Сахаҕа уһун, дьылыгыр уҥуохтаах эдэр киһини мин Намҥа тахса сылдьан, кэнсиэргэ ыллыырын сөбүлүү истибитим, бэлиэтии көрбүтүм. Омуннаабакка эттэххэ, эдэр сылдьан бары кумирбыт буолбут, сөбүлээн истэр ырыаһыппыт Муслим Магомаев илэ бэйэтинэн ыллыы турар курдуга... Туттара-хаптара, ыллыыра, баттаҕын быһыыта уобараһын биэрэрэ.
Дьэ, кини кимий? Бу – 35 саастаах, ырыа кэрэ эйгэтигэр саҥа биллэн, холонон эрэр эдэр ырыаһыт – Артем ТЮКЯНОВ. Кини классикалыы ырыа айар абылаҥар ылларбыта аҕыйах кэм да буоллар, Нам улууһун олохтоохторун сэҥээриилэрин ылыан ылар. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар араас ырыа күрэҕин лауреата.
Артем Дьахталлар аан дойдутааҕы бырааһынньыктарыгар анаан, кулун тутар 8 күнүгэр Намнааҕы култуура дыбарыаһыгар “Верни мне музыку” диэн бастакы айар киэһэтигэр бар дьонун ыҥырар. Кэнсиэргэ ааспыт үйэ “хит” буолбут нуучча, саха уонна омук ырыаһыттарын репертуарыттан ырыалар, маны тэҥэ аныгы, саҥа толоруулар эмиэ баар буолуохтара.
Артем Тюкянов ыллыыр ырыаларын сөҥ куолаһынан көрөөччү дууһатын кылын таарыйан тиэрдэр ураты дьоҕурдаах. Кини Муслим Магомаев “Синяя вечность” уонна сахалыы “Умнуллубат ол кустук” ырыалары ыллаан доллоһуттаҕына, ырыа абылаҥар ылларбыккын билбэккэ хаалаҕын.
Былыргылыы дьиэҕэ эбэм оронугар төрөөбүппүн...
– Артем, хантан силис-мутук тардыылааххыный?
– Үөһээ Бүлүү улууһун ыраах кырыы сытар нэһилиэгэ Сургуулуктан төрүттээхпин. Сургуулук – талааннаах дьонунан биллибит дойду. Элбэх учуонай “биhигин ыйаабыт сирэ”. Кыракый дэриэбинэ диэтэххэ, бэрт элбэх учуонай тахсыбыт сиригэр күн сирин көрбүппүнэн киэн туттабын.
Борисовтар дьиэ кэргэҥҥэ бастакы уол оҕонон күн сирин көрбүтүм. Төрөөбүтүм бэйэтэ туһунан остуоруйалаах... 1989 сыл атырдьах ыйа наһаа ардахтаах буолан, үөһэнэн да, алларанан да сырыы олох суох буолбут. Аны кыра балыыһа дьиэтэ баара, ол кэмҥэ үлэлээбэккэ турбут. Оччолорго дэриэбинэ иһинээҕи суол, ардах түстэ даҕаны – сатыы киһи кыайан сылдьыбат бырыы да бадараан буолар. Таайым Хабырыыс ардах ортотунан сатыы биэлсэри ыҥыра, дэриэбинэ түгэҕэр барбыт уонна эмчити сүгэн кэриэтэ аҕалбыт. Хаһан кэлиэхтэригэр диэри эбэм дьиэтигэр, кини оронугар күн сирин көрбүппүн. Онон ол эбэм барахсан сыппыт оронугар биһиктэнэн улааппытым.
Бииргэ төрөөбүт бэһиэбит. Мин кэннибиттэн икки уол уонна икки кыыс бааллар. Аҕам Захар Борисов, хомойуох иһин, күн сириттэн барбыта. Төрөппүттэрим үйэлэрин тухары сүөһү-сылгы ииттинэн олорбуттара. Ийэм Надежда Николаевна – биэнсийэлээх. Билигин куоракка олорор. Сиэннэрин көрөр-истэр, кинилэртэн күнэ-ыйа тахсар. Бииргэ төрөөбүттэрим бары ийэ, аҕа ытык аатын сүгэн, ыал буолан, оҕо-уруу тэнитэн, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Бары куоракка олороллор. Арай улахан балтым кэргэниниин, өбүгэлэрбит дойдутугар Сургуулукка сүөһү-ас көрөн олорор.
– Ханна үөрэҕи бүтэрэн, туох идэлээххиний?
– Сургуулуктааҕы ини-бии Боескоровтар ааттарынан орто оскуоланы үөрэнэн бүтэрэн, Дьокуускайдааҕы педагогика колледжыгар физкультура салаатыгар үөрэммитим. Билигин Намҥа “Сахатранснефтегаз” хампаанньаҕа эпэрээтэринэн үлэлиибин. Кэргэним Кэбээйи Арыктааҕын кыыһа Эльвира Игоревна пединституту бүтэрэн, нуучча тылын учуутала идэлээх. Намнааҕы педагогика колледжыгар сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. Кини эмиэ кыра эрдэҕиттэн ыллыыр, чабырҕахтыыр. Соҕотох сибэкки Аэлина диэн ааттаах кыыс оҕолоохпут, 2-с нүөмэрдээх оскуола 8-с кылааһын үөрэнээччитэ.
