Арассыыйа үтүөлээх артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа Марфа Колесова-Расторгуева айылҕаттан бэриллибит талба талаанынан Саха омук духуобунай баайын тас дойдуга сөхтөрбүт ырыаһыттартан биирдэстэрэ. Кини кимҥэ да майгыннаабат кырасыабай, кылыһахтаах куолаһын сүүһүнэн ырыаһыт ортотугар тута билэҕин.
Ол – Марфа этэ
Сергей РАСТОРГУЕВ, Саха судаарыстыбаннай циркэтин дириэктэрэ, уус-уран салайааччыта, РФ уонна СӨ үтүөлээх артыыһа:
– 1970 сыллаахха Дьокуускай куорат 8-с №-дээх оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитим. Жонглёр хайысхатыгар кэккэ ситиһиилээҕим. Ол иһин Юрий Платонов ыҥырыытынан, куонкурус тас өттүнэн, Москубаҕа Бүтүн Арассыыйатааҕы эстрада ускуустубатын айар мастарыскыайыгар (ВТМЭИ) үөрэнэ барар 15 ыччат иһигэр киирсибитим. Үөрэнэ барыахпыт иннинэ “Мы – будущие артисты” диэн ааттаах бастакы кэнсиэрбитинэн оройуоннарынан гостуруоллуу бараары, урукку Саха тыйаатырыгар бэлэмнэнэрбит. Биир күн сэмээр байааммын кыбыммытынан олордум. Ол олордохпуна, араа-аай, наһаа муодунайдык таҥныбыт кыыс эрчимнээхтик хааман киирэн кэллэ. Улахан куоластаах, тыгыалыы сылдьар эниэргийэлээх, күлэ-үөрэ сылдьар кыыс тута болҕомтобун тардыбыта. Ол – Марфа этэ.
1974 сыл бэс ыйын 1-кы күнүгэр Марфа дойдутугар, Наахараҕа, олохтоох Сэбиэккэ тиийэн саахсаламмыппыт. Самыырдаах баҕайы күн этэ. Киэһэтин аймахтары кытары ыал буолбут күммүтүн бэлиэтээбиппит. Оттон гостуруоллаан кэлэн баран, ахсынньы 29 күнүгэр Дьокуускай куоракка сыбаайбалаабыппыт.
Марфа баара буоллар, 75 сааһын туолуохтаах этэ... Эдэр сылдьаммыт “70-тун хаһан эрэ туолан, сиэттиһэн сылдьыахпыт” диэн ыраланар буоларбыт. Ханна баарый... Дьылҕабыт атыннык быһаардаҕа. 2016 сыллаахха букатын барбыта... Билигин 5 сыл буола-буола кини аатыгар ахтыы киэһэлэрин тэрийэбит. Муус устар 3 күнүгэр, оруобуна төрөөбүт күнүгэр сөп түбэһиннэрэн, бэйэтин курдук сырдык, ыраас эйгэҕэ ааһыахтаах кэнсиэригэр бэлэмнэнэ сылдьабыт.
Марфа артыыстарыгар, үлэһиттэригэр эрэ буолбакка бэйэтигэр эмиэ кытаанаҕа, ирдэбиллээҕэ. Ол эрээри барыларыгар сүрдээх ыраас, истиҥ сыһыаннааҕа, уйан дууһалааҕа. Кытайга үөрэммит 60 оҕо барыта кыра эрдэхтэриттэн биһиги илиибит иһинэн ааспыттара. Онон барыларын оҕолорбут курдук истиҥник саныыбыт. Бэйэлэрин икки ардыгар ыал буолан, дьиэ кэргэн олоҕун оҥостон, оҕолонон-урууланан олороллорун көрө үөрэбит.
Иккис ИЙЭБИТ
Александр ПОСЕЛЬСКАЙ, СӨ үтүөлээх артыыһа, “Акробаттар” бөлөхтөрүн салайааччыта:
– Марфа Петровна – барыбытын кыра эрдэхпититтэн көрө-истэ сылдьыбыт буолан, иккис ийэбит кэриэтэ күндү киһибит. Биһиги 1997 сылтан 2004 сылга Пекиннээҕи циркэ колледжыгар үөрэммит бастакы выпуск буолабыт. Марфа уонна Сергей Расторгуевтар онно бастаан үөрэнэ барарбытыгар илдьэн, кытай бастыҥ педагогтарыгар, тириэньэрдэригэр туттарбыттара. Ол кэнниттэн сыл аайы биһиэхэ кэлэллэр этэ. Каникулбутугар дойдубутугар кэллэхпитинэ, мэлдьи көрсөллөрө. Сайынын лааҕырга сырытыннараллара, циркэҕэ үлэлэтэллэрэ, араас тэрээһиҥҥэ кытыннараллара. Циркэ ускуустубатыгар бастакы хардыыбытын кинилэр билиһиннэрбиттэрэ.
