Билим устуоруйатыгар, устуоруйаҕа бэйэтигэр даҕаны, дириҥ билиини арыйыы уһулуччулаах дьонтон тутулуктаах. Нуучча биллиилээх устуоруга П.Н. Милюков (1859 - 1943) устуоруйа билимигэр бэйэтин учуутала, бэрэпиэссэр В.О. Ключевскай (1841–1911) оруолун бэлиэтээн, XX үйэ саҕаланыытыгар «Арассыыйа устуоруйата В.О. Ключевскай көрүүтүнэн биһиэхэ бэриллэр” диэн суруйбута. Онон ханнык баҕарар бөдөҥ учуонай үөрэнээччилэриттэн уонна биир санаалаахтарыттан билимҥэ бэйэтин оскуолатын арыйан хаалларара улахан суолталаах.
Биһиэхэ, сахаларга, итинник дьоммут саха бөлүһүөктэрин түстээччи А.Е. Мординов, физика уонна матымаатыка хамсааһынын аҕата М.А. Алексеев, саха устуоруйаҕа оскуолатын төрүттээччи Г.П. Башарин буолаллар. Г.П. Башарин үөрэнээччитэ, бу оскуола бөдөҥ бэрэстэбиитэлэ, устуоруйа билимин дуоктара, РЕНА, СӨ НА, СӨ Духуобунаһын акадьыамыйатын акадьыамыга, РФ уонна СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, РНА СС үтүөлээх бэтэрээнэ, бэрэпиэссэр В.Н. Иванов тус бэйэтэ Саха сирин туһунан аныгы билим билиитин хас да хайысхатын төрүттээбитэ.
Кини 1935 с. ыам ыйын 1 күнүгэр Ньурбаҕа, I Дьаархан нэһилиэгэр, төрөөбүтэ. 1957 с. Москубаҕа устуоруйа уонна архыып судаарыстыбаннай институтун, дойду биир биллиилээх устуоруга Н.В. Устюговка (1896–1963) үөрэнэн, ситиһиилээхтик бүтэрбитэ.
Василий Николаевич 1984-2007 сс. СӨ НА гуманитарнай чинчийиилэрин институтун дириэктэринэн үлэлиир кэмигэр Саха сирин устуоруйатын уонна култууратын атлаһа бэчээттэммитэ, СӨ судаарыстыбаннай тутуутун боппуруостарын үөрэтиигэ саҥа быһаарыылар киирбиттэрэ, билим циркумполярнай зона норуоттарын устуоруйаларын чинчийиитэ дириҥээбитэ.
Арассыыйа уонна омук учуонайдарын кытта таһаарбыт суруйууларын сэргэ, Арктика бэлиитикэтин хаамыытын, Хотугу муора суолун, Арктиканы бырамыысыланнай, научнай, транспортнай баһылааһын устуоруйата түмүллүбүтэ. “Аныгы саха литературнай тылын грамматиката” диэн түүр омуктарга оҥоһулла илик 2 туомнаах, икки тылынан бэчээттэммит “Толковый словарь якутского языка” академическай үлэлэр, “Саха тылын орфографическай тылдьыта” тахсыбыттара.
РФ Билимҥэ уонна тиэхиньикэҕэ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин ылбыт 60 туомнаах «Памятники фольклора народов Сибири и Дальнего Востока» курдук академическай бырайыакка кыттыы институт үлэлэрин аан дойду таһымыгар биллэрбитэ. Бэчээккэ саха куорпуһун 6 туома бэлэмнэммитэ, 4-дэ тахсыбыта.
В.Н. Иванов билими тэрийэр улахан уонна уопсастыбаннай үлэни үчүгэйдик дьүөрэлиирэ. Бөдөҥ учуонай буолан, билим элбэх сэбиэтигэр өрөспүүбүлүкэ гуманитарнай билимин аатыттан киирэрэ. Ол курдук, РНА устуоруйаҕа отделениетын “Историография и источниковедение” научнай сэбиэтигэр, РНА СС устуоруйаҕа, бөлүһүөпүйэҕэ уонна филологияҕа холбоһуктаах учуонай сэбиэтигэр, СӨ НА уонна РНА СС Саха сиринээҕи научнай кииннэрин бүрүсүдьүүмүгэр үлэлээбитэ. 1989 с. “Аҕа дойду устуоруйата” идэҕэ дуоктар дьиссэртээссийэтин көмүскүүр эрэгийиэн дьиссэртээссийэҕэ сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, 1993 с. СӨ Билимин акадьыамыйатын вице-бэрэсидьиэнинэн, Ойуунускай аатынан СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэ хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлинэн, Саха Кэнгириэһин сүрүннүүр сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта. 2010-2021 сс. ХИФУ Олоҥхо институтун салайбыта.