– Намы сөбүлээн олохсуйдаххыт?
– 2012 сыллаахха кэргэмминиин Нам улууһугар үлэ көстөн, үлэлии кэлбиппит. Онтон ыла Намы сөбүлээммит, алаһа дьиэ туттан, олохсуйан олоробут, иккис дойдубут кэриэтэ буолла.
Соһуччу ыйытыктар:– Билсэргэр кэргэҥҥэр саамай сөбүлүү көрбүтүҥ?– Уһун, чох хара суһуоҕа. Эбэм этэр буолара “дьиҥнээх саха кыыһа уһун суһуохтаах буолуохтаах” диэн.– “Бастакы көрүүттэн таптал” баарын итэҕэйэҕин?– Итэҕэйэбин. Кэргэмминиин ыал буолан олорбуппут 15 сылбыт.– Кэргэҥҥэр аныыр алгыс тылларыҥ...– Доруобай буол, үөрэ-көтө сырыт, күүскэ-күүскэ таптыыбын.– Олоххо хомойбут түгэниҥ?– Хомойбутум – күндү дьонум, эбэм уонна аҕам, күн сириттэн суох буолбуттарыгар... Бааллара буоллар... кэнсиэрбэр сылдьан, төһө эрэ үөрүө-көтүө, дьоллонуо этилэрий!– Бэйэҕин киһи быһыытынан сыана быстаххына...– Олус сымнаҕас, элэккэй майгылаахпын.– Ыра санааҥ?– Азербайджан Баку куоратыгар таптыыр ырыаһытым Муслим Магомаев дойдутугар баран сүгүрүйэн кэлиэхпин баҕарабын.
Ырыаҕа аартыгым
– Наһаа үчүгэй кылаассыкалыы куоластааххын, туттан-хаптан туран ыллыырыҥ эмиэ ураты. Ырыаҕа ханна эмэ дьарыктаммытыҥ дуо?
– Оҕо эрдэхпиттэн артыыс буолуохпун наһаа баҕарарым. Оскуолабын бүтэрэн баран, дьиҥэр АГИКИ-га туттарсан киирбитим эрээри, хомойуох иһин, “оригинал” докумуоннарбын баттаһан биэрбэккэ, киирбэккэ хаалбытым.
Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, устудьуоннуу да сылдьан, син ыллыыр этим. Онтон олох киэҥ суолугар үктэнэн баран тохтуу сылдьыбытым. 2022 сылтан, дьэ, ыллыырга сананан, Дмитрий Николаевич Барабановка дьарыктаммытым. Онтон билигин Федот Анатольевич Соловьевка дьарыктана сылдьабын. Кини олус элбэх билиини ырыа эйгэтигэр биэрдэ диэххэ сөп. Онон педагогпар улахан махталбын тиэрдэбин.
– Ханнык ырыаһыттары ордук сөбүлээн истэҕиний, ырыаларын ыллыыгыный?
– Бэйэм кылаассыканы ордоробун. Сөбүлээн истэр ырыаһыттарым – урукку сэбиэскэй ырыаһыттар. Олортон саамай кумир оҥостор ырыаһытым – Муслим Магомаев. Иккиэн атырдьах ыйыгар төрөөбүт – хахайдарбыт. Онон гороскуоппутунан бары өттүнэн сөп түбэһэр эбиппит. Дьэ дьикти. Кини ырыаларын сөбүлээн ыллыыбын. Кини араас көлүөнэ норуот тапталлаах ырыаһыта. Маны тэҥэ Валерий Ободзинскай, Ренат Ибрагимов, ону таһынан Элвис Пресли курдук ырыаһыттары эмиэ сөбүлээн истэбин, кумирдарым буолаллар. Оҕо эрдэхпиттэн Гаврил Николаев, Байбал Сэмэнэп, Василий Еремеев ырыаларын умсугуйан, кинилэр ырыаларын истэн улааппытым.
– Сүрүннээн, бытаан ырыалары ыллыыгын дии, быһыыта?
– Бытаан ырыалары ыллыырбын ордоробун, хайдах эрэ мин майгыбар, уобараспар барсар курдук. Ырыам репертуарыгар үксүн биир дойдулааҕым Гаврил Николаев ырыаларын толоробун. Кини “Сахабыт сирин көмүс күөрэгэйэ этэ” диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Хомойуох иһин, күн сириттэн эрдэ күрэммитэ. Кини толорбут ырыаларын киниэхэ майгынныырдыы туттан-хаптан, ыллаан, дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдиэхпин баҕарабын. Араас жанрга ырыалары толоробун, ол эрээри нууччалыы ырыалар быдан барсар курдуктар.
