Эргэнэ хара тыаҕа үүнэр мас, биир тэҥник үүммэтинии – киһи барахсан атылаһыыта, уратылаһыыта кэмнээх, кээмэйдээх буолуо дуо, доҕоттоор! Икки атах өйө-санаата, кыаҕа-күүһэ түгэҕин булларбат киэҥ куйаар буоллаҕа эбээт. Биһиги кэммит бэлиитикэтин киэҥ нэлэмэн хонуутугар, эҥинэ бэйэлээхтэр этэн-тыынан, саҥаран-иҥэрэн үлэлээн олорон ааспыттарын билэр дьон элбэх буолуохтаахтар.
Эт саастыылааҕым (1950 с.т.) Г. Новодворская диэн 18 саастаах кыысчаан 1968 с. Кыһыл болуоссакка тахсан сэбиэскэй былааһы утарааччыларга кыттыһан турардаах. ССРС бэрэсидьиэнин М. Горбачеву үрдүк трибунаттан сүрдээх сытыытык кириитикэлээбит чечен омук кыыһа Сажи Умалатованы, Арассыыйа бастакы бэрэсидьиэнин Б.Н. Ельцины дойду улахан мунньаҕар уоттаахтык-төлөннөөхтүк кириитикэлээбит З.А. Корнилованы элбэх дьон өйдүүр буолуохтаах. З.А. Корнилованы РСФСР Үрдүкү Сэбиэтигэр, Арассыыйа Госдууматыгар уонна СӨ Ил Түмэнигэр хас даҕаны ыҥырыыга дьокутаатынан талыллан, олус ситиһиилээхтик үлэлээбитин быыбардааччылар бары даҕаны билэбит, ытыктыыбыт.
Зоя Афанасьевнаны үрдүк таһымнаах бэлиитик, судаарыстыбаннай диэйэтэл, экэнэмиис быһыытынан Арассыыйаҕа билинэллэр, ытыктыыллар. Кинилиин алтыһан ааспыт кэмнэрбин эбиитэ-көҕүрэтиитэ суох, хайдах баарынан кырдьыгынан суруйабын. Зоя Афанасьевна: “Хаҥаластар бары быыбардарга миигин өйөөбүттэрэ”, – диэн мэлдьи махтана ахтара. “Ордук-хото боростуой үлэһит дьон өйүүр этилэр” диирэ.
1993 с. алтынньытааҕы алдьархайдаах күннэргэ, РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин биир тутаах үлэлээх дьокутаата З.А. Корнилова төгүрүктэммит Үрүҥ дьиэттэн, үрүҥ тыынын тэскилэтэн, куотан тахсыбатаҕа. Тиһэҕэр тиийэ кырдьыгы хорсуннук туруулаһан, албан аата устуоруйаҕа киирбитэ. “Үрүҥ дьиэ көмүскэлигэр, кырдьыгы туруулаһыыга – сахалар баар этигит дуо? диэн туруору ыйытыкка, биһиги, сахалар – баар этибит, саха биир чулуу кыыһа З.А. Корнилова Үрүҥ дьиэни көмүскээчччилэр инники кэккэлэригэр сылдьыбыта" диэн кыбыстыбакка этэр кыахтаахпыт.
Арассыыйа Киин ТВ «Парламент чааһа» биэриитигэр биһиги дьокутааппыт З.А. Корнилова «Народовластие» диэн Н.И. Рыжков салайар фракциятыгар киирэн олус ситиһиилээхтик үлэлиирин, тыл этэрин дуоһуйа астына көрөр буоларбыт. Парламент салайааччыта Г.Н. Селезнев Зоя Афанасьевнаҕа олус ытыктабыллаахтык сыһыаннаһара, тыл биэрэрэ. Эрдэ РСФСР Үрдүкү Сэбиэтигэр үлэлии сылдьан, Зоя Афанасьевна Кавказка төлө тардыллыбыт сэриилэргэ хаста даҕаны тиийэн, мунньахтары тэрийиигэ кыттыбыта. Р.И. Хасбулатов, Р. Абдулатипов, Р. Аушев, Д. Дудаев Зоя Афанасьевнаны ытыктыыллара, тылын ылыналлара, этиитигэр сөбүлэһэллэрэ. Зоя Афанасьевна сытыы тыллааҕын тэҥинэн, сытыы өйдөөх улахан полемист этэ. Билиитэ-көрүүтэ сүҥкэн буоллаҕа, РСФСР үтүөлээх экономиһа, саха дьахталларыттан экэниэмикэ билимин бастакы хандьытаата этэ.
