Ааспыт үйэ 1959 сылыттан саҕалаан АЛРОСА хампаанньа ураты улахан алмааһы буллаҕына, ол күндү тааска Саха сирин устуоруйатыгар уһулуччу суолу-ииһи хаалларбыт, улахан үтүөлээх-өҥөлөөх үтүө дьон аатын иҥэрэр үгэстээх. Оччоттон баччаҕа диэри элбэх киһи аатын үйэтиттилэр. Холобур, аҥаардас бу сылга үктэнэн баран, Саха сиригэр эрэ буолбакка, бүтүн дойду үрдүнэн ааттара ааттаммыт түөрт биир дойдулаахпыт аатын күндү тааска иҥэрбиттэрэ. Олортон биирдэстэрэ – сахалыы тыллаах тапталлаах ырыаһыта Нина Николаевна Чигирева.
Быйыл ыам ыйын 19 күнүгэр “Удачнай” трубкаттан көстүбүт 62,8 караат ыйааһыннаах алмаас билигин саха оператын уһулуччулаах ырыаһыта Нина Николаевна Чигирева аатын сүгэр. Кини – Арассыыйа үтүөлээх, СӨ норуодунай артыыһа, М.И. Глинка аатынан ырыаһыттар Бүтүн Сойуустааҕы 10-с куонкурустарын лауреата. Саха аныгы оператын чаҕылхай сулуһа, ураты дэгэттээх меццо-сопрано куоластаах, аан дойду бастыҥ түһүлгэлэригэр ыллаабыт-туойбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа Нина Чигирева опера ускуустубатын нэһилиэнньэ киэҥ араҥатыгар тарҕатарга, Саха сирин олохтоохторо муусука култууратын өйдүүр, ыланар буолалларын туһугар ис сүрэҕиттэн үлэлээбитэ, айар-тутар үлэтин биир сүрүн хайысхата оҥостубута. Нина Чигирева аатын алмааска иҥэрии – бу аҥаардас билинии, ытыктабыл эрэ буолбатах, бу – эдэр артыыстары саҥаттан-саҥа ситиһиигэ көҕүлүүр суол.
Саха сирин ырыатынан ааттаппыта
Сэтинньи 29 күнүгэр Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырыгар Нина Чигирева төрөөбүтэ 70 сылыгар анаан “Ньургун Боотур” операны көрдөрдүлэр. Нина Николаевна олоҕун аргыһа Сергей Чигирев иһитиннэрбитинэн, дьиҥэр, бу айар киэһэ сыл саҕаланыытыгар үбүлүөй быһыытынан тэриллиэхтээх этэ да, бары билэрбит курдук, быйыл саас норуот тапталлаах артыыһа олохтон туораан, кэриэстиир киэһэҕэ кубулуйда.
“Нина Николаевна Чигирева улахан артыыс, үтүөкэннээх ырыаһыт быһыытынан СӨ Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырыгар эрэ буолбакка, Арассыыйа атын куораттарыгар уонна аан дойду түһүлгэлэригэр эмиэ биллэрэ. Кини күннээҕи олоҕор олус судургу, сэмэй уонна олох хас биирдии күнүттэн үөрэр киһи этэ. Кини тулалыыр дьонун барытын таптыыра, ол ураты дьоҕура Үөһэттэн анаммыт курдуга. Кини дьиэ кэргэнин, бииргэ төрөөбүттэрин (11 этилэр), төрөөбүт дойдутун, тапталлаах Эмиһин, 40-ча сыл усталаах-туоратыгар бэриниилээхтик үлэлээбит тыйаатырын, кэллиэгэлэрин эмиэ олус таптыыра. Мин Нина Чигирева курдук ураты, кэрэ уонна уһулуччу талааннаах киһини күн сиригэр бэлэхтээбит төрөппүттэригэр уонна Амма сиригэр-уотугар, бар донугар күүскэ махтанабын.
