Хас биирдии көлүөнэ сөбүлээн истэр ырыаһыттардаах буолар. Ааспыт үйэ 80-с сылларыгар “Таптал кэрэ киэһэтэ, дьоллоох буолуҥ диэбитэ, куба буолан устара, кустуктана оонньуура...” диэн истиҥ, кэрэ тыллардаах ырыаны Константин Иванов толоруутугар истэн улааппыт көлүөнэ дьон үгүс. Ол эрээри сороҕор сөбүлээн истэр ырыаларбытын толорооччуну билбэппит баар суол. Мин эмиэ оннуктар кэккэлэригэр киирсэбин. Ону хата түгэн көстөн, сэлэһэн, кинини тыыннаах куолаһынан ыллатан сүрдээҕин астынным.
Онон, доҕоттор, ааспыт үйэ 80-с сыл ортолоругар лирическэй, нарын, намыын куоластаах ырыаһыт, СӨ култууратын туйгуна, Уус Алдан Бороҕонуттан сылдьар Константин Иванов – эрэдээксийэбит бүгүҥҥү ыалдьыта.
“Мин кыракый дэриэбинэм”
Уус Алдан Хоро нэһилиэгин Майаҕас бөһүөлэгэр күн сирин көрбүтүм. Бииргэ төрөөбүттэр 4-пүт. Икки убайдаахпын, эдьиийдээхпин, мин саамай кыраларабын. Билигин бары дойдуларыгар олохсуйан олороллор. Бэйэм Бороҕоҥҥо олохсуйбутум 10-тан тахса сыл буолла.
Аҕам Семен Васильевич – тырахтарыыс, ийэм Мария Яковлевна ыанньыксыт этилэр. Аҕам – 70, ийэм 85 саастарыгар күн сириттэн барбыттара. Тыа сирин дьонун үгэһинэн, сайын аайы сайылыкка тахсарбыт. Элбэх ыал буолан сайылыырбыт. Куотука сайылыга оҕо саҥатынан оргуйан олороро. Дэриэбинэбэр 8-с кылааһы бүтэриэхпэр диэри үөрэммитим. Салгыы 9-с кылааска Мүрү 1-кы №-дээх оскуолатыгар үөрэнэ киирбитим.
6 сааспыттан хормуоскаҕа оонньообутум
Аан бастаан 6 саастаахпар хормуоскаҕа оонньообутум. Кэпсииллэринэн, ийэбиниин Бороҕоҥҥо олорор таайым аахха күүлэйдии бара сылдьан, дьиэлэригэр ыскаап үрдүгэр хормуоска турарын көрөммүн, ымсыыраммын, көрдөө да көрдөө буолбуппун. Ону, биллэн турар, биэрбэтэхтэр. Дьиэбэр кэлэн да бараммын, наар көрдүүр үһүбүн. Ону аҕам кинилэргэ тыраахтарынан мас тиэйэ тахса сылдьан көрдөөбүтүгэр, биэрэн ыыппыттар. Наһаа көрдүүрүм иһин, ийэм аҕам барарыгар “хормуосканы ылан кэлээр” диэбит. Аҕам хормуоска кыбыныылаах кэлбитин өйдүүбүн уонна тута оонньоон барбыппын! Онно аан бастаан оонньообут ырыам “Манчаары”. Хантан истэн оонньообуппун билбэппин. Дьонум истэн, соһуйбуттар аҕай. Бука, араадьыйаттан истэн таһаардаҕым буолуо. Оччолорго ыал аайы истиэнэ араадьыйата баар этэ. Эһэм Баһылай Көстөкүүнэбис наар араадьыйа истэр идэлээҕэ уонна ол саҕанааҕы ырыалары сөбүлээн истэрэ. Бука, онтон иһиттэҕим буолуо. Онтон ыла истибит ырыаларбын хормуоскаҕа оонньуур буолбутум. Дьиэбит оскуолаттан чугас турар буолан, саас халлаан сылаанньыйыыта улахан кылаас оҕолоро ыҥыран, оскуола таһыгар хормуоскаҕа оонньотоллоро. Манньатын уруучука, харандаас уонна 5 харчы биэрэллэрэ. Оччотооҕу хормуоска икки эрээттээх, ону биирдиилээн тимэҕинэн оонньуурум буолуо.
Ленинградка үөрэнэ бара сыспыттаахпын...
Эһэм Баһылай Көстөкүүнэбис оҕонньор наар быластыыҥка истэр буолара. Ордук Гавриил Колесов “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотун, Анастасия Лыткина ырыаларын истэрэ. Аны санаатахха, муусука дууһалаах кырдьаҕас эбит. Хормуоскаланан баран, араадьыйаттан истибит ырыаларбын барытын таһаарар буолбутум. Дьэ, дьиибэ. Ону барытын өйдүүбүн.