Марфа Петровна биһигини кытта элбэх бэстибээлгэ, гостуруолга сылдьыспыта. Үөрэхпитигэр, үлэбитигэр, тус олохпутугар элбэххэ үөрэппитэ, көмөлөспүтэ. Гостуруолга сылдьар кэммитигэр күнү быһа бэлэмнэнии, киэһэтин үлэ буолара. Онно артыыс быһыытынан хайдах туттан-хаптан сылдьыахтаахпытыттан саҕалаан, дьону-сэргэни кытта хайдах кэпсэтэргэ тиийэ үөрэтэрэ, ирдиирэ. “Билигин өйдөөбөккүт. Кэлин үлэлээн-хамнаан, салайааччы буола үүннэххитинэ, мин эппиппин өйдүөххүт”, – диэн наар этэр буолара. Онон Марфа Петровна биһигини олус да сөпкө иитэн-такайан таһаарбыт эбит диэн, билигин махтана саныыбыт.
Бэйэтэ күлэн-үөрэн, сүрдээх сайаҕаһа. Кими эрэ сэмэлээн, таптаан, ардыгар мөҕөн-этэн, сүбэлээн-амалаан ылара. Эдэр дьон бастаан үлэлиирбитигэр хамнаспытын сатаан туттубаппыт, аныгыскы ыйга диэри тиэрдибэппит баар буолааччы. Ол саҕана каарта суох, хамнаһы уу харчынан биэрэллэрэ. Марфа Петровна, хамнас биэрии саҕана хаасса аттыгар иэстэрин хомуйаары, испииһэгин тутан турар буолааччы. Кыайан төлөөбөт дьонун аһынан, төлөбүрдэрин уһатан биэрэрэ.
Саха циркэтэ баар буолуо этэ дуо?!
Людмила ЧЕРДОНОВА, СӨ култууратын туйгуна, циркэ артыыската:
– 90-с сылларга Сергей, Марфа Расторгуевтар арыйбатахтара буоллар, Саха судаарыстыбаннай циркэтэ баар буолуо этэ дуо?! Олохторун Тымныы полюһугар циркэ сайдыытыгар анаан, Дьокуускайга, Москубаҕа анал үөрэҕи бүтэрэн, бэрт элбэх оҕо циркэ артыыһа идэтин баһылаабыттара. Ол курдук, үс көлүөнэ оҕону Пекин норуоттар икки ардыларынааҕы ускуустуба колледжыгар үөрэттэрэн, оҕолор бары номнуо үлэһиттэр. Билигин биһиги артыыстарбыт Арассыыйа куораттарынан үлэлииллэр. Араас куонкуруска кыттан ситиһиилэнэн, Сахаларын сирин ааттаталлар. Бу, биллэн турар, Сергей Васильевич уонна Марфа Петровна ис дууһаларыттан үлэлээбиттэрин түмүгэ.
Эдьиийбитин суохтуубут, ахтабыт
Анастасия СТРУЧКОВА, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына:
– Колесовтар дьиэ кэргэттэригэр саамай кыра 10-с оҕонон күн сирин көрбүтүм. Төрөппүттэрбит: ийэбит Фекла Андреевна Платонова – Дьоруой ийэ, тээтэбит Пётр Гермогенович Колесов – Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, Албан Аат уордьан кавалера, Курскай Тоҕой сэриитигэр аҥаар атаҕын хаалларан кэлбитэ уонна ийэбитиниин холбоһоллор. Убайым Юрий, эдьиийим Зоя – ийэм оҕолоро, аҕаларбыт атыттар. Сэрии кэмигэр тээтэм 3 кыыстаах эбит, онон ийэбиниин икки өттүттэн элбэх оҕолоох дьон холбоспуттар. Тээтэм сэрииттэн эргиллэн кэлэн, дойдутугар сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн, сопхуоска үлэлии сылдьан – 5 оҕону биһигини – төрөтөр.