Дьиктитэ диэн, кини ырыа араас жанрыгар күүстээҕэ. Мин санаабар, нуучча романстарын киниттэн ордук ким да ыллаабат этэ. Кини нууччалыы да, сахалыы да, италиялыы да олус үчүгэйдик ыллыыра, араас партиялары уонна ырыалары толороро. Кини Москуба уонна Санкт-Петербург бастыҥ сыаналарыгар ыллаабыта, Дьобуруопа элбэх дойдутун кэрийбитэ, Японияҕа уонна Кытайга сылдьыбыта. Нина ордук элбэхтик 1990-с сс., өрөспүүбүлүкэбит атаҕар турар кэмнэригэр, гостуруоллаабыта. Оччолорго биһиги Бастакы Бэрэсидьиэммит Михаил Ефимович Николаев аан дойдуга Саха сирин туһунан төһө кыалларынан элбэх киһи билиэн баҕарара. Нина Николаевна үгүс дойдуга дэлэгээссийэлэри да кытта, бэйэтин тус кэнсиэринэн да айанныыра. Ол саҕана аан дойду биһиги өрөспүүбүлүкэтин аҥаардас алмааһынан, бирилийээнинэн, ааттаах-суоллаах АЛРОСА хампаанньанан эрэ буолбакка, уһулуччулаах артыыстарынан уонна ырыаһыттарынан эмиэ билбитэ.
Нина Чигирева аатын алмааска иҥэрии – кини аатын үйэтитии биир суола. Мин биһиги дьиэ кэргэммит аатыттан АЛРОСА хампаанньаҕа ити курдук үтүө бэлэҕин иһин дириҥ махталбыт тиэрдэбин. Кини опера уһулуччулаах ырыаһыта. Онон, кини аата ити курдук үйэтитиллиэн үйэтитилиннэ”, – диэн Сергей Чигирев кэпсээтэ.
“Саха Өрөспүүбүлүкэтин Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтин көҕүлээһининэн, Саха сирин уонна аан дойду олохтоохторун кэрэ куолаһынан сөхтөрбүт уонна үөрдүбүт Нина Николаевна Чигирева аатын АЛРОСА хампаанньа быйыл “Удачнай” трубкаттан көстүбүт 62,8 караат ыйааһыннаах улахан алмааска иҥэрдэ.
Нина Чигирёва умнуллубат аата
Үбүлүөйдээх бэлиэ күн Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатыра анал пуондатыттан Нина Чигирева хаартыскаларын, Арассыыйа уонна аан дойду сыаналарыгар ыллыырыгар кэппит көстүүмнэрин, кэнсиэртиир былаачыйаларын түмэн, интэриэһинэй быыстапканы тэрийдэ. Ол быыстапкаҕа өссө анал витринаҕа турар алмаас таас куопуйатын көрүөххэ сөп. Кэлин ону эрэ Сергей Чигиревка тиксэриэхтэрэ.
“Арассыыйа норуодунай артыыһа Андрей Саввич Борисов туруорбут “Ньургун Боотур” олоҥхо-операта 2022 сыллаахха Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиир бырааһынньык чэрчитинэн сүрэхтэммитэ. Бу М.Н. Жирков уонна Г.И. Литинскэй операларынан алтыс туруоруу этэ. Икки сыл иһигэр испэктээги 25 төгүл көрдөрдүбүт. “Ньургун Боотуру” биһиги Москубаҕа Улахан уонна Санкт-Петербурга Мариинскай тыйаатырдарга, ону таһынан, Астанаҕа, Алматыга, Бишкеккэ көрдөрбүппүт. Бу испэктээк биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр профессиональнай ускуустуба биир ураты суолталаах бэлиэ түгэнэ буолбута.
Испэктээккэ Нина Николаевна бүтэһигин 2023 сыл олунньутугар бэйэтин тыйаатырын сыанатыгар тахсыбыта. Онон, бу көрдөрүү Саха сирин уһулуччулаах артыыһын сырдык аатыгар анаммыта ураты суолталаах буолла. Түгэни туһанан, тыйаатырбыт аатыттан Нина Николаевна Чигирева төрөөбүтэ 70 сылын бэлиэтиир үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ кыттыбыт бар дьоҥҥо махталбытын тиэрдэбит. АЛРОСА хампаанньаҕа кини аатын алмааска иҥэрбиттэригэрэ эмиэ махтанабыт. Нина Николаевна аата биһиги тыйаатырбыт устуоруйатыгар көмүс буукубаларынан суруллуоҕа”, – диэн испэктээк иннинэ Опера уонна балет тыйаатырын дириэктэрэ Владислав Левочкин кэпсээтэ.