Кэпсээнтэн кэпсээн диэбиккэ дылы... Оскуолаҕа киирэ иликпинэ, 1965 сыллаахха, Майаҕас оскуолатыгар Ленинградтан муусукаҕа талааннаах оҕолору талар хамыыһыйа кэлэ сылдьыбыта. Миигин оскуолаҕа ыҥыран бэрэбиэркэлээбиттэрин өйдүүбүн. Билигин санаатахпына, ритм эҥин диэни көрдөхтөрө-иһиттэхтэрэ буолуо уонна “уолгутун илдьэ барабыт. 10 сыл консерваторияҕа үөрэтэбит” диэбиттэр. Аны санаатахха, билиҥҥи Муусука үрдүкү оскуолатын курдук үөрэх буолуо, бука. Ону төрөппүттэрим ыыппатахтар. Тыа дьоно дьиэлэриттэн ырааппат буоллахтара.
Кулуупка улахан дьон таансытыгар байаанныырым
4-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына дьоҕус хормуоска ылан биэрбиттэрэ. Онтон 6-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына, эһэм таайбын кытта куоракка киирэн, байаан ылан тахсыбыттара. Сырдык дьүһүннээх, кылабачыйан байаан да байаан этэ! Түүн утуйа сыттахпына айаннаан кэлбиттэрэ уонна ойутан туруоран оонньоппуттара. Онтон ыла байаан олоҕум арахсыспат аргыһа буолбута 60-ча сыл буолла.
Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына, кулуупка мэлдьи байааннаталлар этэ. 7-с кылаас оҕотун чугастааҕы сирдэринэн гостуруолга илдьэ сылдьар буолбуттара. Оччолорго оскуола учууталлара хайдах көҥүллээн ыыталларын сатаан санаабаппын. Үөрэхпэр математикаҕа үчүгэйим, олимпиадаларга кыттарым.
Ырыаһыттарга ырыаларын байааҥҥа доҕуһуоллуубун. Ырыаһыт ыллаан иһитиннэрэр, ону хайдах истибиппинэн тута таһааран иһэбин. Нуотаны билбэт да буолларбын, “слухтаах” этим, ол туһалыыра. Ол саҕана үксэ Валерий Ноев ырыалара. Кулуупка таансы байаанынан эрэ буолара. Сайын убайдарбын кытта ампаарга утуйааччыбыт. Ол утуйа сыттахпына, түүннэри кэлэн, ойутан туруоран, кулуупка таансыга байаанната илдьэ бараллара. Үксэ бытаан ырыа буолара. Онно ыччаттар куустуһан баран, дьэ, үҥкүүлүүллэр. Аҥаардас биир Виталий Андросов “Сибэккилээх сыһыынан, үөмэр-чүөмэр үктэнэн” диэн тэтимнээх ырыатынан “шейк” үҥкүүлүүллэрэ. Ону тыаһатарым. Сарсыарданан кэлэн ампаарбар утуйабын. Дьонум дьиэ иһигэр утуйаллар, онон кэлэрбин-барарбын сэрэйбэттэр да быһыылааҕа. Миигиттэн 4–5 сыл аҕа убайдарым ол биэчэрдэргэ сылдьаллар. Мин 13 саастаахпын. Орто убайым эмиэ байааҥҥа оонньуура эрээри, кини тустуунан барбыта. Майаҕаска олорор аҕам быраата 74 саастаах Бүөтүр Уйбаныап билигин да байааҥҥа оонньуур.
Дьэ, ити курдук, 8-с кылааһы хорошиһынан үөрэнэн бүтэрбитим. Барытын хайдах дьүөрэлээн сылдьыбыппын сөҕөбүн. Ол кэнниттэн Мүрү орто оскуолатыгар салгыы үөрэнэ киирбитим. Ол бэйэтэ туһунан курус соҕус кэпсээн...
Муҥурум тэстэн, иэдэйэ сыспытым...