Бу 5 оҕоттон саамай улахаммыт Александра Петровна-Тупсууна норуот эмчитэ, билигин Аллараа Бэстээххэ олорор. Ол кэнниттэн Марфа, Катя, убайым Пётр Колесовтар уонна мин төрүүбүт. Икки кэргэн тухары биһиги дьоммут 8 кыыс, 2 уол оҕолоохтор. Ол иһин уол кэмчи дьонобут, барыта кыыс аймах. Онон тээтэбит улахан эдьиийдэрбин Александралаах Марфаны бэйэтин кытта тэбис-тэҥҥэ тас үлэҕэ илдьэ сылдьара. Марфа төрөппүттэригэр саамай мааны кыыс этэ. Көстөр дьүһүнэ тээтэтигэр майгынныыр, сырдык хааннаах, мэлдьи үөрэ-көтө сылдьар, аһыныгас, уйан дууһалаах.
Эдьиийбит Марфа – иккис ийэбит тэҥэ күндү киһибит. Төрөппүттэрбит да баалларыгар кини барыбытыгар тумус туттар баһылыкпыт кэриэтэ этэ. Ыраах гостуруолтан кэлэригэр ас маанытын анаан уураллара. Куобах дэлэй эрдэҕинэ, дагдакатын киниэхэ анаан-минээн уураллара. Ону наһаа сөбүлээн сиирэ. Остуолга аһааһын буолла, дагдакалаах тэриэлкэни “эдьиийбит Марфа киэнэ” диэн ким да тыыппата. Төрөппүттэрбит икки өттүттэн айылҕаттан айдарыылаах куоластаах, ырыаһыт дьон. Ол иһин биһиги, Колесовтар халыҥ аймах, бары ырыаһыттарбыт диэххэ сөп. Ыллыыр талаан барыбытыгар баар.
Эдьиийбит Марфа 1968 сыллаахха Наахара оскуолатын бүтэрэн, үлэлии түһэн баран муусука училищетыгар үөрэнэ киирбитэ. Ол кэмҥэ Москубаҕа Бүтүн Арассыыйатааҕы эстрада ускуустубатын айар мастарыскыайыгар (ВТМЭИ) үөрэнэ киирбитэ уонна 1972 сыллаахха бүтэрбитэ. Төрөппүттэрбит Саха эстрадатыгар ааттарын ааттатар ырыаһыт оҕолорунан наһаа киэн тутталлара. Эдьиийбит Марфа сахаттан бастакынан кыраныысса таһыгар, Париж куоракка сахалыы таҥастаах, кылыһахтаах куолаһынан ыллаан-туойан кэлбитэ – биһиги дьиэ кэргэн киэн туттуубут.
Эдьиийбит судургута, барыбытын бүөбэйдээн, көрөн-истэн сылдьара. Бары оскуоланы бүтэрэн үөрэхтээх киһи буоларбытыгар, ыал буолан олохпутун тэринэрбитигэр Марфалаах, Сергей сүҥкэн үтүөлээхтэр. Марфа уонна Сергей диэн иккиэннэрин аатын ааттатар оҕолор биһиги аймахха бааллар.
Бэйэм оҕо уһуйаанын иитээччитэ идэлээхпин. Куорат 91-с №-дээх уһуйааныгар үлэлии сылдьан, эдьиийим ыҥырыытынан, 1997 сыллаахха Ойуунускай уулуссаҕа турар циркэҕэ администраторынан киирбитим уонна күн бүгүнүгэр диэри үлэлии сылдьабын. 1999 сыллаахха “Мамонтенок” бэстибээли иилээн-саҕалаан, Саха сирин оҕолорун циркэ ускуустубатыгар сыһыарбыта. Оҕо аймах циркэ жанрыгар сайдыытын көрөн, Марфа Петровна наһаа үөрэрэ, дьоллоноро.
Пекиннээҕи циркэ колледжыгар үөрэммит 1-кы, 2-с уонна 3-с көлүөнэ оҕолор бастаан үөрэнэ баралларыгар, төрөппүт оҕолорун курдук ийэлии сыһыаннаһан, көрөн-истэн, бүөбэйдээн илдьэ сылдьыбыта. Ол оҕолорун оҕолоро бары кинини “Эбээ Петровна” диэн ытыктаан ааттыыллар. Оҕолорбут бэйэ-бэйэлэрин кытта ыал буолан, циркэ дьиэ кэргэн династията баар буолла. Биһиги онтон үөрэбит эрэ. Кинилэргэ улахан холобуру Сэргэйдээх Марфа биэрдэхтэрэ. Эдьиийбит Марфаны наһаа суохтуубут, ахтабыт.