“Саамай үтүө киһи”
“Ньургун Боотур” олоҥхо-операҕа сүрүн дьоруой – Айыы бухатыыра – Ньургун Боотур Аллараа дойду күүстэрин кытта туруулаһыыта сэһэргэнэр. Бу муусука-тыйаатыр ускуустубатын жанрыгар бастакы айымньы буолар. Испэктээк киэҥ далааһыннаах сыаналардаах, бастыҥ композициялардаах уонна көстүүмнэрдээх. Ол барыта көрөөччүнү саха эпоһыгар сиэтэн киллэрэр, умсугутар. Испэктээк биир сүрүн уратыта – манна классика истиилигэр майгынныыр опера баартыйалара саха төрүт үстүрүмүөннэрин тыаһын-ууһун уонна сахалыы кылыһахтаах ырыаны-тойугу кытта дьүөрэлэһэллэр, биир тэтимҥэ киирэллэр.
Испэктээккэ барыта 200-тэн тахса ырыаһыт кыттар. Олор ортолоругар СӨ Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын солистара, хуора, балета уонна симфоническай аркыастыра, Олоҥхо тыйаатырын артыыстара уонна мусукааннара, ону сэргэ “Виртуозы Якутии” судаарыстыбаннай ансаабыл бааллар. Саха оператын биир солбуллубат артыыһа Нина Николаевна Чигирева буолара. СӨ норуодунай артыыһа, Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын сүрүннүүр солиһа Александр Емельянов кинини кытта элбэх сыл бииргэ үлэлээбитэ.
“Мин Нина Николаевнаны кытта араас испэктээккэ, араас сыанаҕа бииргэ ыллаабытым. Ол иһигэр “Ньургун Боотурга”, “Манчаары туһунан ырыаҕа”, “Лоокуукка уонна Ньургуһуҥҥа”, Чайковскай “Евгений Онегиныгар”, “Пиковая дама” операҕа. Москубаҕа уонна Санкт-Петербурга ыытыллар Саха сирин күннэригэр элбэхтик бииргэ сылдьыбыппыт. Холобур, 2012 сыллаахха Гостинай дворга Петр Чайковскай “Москва” кантататын финалга толорбуппут. Ону таһынан, биһиги Арассыыйа атын куораттарыгар, ол иһигэр Арассыыйа “Көмүс биһилэҕэр”, Минскэйгэ, Кауноска, Вильнюска, Пекиҥҥэ ыллаабыппыт.
Нина Николаевна – мин олохпор көрсүбүт саамай үтүө киһим. Биһигини мэлдьи өйүүрэ, санаабытын көтөҕөрө, сыанаҕа тахсыахпыт иннинэ сүбэлиирэ-амалыыра, уустук, ыарахан кэмнэрбитигэр көмөлөһөрө. Кинини кытта ханнык баҕарар тиэмэҕэ бэрт судургутук, холкутук кэпсэтиэххэ сөп этэ. Орто дойду олоҕуттан түргэнник күрэммитэ олус хомолтолоох. Кини чугас дьоно да, кэллиэгэлэрэ да, бүттүүн саха норуота да улахан сүтүктэннибит. Мин кини аатын алмааска иҥэрбиттэрин истэн баран, ис сүрэхпиттэн үөрбүтүм. Нина Николаевнаҕа уонна кининэн сирэйдээн биһи тыйаатырбытыгар уонна опера ускуустубатыгар болҕомто ууруллубутуттан астыммытым. Кини аата үйэлэргэ ааттаныа”, – диэн Александр Емельянов кэпсээтэ.
Интэриэһинэй чахчы:
Амма улууһун Эмиһигэр Нина Чигирева аатынан уулусса баар. Сотору кэминэн кини аатын сүгэр уулусса өссө Амма бөһүөлэгэр баар буолуохтаах.