Сир баайыттан бырыһыаннааһан, үбү-харчыны үллэстиигэ, өрөспүүбүлүкэ өлүүтүн-чааһын бары өттүнэн көрөн көмүскээбит-аахсыбыт дьоннортон биир бастыҥнарынан Зоя Афанасьевна буолуохтааҕа чуолкай. Госдуумаҕа дьокутааттыыр болдьоҕо бүтэн, С. Шумейко салайар Федерация Сэбиэтигэр үлэлии сырыттаҕына, төрөөбүт дойдутуттан, Саха сириттэн З.А. Корнилованы билэр, эрэнэр Ил Түмэҥҥэ атын үлэҕэ көспүт дьокутааттар миэстэлэригэр быыбар ыытыллар буолла диэн тыл көтөхпүттэригэр, кини Москваттан кэлбитэ. Ити 1990-с сыллар бүтүүлэригэр, иккис ыҥырыылаах мунньахха этэ. Өйдүүр дьон өйдүөхтэрэ, оччотооҕу быһыыны-майгыны ыатара барбаппын, дьон ааттарын суруйбаппын. Ытык Таатта биир дьорҕоот хорсун-хоодуот ыччата Альберт Соров З.А. Корнилованы мэлдьи өйөөбүтэ, бөҕө тирэх халыҥ хахха буолбута.
Быыбар иннинэ дьон санаатын билээри ыйытык оҥоһуллубута. Ыйытыллыбыт дьон үгүс өттө баһылык кандидатыгар, дьоппуон сириттэн кэлбит хандьытаакка куоластыахпыт диэн санаалаахтар эбит этэ. Ити эдэр хандьытаат дьоппуоннуу салайан, олохпутун тупсарыа диэн эрэл санаалаах быыбардааччылар элбэхтэр этэ... Миигин “дьоппуоннуу сайдыыны харгыстаһар төттөрү сүлгүөххүн” диэн хомуруйааччылары эт кулгаахпынан истибитим.
Барыллааһын быһыытынан, биһиги кандидаппыт ортоку миэстэҕэ сылдьара. З.А. Корнилова курдук Арассыыйа биир биллиилээх дьокутаата, төрөөбүт дойдутугар быыбарга кэлэн хотторон бардаҕына, Зоя Афанасьевна рейтинэ улаханнык түһүөхтээҕин уонна ол сиэлэ-кутуруга улахан охсуулаах буолуохтааҕын быыбардыыр штаб дьоно чопчу билэрбит. Штаб уочараттаах мунньаҕар Зоя Афанасьевна: “Ытыктабыллаах биир санаалаахтарым, миигин өйүүр дьонум, көмөлөһөөччүлэрим, барыллаан ааҕыы түмүгэ миигин астыннарбата, быыбардааччылар куоластара хайдыыһык, административнай ресурс суох буолуо диэн ким даҕаны эрэннэрбэтин билэбин, онон СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕар Ил Түмэҥҥэ дьокутаакка кандидатынан турбат санааҕа кэллим”, -- диэбитигэр мустубут дьон “мах” бэрдэрэн иһийэн хаалбыппыт... «Эс, ол хайдаҕый, ити аһаҕас опрос буоллаҕа, сорох дьон санааларын аһаҕастык этэртэн олус туттуналлар, быыбар агитацията диэн баар дии, быыбардааччылар санаалара уларыйар майгылаах» диэн саҥалар иһиллибиттэрэ. З.А. Корнилованы дьиҥ-чахчы ытыктыыр, киниэхэ итэҕэйэр, эрэнэр дьонноро, үгүстэрэ орто сүһүөх салайар үлэҕэ үлэлээбит түс-бас кырдьаҕастар, эр-биир туран этэн-тыынан барбыттара. Зоя Афанасьевнаны дьокутаакка хандьытаатынан турарыгар модьуйааччы даҕаны, көрдөһөөччү даҕаны үгүс буолбута. Зоя Афанасьевна күлбүтэ. «Ааспыт икки улахан быыбардарга дьоннорум, хаҥаластар, миигин улаханнык өйөөбүккүтүн өйдүүбүн. Быыбар эриирдээх-мускуурдаах хонуутугар эһиги биир сомоҕо буолан көмөлөһөр буоллаххытына, туох-ханнык үһүстээх буоларыныы дьокутаакка хандьытаатынан турунабын» диэбитигэр мустубут дьон биһирээн ытыстарын таһыммыттара. «Сүрдээх эппиэтинэстээх соругу сүктүгүт, З.А. Корнилова курдук Россияҕа биллэр улахан бэлиитиги, төрөөбүт Сахатын сиригэр дьокутаатынан талларбакка, мөлтөөн-кэдэйэн биэрбэт инигит» диэччилэр бааллара.