Эдьиийбит ырыаһыт буолан, сахаттан бастакынан саха тойугун, кылыһахтаах куолаһын омук сиригэр, Париж куоракка иһитиннэрэн аар-саарга аатырдыбыта. Тиһэх тыына эмиэ омук сиригэр, Кэриэйэҕэ, быстыбыта. Бу кини олоххо ананан кэлбит суола буоллаҕа...
Күндү дьонум туйахтарын хатаран...
Фекла КОЛЕСОВА-ПОПОВА, СӨ култууратын туйгуна, режиссёр:
– Марфа Петровна бииргэ төрөөбүт быраата Пётр Петрович кыыһабын. Бэйэм 2012 сыллаахха Москубатааҕы култуура уонна ускуустуба судаарыстыбаннай университетын режиссёр идэтигэр үөрэнэн бүтэрэн, циркэҕэ үлэлии киирбитим 13 сыл буолла. Режиссёрунан үлэлиибин, маны сэргэ ыллыыбын, клоунадалыыбын, ыытааччыбын. Араас дойдуларынан 10-ча сыл кэриҥэ “Тепло вечной мерзлоты” гостуруол бырагырааманан уус-уран салайааччынан сырыттым.
Бэйэм 1994 сылтан оҕо уһуйааныгар сылдьыахпыттан бу циркэҕэ улааппытым диэххэ сөп. Онон күндү дьонум туйахтарын хатарааччы буолан, циркэ эйгэтигэр үлэлии-хамсыы сылдьарбыттан астынабын, киэн туттабын. Эдьиийим миэхэ иккис ийэм тэҥэ. Кыра эрдэхпиттэн бүөбэйдээн, атаахтатан улаатыннарбыта. Ону наһаа ахтабын, саныыбын. Кыра сырыттахпына, иккиэн омук сирдэринэн гостуруоллуу бараллара. Хас биирдии аймах оҕоҕо кэһии-тутуу бөҕө буолан кэлэллэрэ. Муодунай таҥас-сап, омук куукулалара... Кими да умнубакка барыбытыгар кэһии аҕалаллара. Кинилэр кэлиилэрэ улахан бырааһынньык буолара.
Буолаары турар кэнсиэр режиссёрабын. Бу тэрээһиҥҥэ 4 көлүөнэ артыыс кыттыаҕа. Ол курдук, “Эстрада-72” ырыа сулустарыттан саҕалаан билиҥҥи көлүөнэ артыыстар кыттыахтара. Маны тэҥэ Марфа Петровнаны кытта кини үбүлүөйдээх кэнсиэрдэригэр бииргэ ылласпыт, эстрада биллэр ырыаһыттара кинилиин толорбут ырыаларын көрөөччүлэргэ бэлэхтиэхтэрэ. Наҕыл-намыын, ис дууһаттан тахсар кэрэ эйгэ киэһэтэ буолуохтаах. Быыһыгар Марфа Петровна кылыһахтаах куолаһа иһиллэн ааһыаҕа.
Чэ, барытын арыйбаппын, кэлэҥҥит көрөөрүҥ.
Боробулуохаҕа хааман сөхтөрбүтэ
Степанида БОРИСОВА, Арассыыйа уонна СӨ норуодунай артыыһа:
– Муся Колесованы Наахара орто оскуолатыгар үөрэнэ кэлэн баран көрбүтүм. Сирэйинэн-хараҕынан сытыы көрүҥнээҕэ эрээри, элбэхтик саҥарбата, баттаҕын икки гына өрүнэрэ, кэп-кэчигирэс тиистээҕэ, ол иһин буолуо, үөрдэҕинэ, киһини бэйэтигэр тардара, санааҕын көтөҕөрө. Ханнык кылааска эбитэ буолла, биир паартаҕа олорбуппут. Олус эйэлээх этибит, билиҥҥэ диэри бииргэ үөрэммит оҕолорбут доҕордоһоллор. Эстрадаҕа кыттаары, оскуолабыт кэнсиэригэр “Улуу партияҕа айхал” диэн хоһооҥҥо Мусяны уонна Люда Фёдорованы кытта тойугу “трио” буолан толорбуппут. Оройуоҥҥа сөбүлээннэр, куоракка киирэн эмиэ күрэхтэспиппит. Саха тыйаатырыгар ол ыллыы турар хаартыскабыт билигин да баар.