М.Н. Жирков уонна Г.И. Литинскэй операларыгар Нина Чигирева араас сылларга икки баартыйаны толорбута: Аан Алахчын уонна Күн Күбэй. Билигин Аан Алахчын баартыйатын СӨ норуодунай артыыһа Феодосия Шахурдина толорор.
“Нина Чигирева тыйаатырга консерватория үөрэҕин кэнниттэн, мин тыйаатырга үлэлии киирбитим биир сыл буолбутун кэннэ, кэлбитэ. Кинини кытта кэлбит күнүттэн саҕалаан доҕордоспутум диэххэ сөп. Тыйаатырга киирээт, үлэбин хуортан саҕалаабытым, кэлин солист буолбутум. Онон Нина Николаевнаны кытта Дьокуускайга да бииргэ ыллыырбыт, араас сиргэ гостуруоллуурбут даҕаны. Аан бастаан Аан Алахчын партиятын Марина Константиновна Попова толорор этэ. Онтон кэлин ол оруол Нина Николаевнаҕа тиксибитэ. Билигин мин ыллыыбын.
Нина хаһан даҕаны киһи көрдөһүүтүн быһа гыммат, үтүө сүрэхтээх киһи этэ. Мэлдьи көмөлөһөрө. Биһиги Чигиревтар дьиэлэригэр үгүстүк мустарбыт. Онон, мин санаабар, кини ыалдьытымсах майгытын үгүс киһи билэр буолуохтаах. Ол да иһин биһиги тыйаатырбыт Нина Чигирева аатын алмааска иҥэрэн үйэтиппиттэрин истэн, олус үөрдэ”, – диэн Феодосия Шахурдина кэпсээтэ.
Итини таһынан, кини Нина Николаевна устудьуоннарын туһугар олус кыһалларын, мэлдьи сүбэлии-амалыы сылдьарын туһанан сэһэргээтэ. Кэлин бэйэтин кэллиэгэтэ буолбут үөрэнээччитэ, опера солиһа, Муусука үрдүкү оскуолатын выпускнига, тыйаатыр артыыһа Мария Михайлова Н.Н. Чигирева туһунан истиҥник ахтар.
“Нина Николаевнаны кытта муусука кэрэ эйгэтигэр үктэммит бастакы күннэрбэр билсибитим. Кини миигин аҥаардас Муусука үрдүкү оскуолатыгар үөрэппит көннөрү педагог буолбатах, кини – мэтр, мин настаабынньыгым. Нина Николаевна кэргэнэ Сергей Валентиновичтыын миигин ускуустуба эйгэтигэр сиэтэн киллэрбиттэрэ. Кинилэр биһиги көлүөнэҕэ сатабылы-маастарыстыбаны биэрбиттэрин таһынан, муусукаҕа тапталы иҥэрбиттэрэ”.
Эмис олохтоохторо Нина Чигирёва туһунан
Ольга Михайлова, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, үөрэҕирии бочуоттаах бэтэрээнэ, үлэ бэтэрээнэ, Эмис бөһүөлэгин “Көлүкэчээн” ансаамбылын салайааччыта:
– Биһиги ыал Эмискэ мин сэттис кылааска киирэр сылбар көһөн кэлбитэ. Нина миигиттэн биир сыл аҕа этэ. Аҕата Николай Петрович Новиков-Халаа Ньукулай ийэбинэн аймахпыт. Ньукулай олус үчүгэйдик ыллыыр дииллэрэ. Кини балта Ольга Новикова пластинканы холбоон баран, эмиэ бэркэ ыллыыра. Нина ыал улахан оҕото этэ. Онон 13 саастааҕар тулаайах хаалан баран, бырааттарын уонна балыстарын бэйэтэ көрөн улаатыннарбыта. Мин Нинаны оччолортон олус үтүө сүрэхтээх, кыһамньылаах үлэһит курдук билэбин. Үлэ көстөрүнэн барытын үлэлиирэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан почтальоннаан, дайааркалаан, ньирэй көрөн, пуобардаан, биэкэрдээн, саньытааркалаан, остуорастаан эбии харчылаһара.