Бэрэпиэссэр В.Н. Иванов Хотугулуу-Илиҥҥи Азия устуоруйатын уонна историографиятын биир бөдөҥ учуонайа этэ. Тус бэйэтэ 8 манагыраапыйаны суруйбута, атын учуонайдар манагыраапыйаларын суруйсубутун аахтахха, барыта 200-чэкэ билим үлэтин ааптара буолар. Ити үлэлэртэн, бастатан туран, Саха сирин XVII үйэтээҕи устуоруйатыгар үлэлэрин бэлиэтиэххэ сөп. Кини бу киэҥ сирдээх улахан эрэгийиэн Арассыыйа састаабыгар хайдах киирбитин туһунан урукку өйдөбүллэри уонунан сылларга куоһарбыт билим түөрүйэтин бигэргэппитэ. Оччотооҕу сахалар уопсастыбаннай тутулларын туһунан кэнсиэпсийэни олус итэҕэтиилээхтик суруйбута. Билим эргииригэр сүрдээх элбэх архыып матырыйаалларын киллэрбитэ.
Саха сирин XVII үйэтин устуоруйатыгар В.Н. Иванов Арассыыйаҕа биир бөдөҥ исписэлиис этэ, Хотугулуу-Илиҥҥи Азия историографиятын уонна чахчылаах матырыйаалларын булууга тэҥнээҕэ суоҕа. Манагыраапыйаларыгар уонна элбэх ыстатыйатыгар бу бөдөҥ эрэгийиэн норуоттарын уонна култуураларын дириҥник ырытан чинчийбитэ киирбитэ. Сорох чинчийээччилэр холобурдарыгар тирэҕирэн, историография бүтүн оскуолаларын уонна хайысхаларын туттар ньымаларын төрүттэрин арыйан көрдөрбүтэ.
Кини үлэлэригэр билим хайа да уобалаһын таарыйар буоллаҕына, хайаан да онно ханнык баҕарар боппуруоска эппиэттиир итэҕэтиилээх кэнсиэпсийэни оҥороро. Холобур, Саха сирин этнокултуурунай уонна этносоциальнай сайдыытыгар биһиги өрөспүүбүлүкэбит омуктар икки ардыларын сыһыаны үөрэтиигэ ураты новатордыы көрүүлэээх.
Учуонай бүтүн олоҕун дьыалата Саха сирин норуоттарын духуобунай нэһилиэстибэтин харыстааһын буолар. Бу дьыалаҕа кини Г.П. Башарин саҕалаабыт саха XX үйэтээҕи элиитэтин, В.В. Никифоровтан, А.Е. Кулаковскайтан, А.И. Софроновтан, Н.Д. Неустроевтан ыла көмүскүүр үгэстэрин дьоһуннаахтык салҕаабыта.
Учуонай биографиятыгар улахан суолталаах арыйыылардаах, ситиһиилэрдээх кэм-кэрдии кэрчиктэрин булуохха сөп. Учуонай тиһэх үлэлэригэр Саха сирин устуоруйата геобэлиитикэ итиннэ цивилизация хаамыытын өттүттэн чинчийиллэр. Ол түмүгэр бу хайысхаҕа билим билиитин кэскиллээх парадигмата үөскээбитэ.
В.Н. Иванов бэйэтин научнай, тэрийэр үлэтигэр улахан болҕомтону эдэр каадырдары кытта үлэҕэ уурара. Кини бэйэтэ билимҥэ устудьуон сааһыттан кэлбитэ. Улахан учуонай буолбут кэмигэр саха билимигэр сыл аайы эдэр айар күүстэр кэлэллэрэ. Кинилэр бары бэрэпиэссэр уонна улахан уопуттаах настаабынньык болҕомтотугар киирэллэрэ. В.Н. Иванов салалтатынан эдэр дьоҥҥо чинчийии тустаах тиэмэтэ кичэйэн талыллара уонна билим туруорар боппуруоһа үрдүк таһымнаахтых быһаарыллара ирдэнэрэ. Кини бэйэтин кэмигэр ыччат лиидэрэ буола сылдьан, дойду үрдүнэн билиниини ылбыт элбэх бырайыагы көҕүлээччи буолбута. Биһиги институппутугар кини салалтатынан эдэр учуонайдар уонна исписэлиистэр сэбиэттэрэ үлэлээбитэ.
Василий Николаевич саҕалаабыт хайысхаларынан барытыгар кэриэтэ кини үөрэнээччилэрэ, аспырааннара: түөрт дуоктар уонна 16 билим хандьыдаата үлэлииллэр, учууталларын үлэтин салгыыллар.
Аныгы кэм кыһалҕаларын быһаарыыга билим араас хайысхата бииргэ алтыһан үлэлииллэрин ирдиир. Ханнык баҕарар биир тиэмэни үөрэтиигэ устуоруктар, этнографтар, социологтар, политологтар онно тус сыалларын-соруктарын чинчийэллэр. Онон В.Н. Иванов төрүттээбит научнай оскуолата хайа да боппуруоска билим тустаах дьиссиппилиинэлэрин холбоон, дириҥ кэлим чинчийиини ыытарынан уратылаах.