Москубаҕа Щепкин аатынан тыйаатыр үрдүкү училищетыгар үөрэнэр кэммитигэр Муся ырыа эстрадатыгар үөрэнэрэ. Үөрэнэ сылдьан, Францияҕа барарыгар хомуспун уларсыбытым. Онтон кэлэн баран: “Хомускун киһиэхэ бэлэхтээн кэбистим”, – диэн күллэрбитэ. Ол бара сылдьан, миэхэ кэһиитин наһаа үчүгэй, кылгас хара чуолкалаах парик аҕалбыт этэ. Үөрдүм аҕай, бэйэбэр сүрдээҕин барсар, олох кырасаабыссабын. Муся ону-маны бэлэхтиирин наһаа сөбүлүүрэ. Үөрэнэн бүтэн, барарыгар хаһаайыстыбаҕа туттуллар малы-салы (өтүүк, таас) наада буолуо диэн, Андрей биһиэхэ хаалларан барбыта. Тыйаатырга үлэлии сылдьаммын, Францияттан аҕалбыт дүбүлүөҥкэтин уордаран кэбиһэн, наһаа да санаарҕаабыппыт. Киниэхэ олус барсара, үчүгэйэ да бэрдэ.
1974 сыл Саҥа дьыл иннинэ Сергейдиин сыбаайбалаабыттара. Онно сылдьыбытым. Ол күн мин аан бастаан улахан оруолу – Суоһалдьыйа Толбоннооҕу – оонньоон, дьол бөҕө этим. Сыбаайба иннигэр Муся, миигин дьиэтигэр илдьэн, Сергей ийэлээх аҕатын кытта билиһиннэрбитэ. Москубаҕа үөрэнэ сылдьан дойдубар бара таарыйа Мусяҕа тиийбитим, онно ийэлээх, аҕата бааллара. Миигин көрөн наһаа үөрбүттэрэ. Кэлин билбитим, аҕабын билэллэр эбит. Муся ийэтэ Сүөкүлэ оҥкучахтан сүөгэй таһааран, күөрчэхтээн аһаппыттара. Ол үөрбүт харахтарын өйдөөн хаалбыппын.
Тыйаатырга үлэлии сылдьан, биирдэ Ленин болуоссатыгар көрүстүбүт. Күүһүнэн тутан илдьэн дьиэтигэр чэйдэттэ, эбиитин баттахпын кырааскалаата. Бэйэ-бэйэбит үбүлүөйдэрбитигэр хайаан да сылдьыһарбыт. Биир үбүлүөйүгэр боробулуоханан хааман наһаа соһуппута, сөхтөрбүтэ. Ити кини кытаанах майгытын-сигилитин туһунан элбэҕи этэр.
Ырыаларбыттан ордук “Казахтыы вальсы” сөбүлүүрэ
Аграфена КУЗЬМИНА, СӨ култууратын туйгуна:
– Доҕорбут Марфаны 1971 сылтан билэбин. Өр баҕайы ыллаабакка сырыттахпына, 2010 сыллаахха Татьяна Сергучева “Утум” кэнсиэригэр ыҥырбыта. Сыанаҕа Марфа тахсан кэлбитэ, бэлэхтээх, сибэккилээх уонна саалаҕа олорор дьоҥҥо миигин билиһиннэрбитэ. Онтон ыла хас кэнсиэр аайы ыҥыран ыллатар буолбута. Биирдэ циркэҕэ баран иһэн эппитин наар саныыбын: “Киһи олоҕо быстара түргэн буолсу, эһигини бииргэ үөрэммит, үлэлээбит доҕотторбун түмнүм”, – диэбитэ. Онтон элбэх да гостуруолга сылдьыбыппыт. Талбыт идэтигэр олус бэриниилээҕин, олоҕу таптыырын, күүстээх эниэргийэлээҕин хас биирдии ырыатыгар истэрим, олус сөҕөрүм. Онтон ыла өссө ордук ытыктыыр, сүгүрүйэр буолбутум. Миигин хайҕаан: “Эн ыллыаҥ иннинэ туохха да аралдьыйбаккынан маладьыаскын!” – диэбитин улаханнык астынан, ханнык да наҕараадаттан ордук саныыбын. Миэхэ олус кыһаллар этэ: “Атаххын эпэрээссийэлэтиэм!” – диэн ханнык эрэ кэнсиэр кэнниттэн сарсыҥҥы күнүгэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһаҕа кэпсэтэн киллэрбитэ, эпэрээссийэлэппитэ. Онон махталым муҥура суох. Мин ыллыыр ырыаларбыттан ордук “Казахтыы вальсы” сөбүлүүрэ.