– Ырыа айбаккын, суруйбаккын, аҥаардас толорооччугун эрэ дуу?
– Бакаа суолум аартыга арылла илик. Иэйии киирэ илик быһыылаах. Баҕар, инникитин... диэн эрэллээхпин.
– Ырыаһыт быһыытынан псевдоним ылыныаххын баҕарбаккын дуо? Холобур, дойдуҥ үрэҕин аатынан “Түүкээн” диэн. Эйиэхэ наһаа барсыа дии саныыбын. Төһөтүн да иһин Түүкээн үрэхтэн силистээх-мутуктаах буоллаҕыҥ.
– Араспаанньам, кырдьык, Түүкээн үрэхтэн тардыылаах, ийэбинэн араспаанньам. Эбэм барахсан “бастакы уол оҕолонноххуна, Тюкянов буолуохтаах” диэн эппит этэ. Онтон Николаевич диэн эһэм аатынан бэриллибит. Онон Сургуулук Түүкээнэптэриттэн сыдьааннаахпын уонна дойдум дьиҥнээх патриотабын.
Бэйэм сахалыы ааты сэргиибин, сэҥээрэбин. Ырыаһыт быһыытынан хос ааты (псевдоним) ылыаныахпын соччо баҕарбаппын. Санаабар, Артем Тюкянов диэн аатым быдан дорҕоонноохтук иһиллэр.
Сахалыы иитиилээх кыыс диэн...
– Иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕын?
– Саха эр киһитин сиэринэн айылҕаҕа сылдьарбын, бултуурбун ордоробун. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, ыаллыы сытар Боотулуу диэн дэриэбинэҕэ волейбол күрэҕэр айаннаан истибит. Кыһын тымныыга уазигынан айанаан истэхпитинэ, суолбутун куобах быһа сүүрэн элэгэлдьийэн ааста. Биһиги хорус гына тохтуу түһээт, бииргэ үөрэнэр уолаттарбын кытары тоҥуу хаар устун эккирэттибит. Уолаттарым сүүрэ сатаан, утуу-субуу эстэн, кэннибэр хааллылар. Бэйэм ыркый ойуур иһигэр киирэн, тоҥуу хаары үрдүнэн сүүрэн атаралаан тиийэн, ситэн, тутан ылбыттаахпын. Тыа уолаттара ойуурга үөрүйэхпит сыттаҕа дии.
Успуордунан – волейболунан уонна хапсаҕайынан – дьарыктанабын.
– Олоҕуҥ аргыһын кытта хайдах көрсөн, ыал буолбуккутуй?
– Кэргэммин кытта 2008 сыллаахха “Дом доброты” диэн үөрэҕим уопсайыгар олорон билсибиппит. Оччолорго баттаҕын уһуна тилэҕэр тиийэрэ. Ону көрөммүн “дьиҥ сахалыы иитиилээх кыыс” диэн, тута сөбүлүү көрбүтүм. Онтон ыла чугастык билсэн, сыл буолан баран, кэргэним дойдутугар сыбаайбалаабыппыт.
– Бу олоххо таптал диэн тугуй, хайдах өйдүүгүнүй?
– Бэйэ-бэйэни өйдөһүү, убаастаһыы, ол баар буоллаҕына олоххо барыта баар буолар дии саныыбын.
– Куорат уонна тыа ыччата... Эн өйдөбүлгэр?
– Бэйэм тыа сириттэн тахсыбыт буоламмын, саамай тулуурдаах тыа ыччата дии саныыбын. Сайынын от үлэтигэр буһан-хатан, кыһынын тымныыга тоҥо-тоҥо үлэлээн, тыаҕа сылдьан бултаан-алтаан кииллийэн тахсаллар. Оттон куоракка улааппыт оҕо, хомойуох иһин, олох ити саамай кэрэ өрүтүн билбэтэ буолуо дии санаатахпына хомойобун.
– Кэнсиэрдээн эрэҕин...
– Буолаары турар кэнсиэрпэр үксэ 50-с, 60-с сыллардааҕы ыллам ырыалар ылланыахтара, маны тэҥэ аныгы ырыалары эмиэ толоруом. Дьиэнэн бары кыттабыт. Кэргэммин кытары иккиэн дуэттыыбыт. Онон дьиэ кэргэн ырыата-тойуга тардыллыаҕа.
Түгэни туһанан, кэнсиэрбэр күүс-көмө буолар дьоммор махталбын тиэрдэбин. Чуолаан, Намнааҕы педагогическай колледж кэлэктиибигэр, Намнааҕы култуура үлэһиттэригэр уонна, биллэн турар, саамай чугас киһим, мэлдьи миигин өйдүүр-өйүүр кэргэним Эльвираҕа уонна буолаары турар кэрэ аҥаардар бырааһынньыктарынан улахан ТАПТАЛбар билинэбин.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