“Зоя Афанасьевнаҕа ким итэҕэллээх киһитинэн буолар” диэн ыйытык турбута. Дьон-сэргэ ылынар, ытыктыыр диэбит дьонноруттан ыйытан көрбүттэрэ эрээри, табыллыбатаҕа. Сэрэнии, куттаныы, баарын аһаҕастык этиммиттэрэ. Штаб дьонноро «Ермолай, эн бэйэҥ итэҕэллээҕинэн буол ээ, Зоя Афанасьевна сөбүлэһэр» диэбиттэригэр, мин сөбүлэспитим. Мин хара үлэлээх хачыгаар киһи туохпун сүтэриэхпиний, хачыгаартан ыарахан үлэ суох, ууратар буоллахтарына уураттыннар диэн хадаар хааммын хамсаппытым...
З.А. Корнилова ханнык даҕаны партияттан, тэрээһинтэн, холбоһуктан турбатах хандьытаат буоларынан, быыбарын ороскуотун бэйэтэ уйунар быһыылааҕа. Мин быыбардарга кыттарым тухары, биир да быыбартан харах таһаарымматах, харчы ылан эбиммэтэх киһибин.
Зоя Афанасьевна курдук устуоруйаҕа киирбит дьокутааттыын биир ыйтан ордук кэм устата быыбар күчүмэҕэйдээх, күөнтэһиилээх үлэтигэр сылдьыбыппынан киэн туттабын, астынабын. Зоя Афанасьевнаны өйүүр кэккэ табаарыстар нэһилиэк аайы бааллара. Зоя Афанасьевна биирдэ даҕаны быыбардааччылардыын көрсүһүүгэ хойутаабат этэ. Гаражтарга, котельнайдарга болдьоммут көрсүһүүлэргэ “дьэ бэрт сэргэх көрсүһүү-кэпсэтии буолуо” диэн үөрэрэ. Улахан ааттаах-суоллаах аптарытыаттаах киһи буолан, З.А. Корниловалыын көрсүһүүнү туорайдаһыы, мэһэйдэһии суох этэ диэн кырдьыгынан этиллиэхтээх.
Дьахтар барахсаны аҥаардаабакка, чиэппэрдээбэккэ (кэрэ аҥаар диэбэккэ) хайҕыыр сөп этэ. З.А. Корнилованы Хаҥалас дьахталлара олуһун өйөөбүттэрин кини билинэр этэ. Биһиги штабпытын 80% дьахталлар салайан киниэхэ баһархай кыайыыны аҕалбыттара чахчы дии саныыбын.
Үрдүттэн саба быраҕан хоруоттааһын сэмэлээһин, түгэх түһүү ханна барыай, баар бөҕө буоллаҕа. Экэнэмиис үөрэхтээх учуонай З.А. Корнилова ааҕан-суоттаан, биир идэлээхтэринээн Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр туһалаабыттарын ким ааҕан ситиэ буоллаҕай?
Элбэхтэн биир холобур. Судаарыстыбаннай Дума иккис ыҥырыытын дьокутаата З.А. Корнилова “икки күлүүс быраабылата” диэн сокуону киллэттэрэн, сир баайдаах регионнары үрүҥ харахтарын өрө көрдөрөн абыраан турардаах... Хаарыан абыраллаах сокуону кэлиҥҥи дьокутааттарбыт кыайан көмүскээбэтэхтэрэ.
Иккис холобур. Биһиэхэ Покровскайга Селекционнай станцияҕа ССТХНЧИ учуонайдарыгар анаан, 48-квартиралаах 5-этэстээх дьиэ уонунан сылларга кыайан тутуллубакка, дьэ, эрэй бөҕөтүн көрөн биэрээхтээбитэ. Онтон дьокутааппыт З.А. Корнилова оччолордооҕу СӨ Бырабыытылыстыбатын Бэрэссэдээтэлигэр С.Н. Назаровка киирэн, олохтоохтук туруорсан, дьиэбит эбии үбүлэнэн тутуллубута.
З.А. Корнилова үтүөтүн-өҥөтүн биһиги билэбит, саныыбыт, кырдьыгы тиһэҕэр тиийэ турууласпыт улуу киһинэн билинэбит. Зоя Афанасьевнанан киэн туттабыт, кинини сирдьит сулус оҥостобут. З.А. Корнилова үтүө аата үйэлэргэ сүтүө суоҕа, саха омук баарын тухары мэлдьи ааттана туруоҕа.
Ермолай Скрябин, З.А. Корнилова итэҕэллээх киһитэ.