Үтүөрэн кэлэрин эрэнэ күүппүппүт...
Владимир ЗАБОЛОЦКАЙ, СӨ норуодунай артыыһа, Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо:
– Биһиги 1970 сыллаахха от ыйыгар эстрадаҕа туттарсыыбытыгар Маришка (Марфа диэбэккэ, Маришка диирбит) суоҕа. Кини тыйаатырга киирэн, номнуо үлэлии сылдьара. Киирбит оҕолору, барыбытын, биир күн муспуттара. Онно дириэктэр В.А. Босиков Маришканы ыҥыран аҕалан “эһигини кытта үөрэнэ барар кыыс” диэн билиһиннэрбитэ. Бастаан улаханнык саҥарбат-иҥэрбэт, кэтээн көрөр курдуга. Онтон кэлин бодоруһан барбыппытыгар, саҥалаах-иҥэлээх, сүрдээх боростуой, элбэх бииргэ төрөөбүттээх кыыс буолан биэрбитэ.
Онтон ыла уопсай тылы булан, Расторгуевтардыын табаарыстаһан хаалбытым. Маришка оччолортон барыбытын көрө-истэ, дьаһайа сылдьара. Оннук лиидэрбит буолан хаалбыта. Ханна барыай, оччолорго эдэр сылдьан сыыһа-халты үктэнэрим баар этэ. Оннук кэмҥэ Маришка барахсан миигин кытта эйэ дэмнээхтик кэпсэтэн, сүбэлээн-амалаан биэрэрэ. Кинини, баҕар, билбэт дьон кытаанах, тимир-тамыр курдук дии саныахтара эрээри, ис-иһигэр киирдэххэ, сүрдээх чараас сүрэхтээх, аһыныгас, дьоҥҥо наар көмөлөһө сатыыр сырдык киһи этэ.
Маришкалаах Сергей олох иннэлээх сап курдук мэлдьи бииргэ этилэр. Бэйэ-бэйэлэрин толорсон биэрэллэрэ. Ардыгар бииргэ түмсэн бырааһынньыктаатахпытына, мэниктээн бөҕө буолаллара. Сергей бэйэтэ наһаа юмордаах, дьээбэлээх. Араас пантомиманы көрдөрөн, күлсүү бөҕө буоларбыт. Үчүгэй да кэмнэр ааспыттар, бары тигинэччи үлэлии сылдьарбыт.
Маришка Кэриэйэҕэ эпэрээссийэҕэ барыан нэдиэлэ иннинэ Ваня Ларионовтыын тиийэн көрсө сылдьыбыппыт. Уһуннук ону-маны, уруккуну-хойуккуну кэпсэппиппит. Этэҥҥэ буолан кэллэҕинэ, “Сунтаарга тиийэ гостуруоллуу барыахпыт” дэспиппит. Ол иннинэ эрдэ Илин Эҥээр улуустарынан, Горнайынан, Бүлүүнэн “Эстрада-72-лэр” сүрдээх үчүгэйдик гостуруоллаабыппыт. Үтүөрэн кэлэригэр бары эрэммиппит, күүппүппүт даҕаны...
Хараҕым уута таммалыы олорбута...
Мария ГАБЫШЕВА, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ:
– 1993 сыллаахха саха төрүт аһын маҥнайгы эрэстэрээнин дириэктэринэн ананан 25 сыл үлэлээбит кэммэр Сергей, Марфа Расторгуевтары кытта доҕордуу сыһыаным өссө бөҕөргөөбүтэ. Олус айымньылаахтык, дьаныардаахтык, Саха судаарыстыбаннай циркэтэ аһылларыгар, материальнай базата бөҕөргүүрүгэр, атаҕар турарыгар, саҥа дьиэлэнэригэр, онно үлэлиэхтээх талааннаах дьоһуннаах каадыры иитиигэ бэйэлэрин харыстаммат үлэлэрин, туруорсууларын билэрим, үрдүктүк сыаналыырым, дьаныардарын сөҕөрүм.