Бөһүөлэкпит кулуубугар хас өрөбүл аайы ырыа-үҥкүү тэрийэллэрэ. Биһиги онно уус-уран самодеятельноска кыттарбыт. Кини үчүгэйдик ыллыыра ол саҕаттан биллэрэ, дьон “хайаан да ырыаһыт үөрэҕэр бар”, “араадьыйаҕа ыллыаххын наада” диэн сүбэлииллэрэ. Онон, 1976 – 1979 сс. Дьокуускайдааҕы муусука училищетыгар үөрэммитэ, араадьыйаҕа оннук истибиппит. Нинаны үөрэҕин кэннэ консерваторияҕа ыҥырбыттар этэ да, Өлүөхүмэ улууһугар анаан кэбиспиттэрэ. Ол туһунан кини миэхэ кэпсээбитигэр, мин “ити курдук түгэн киһи олоҕор биирдэ эрэ бэриллэр, куоттарыма” диэн сүбэлээбитим. Ол курдук, Нина 1979 – 1987 сс. Новосибирскайдааҕы судаарыстыбаннай консерватория ырыаҕа факультетыгар үөрэммитэ. 1987 сыллаахха ырыа факультетын устудьуона Сергей Чигиревка кэргэн тахсыбыта. Кинилэри кытта Нина бииргэ төрөөбүт кыра балта олорбута, олох бэйэлэрин оҕолорун курдук буолбута. Сергей кыыһы төрөппүт оҕотун курдук таптыыра.
Ниналыын мэлдьи билсэрбит. Биирдэ, бэл, иккиэн Москубаҕа ыһыахха кыттыбыппыт. Кини Эмис бөһүөлэгин, Амма улууһун улахан тэрээһиннэригэр мэлдьи кэлэ, кытта сатыыра. Бэйэтин холобурунан киһи дьоҕурун сөпкө арыйдаҕына элбэҕи ситиһиэн сөбүн туоһулаата.
Анжелика Иванова, СӨ култууратын туйгуна, Е.А. Захарова аатынан Эмис нэһилиэгин Култуураҕа киинин дириэктэрэ:
– Эмис нэһилиэгэ былыр-былыргыттан биллэр дьонунан-сэргэтинэн аатырар. Манна, Эмис кыра алааһыгар, улуу олоҥхоһут Чээбий, норуот бэйиэтэ Күннүк Уурастыырап, номоххо киирбит ырыаһыт Саха Күөрэгэйэ уонна биһиги бары ытыктыыр киһибит Нина Николаевна Чигирева төрөөбүттэрэ. Биһиги, кини биир дойдулаахтара, кининэн киэн туттабыт.
Мин Нина Николаевнаны кытта 1990-с сс. билсэбин. Биһиги нэһилиэкпитигэр да, улууспутугар да араас куонкурус, айар киэһэ, тэрээһин элбэхтик ыытыллар. Кини түгэн көһүннэр эрэ, онно үөрүүнэн кыттара, олохтоохторго анаан ыллыыра. Кини олус кэрэ, киһини умсугутар куоластааҕа, дьон иһийэн олорон истэрэ, бүтүннүү абылатара. Нина Николаевна Арассыыйа да, аан дойду да улахан сыаналарыгар дьоһуннаахтык ыллыыра. Ол да үрдүнэн “Эһиги кулуупкутугар, биир дойдулаахтарым иннигэр ыллыырбар ордук долгуйабын, ордук эппиэтинэстээх” диэн билинэрэ.
Олус кыһамньылаах, сүрэхтээх, үлэһит этэ. “Бу олоххо саамай сүрүнэ – үлэ” диирэ. Нина Николаевна өйөбүлүнэн, биһиги Опера уонна балет тыйаатырын уонна тыйаатыр түмэлин кытта бииргэ үлэлиир буолбуппут. Мин Нина Чигирева курдук ураты, күүстээх дьахтары, уһулуччу талааннаах ырыаһыты кытта билсибиппиттэн олус үөрэбин, дьоллонобун.