90-с сылларга, ыһыллыы-тоҕуллуу, үп-ас кэмчи кэмигэр, дьоно кинилэр буолан, Хотугу циркэни астардахтара. Ол кэмҥэ Бырабыыталыстыба дьиэтигэр кинилэри үгүстүк көрөрүм. Циркэ аһыллыытын туруорсар суруктарын, көрдөһүүлэрин ирдэһэ, төһөлөөх тойон-хотун сирэйин-хараҕын кэтээбиттэрэ, өйөбүл эрэйбиттэрэ буолуой?! Сороҕор сирэйдэрэ сырдаан, сороҕор сүөм түһэн, кирилиэһинэн баран эрэллэрин көрүстэххэ, “Все нормально” диэхтииллэрэ. Култууралар олус ытыктыыр миниистирбит В.А. Босиков этэрэ: “Нууччаларга генерал Надежда Бабкина баар, сахаларга оннук киһибит – Марфа Колесова. Кини ситиһиэҕэ”, – диэн өрүү сөҕө, киэн тутта саҥарара. Көрдөххө сымнаҕас Сергей уонна кимээһиннээх Марфа айымньылаах “тандемнара”: судаарыстыбаннай таһымнаах модун санааларын ситиһиилээхтик быһаарбыттара – биһиги, сахалар, аан дойдуга биллэр Хотугу бирилийээн циркэлээхпит буолар. Онно бар дьонун баҕа санаалара тирэх буолбута чахчы.
Саха уһулуччу талааннаах артыыһа, киэн туттар, сүгүрүйэр киһим, Марфа Колесова-Расторгуева биир улахан кэнсиэригэр “Эһиги миигин саныыр буолаарыҥ” диэн тыллардаах ырыатын истэрбэр, олоххо таптала күүстээҕиттэн хараҕым уута таммалыы олорбута...
Үөрбүт харахтара чаҕылыһаллар, ыллыыр куолаһа иһиллэр....
Альбина Поисеева, 1993–1995 сс. СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, 1997–2013 сс. Ил Түмэн норуодунай дьокутаата:
– Циркэ бастакы эргэ дьиэтин мин көлүөнэ дьон бары өйдүүллэрэ буолуо. Ол дьиэни ыраастыырга, сууйууга-сотууга Марфа Петровна төһөлөөх көлөһүнүн тохпута буолла?! Кэлин онно бырааһынньыктары тэрийэн, дьон-сэргэ астарын туппутунан кэлэн, аймахтарын, табаарыстарын кытта көрсөн кэпсэтэн, ыллаан-үҥкүүлээн, дуоһуйа сынньанан бараллара. Үчүгэй да кэмнэр этилэр! Остуоллар, олох мастар бүүс-бүтүннүү муус маҥан таҥаһынан сабыллаллара, төгүрүччү ырааһа, барыта кылбаа маҥана.
Циркэ артыыстарын Марфа Петровна “оҕолорум, онтон кинилэр оҕолорун сиэннэрим” диирэ уонна оннук барыларыгар ийэлии-эбэлии сыһыаннаһара. Онон циркэ кэлэктиибин биир улахан дьиэ кэргэн курдук түммүтэ.
Марфа Петровна үчүгэй хаһаайкатын таһынан сүрдээх судаарыстыбаннай таһымнаах өйдөөҕө-санаалааҕа. Кини Сергей Васильевиһы өйөөччү, арыаллааччы эрэ буолбатаҕа, циркэ арыллыытын, сайдыытын туруорсар, быһаарсар боппуруостар барыта кини тэрийбит усулуобуйатыгар кини кыттыгастаах дьүүллэһиллибиттэрэ. Кытай, Арассыыйа, атын омук сирдэрин аатырбыт циркэлэрин салайааччылара, үлэһиттэрэ бары Марфа Петровнаны билинэллэрэ, ытыктыыллара, үгүс боппуруоһу кинини кытта быһаарсаллара.
Кэриэйэҕэ эмтэнэ барыан иннинэ “Якутзолото” балыыһаҕа сыттаҕына, көрсө барбытым. Уһуннук балыыһаҕа сыппыт ыарахан киһини көрөрүм буолуо диэн дьиксинэ санаабытым, киһим бэрт үчүгэй настарыанньалаах, сирэйин-хараҕын оҥостубут, маникюр, памаада бөҕөлөөх, маанытык таҥнан үөрэ көрсүбүтэ. Буоларын курдук, ону маны Марфалыын күлэ-үөрэ кэпсэттибит уонна “Били таптыыр ырыабытын ыллыахха эрэ” диэн соһуппута. Онон муһуннарбыт эрэ мэлдьи ыллыыр, букатын гиимин курдук оҥостубут “Сибэкки угун төрдүттэн ылан” ырыабытын тардан кэбистэ, бары күпүлүөтүн барытын ыллаабытыбыт. Онтон эмиэ иккис тапталлаах ырыабытын “Сымнаҕас илии моонньубун кууһуо, туох эрэ иэйии сүрэхпэр тиийиэ” диэни көрдөстө. Кини тылларын барытын өйдүүрэ, чуолкайдык саҥарара. Мин “бэркэ саҥарар, ыллыыр-туойар эбиккин дии” диэбиппэр, “куруутун араадьыйаны кытта тэҥҥэ ыллаһабын, дьарыктанабын ээ” диэн хайҕалтан үөрбүттүү, балаататыгар баар балтын диэки киэн туттубуттуу көрбөхтөөбүтэ. Ол кэнниттэн сылаастык куустуһан арахсыбыппыт. Билигин кинини өйдөөн кэллэхпинэ, Марфа үөрбүт харахтара чаҕылыһаллар, ыллыыр куолаһа иһиллэр....
Эдьиий аата – көмүс аат
Александр БУРНАШОВ, СӨ норуодунай артыыһа:
– Олох оҕо сааспыттан артыыс диэн маннык буолуохтаах диэн өйдөбүлү ытыктыыр-таптыыр киһим Марфа Петровна иҥэрбитэ. Эдэр эрдэҕиттэн, ис-иһиттэн ырааһа, чаҕылхайа, талаана, куолаһа, тупта-хапта сылдьара дьиҥнээх артыыс курдугун көрөн-истэн улааппытым. Кып-кыһыл саппыкылаах Госфилармония кэнсиэрин саамай бүтэһик нүөмэринэн мэлдьи кини тахсара уонна “Аахса барбаппыт атын омук диэн” диэн ырыанан кэнсиэри түмүктүүрэ. Эдьиийбит ыллыы тахсарын нэһилиэк дьоно бары күүтэр этилэр, хайдах эрэ биһиэхэ оҕолорго кыратык толлуу, убаастабыл, улахан дьоҥҥо киэн туттуу, долгуйуу этэ. Кэлин Расторгуевтар омук сиринэн сылдьар буолбуттарын хаһыаттан кырыйан мунньарым.
Аан бастаан Госфилармонияҕа үлэлии кэлбиппэр баахтаҕа нуорка саҕынньахтаах олороро, кутталбыттан дорооболоһоот, түгэх хос диэки ыстаммыппын өйдүүбүн. Кэлин билсэн, кэпсэтэн, куттанарым-толлорум ааһан, “Эдьиий” диэн тыл киниэхэ барсарын өйдөөбүтүм. Ардыгар мөҕөн-такайан, кууһан, сыллаан ылар этэ. “Оо, мин быраатым, дьэ, талаан!” – диирин астына истэрим.
Норуота, көрөөччүтэ өйдүүрүн тухары тыыннаах
Үтүө киһи аата үйэлэри уҥуордаан кэрэ кэпсээн буолан, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһиэ турдаҕа. МАРФА 60 сааһыгар циркэ куупалын үрдүнэн ханаатынан хаампыта, 65 сааһыгар хас да үктэллээх кирилиэскэ тиэннис мээчигин саҕа мээчиктэри, кирилиэс үктэлин аайы быраҕан тэйитэ-тэйитэ, хабыалаан, төттөрү-таары түһэн тахсан жонглёрдаан көрдөрбүтэ – көрөөччүлэр өйдөрүгэр-санааларыгар үйэлэргэ хааллаҕа. Кини ырыалара, тойуктара өссө да ыллана, туойулла туруохтара. Марфа Колесова-Расторгуева аата Саха сирин култууратыгар, ускуустубатыгар көмүс буукубанан суруллан, ааттана турдаҕа.
Балаһалары бэлэмнээтэ Саргылаана БАГЫНАНОВА.