Мүрүгэ интэринээккэ олорон, 10-с кылааска үөрэнэ сылдьабын. Тыаттан кэлбит оҕолору барыларын интэринээккэ олордоллоро. Ахсынньыга иккис чиэппэргэ үөрэнэ сылдьаммын, эмискэ испинэн таарымталанным. Сүһүрбүт диэннэр “Суһал көмөнөн” импиэксийэ балыыһатыгар киллэрдилэр. Биир түүн онно хоннум. Онтум муҥурдааҕым эбит, тэстэн хаалбыт (перитонит). 3 хоннорон баран эпэрээссийэлээтилэр. 10-ча хонон баран, Саҥа дьыл саҕана балыыһаттан тахсаары сырыттахпына, иһим эмискэ ыалдьан, иккистээн эпэрээссийэлэнним. Онтум ситэ ыраастамматах ириҥэ хаалан хаалбыт. Аны ахсынньы 29 күнүгэр санавиациянан Дьокуускайдаттылар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа киллэрэн, үһүстээн эпэрээссийэлээтилэр. Ити барыта ый аҥаарын иһигэр. Онно “Непроходимость кишечника” диагноһы туруорбуттара. Ол гынан сыл аҥаара балыыһаҕа сыппытым.
43 сыл – мусукаанынан
Байаанныырым эрээри, хаһан да ыллаабатым. Балыыһаҕа өр кэм устата сытан эмтэнэн, онтон ыллыыр буолан тахсыбытым диэххэ сөп. Элбэхтэ норкуостанан эбитэ дуу, онно сытан наар сыанаҕа турар курдук сырдык прожектор уоттарын түһүүрүм. Онно ырыаһыт буолар дьылҕам түстэммитэ дуу, 1979 сыл ахсынньытыгар балыыһаттан тахсан, Саҥа дьылы көрсө, ансаамбылга аан бастаан Виталий Андросов “Хаарчаана” диэн ырыатын ыллаабытым. Онтон ыла ансаамбылга солистаан барбытым. 1980 сыллаахха “Мүрү-80” улуустааҕы ырыа куонкуруһугар кыттан III истиэпэннээх дипломант, эмиэ бу сыл “Якутск-80” өрөспүүбүлүкэтээҕи ырыа куонкуруһугар кыттан III истиэпэннээх дипломант буолбутум. Ол кэмтэн “ыллыыр эбиппин” диэн санаа киирбитэ.
1981 сыллаахха Майаҕастааҕы култуура дьиэтигэр уус-уран салайааччынан үлэлии киирбитим. Оччолорго кулууп дириэктэринэн Н.С. Павлова үлэлиирэ. Биир сыл иннинэ “Мүрүчээнэ” вокальнай инструментальнай ансаамбыл тэриллибитэ. Бастакы састаапка – соло-ритм гитараҕа – Александр Дмитриев, бас-гитара – Павел Емельянов, барабааҥҥа Анатолий Ховров оонньообуттара уонна мин солист быһыытынан сылдьыбытым. Ансаамбылбыт кулуупка ыытыллар тэрээһиннэргэ мэлдьи кыттара. Субуота аайы дискотекаҕа ансаамбылынан оонньуурбут. Онно, дьэ, чугастааҕы бөһүөлэктэртэн Мүрү алаас ыччата бары кэлэн, кулууп иһэ толору киһи буолара. Бороҕонтон Майаҕас 7 км тэйиччи сытар. Наһаа да кэрэ кэм этэ. Ыччат ыллыыр, ыччат үҥкүүлүүр.
Онтон салгыы ансаамбылга Бүөккэ Бөтүрүөп – гитара, Саша Орлов солист быһыытынан киирбиттэрэ. Ол кэмҥэ Бүөккэ Бөтүрүөп Бороҕоҥҥо оскуолаҕа үөрэнэ сылдьара, гитараҕа оонньуура, оччолортон талааннааҕа. Кини 9-с кылааска үөрэнэ сылдьан, күһүн туһунан бастакы ырыатын айбыта. Оскуоланы бүтэрэн, аармыйаттан кэлэн, ансаамбылбытын салайбыта. Биһиги дьон ырыатын ыллыыр буоллахпытына, кини ырыаларын бэйэтэ айара. Онон Бүөккэ “Мүрүчээнэ” ВИА-тан тахсыбыта диэххэ сөп. Кэлин ансаамбылга кинилэр хаалан, “Табык” бэстибээлигэр кыттыбыттара. “Мин кыракый дэриэбинэм” ырыатынан төрөөбүт дойдутун Майаҕаһын ааттата сылдьар биллэр киһибит.
Ол саҕана элбэх гостуруол буолара. Онно “Мүрүчээнэ” ВИА төһүү күүс буолара. Ыччат да элбэҕэ, олус көхтөөҕө. Ыччаты комком сэкирэтээрэ Д.Д. Курилкин көҕүлүүрэ. Үҥкүүлэри Агафья Стручкова туруорара. Сайынын агитбригада тэрийэн сайылыктарынан, отчуттарынан кэрийэн лиэксийэ ааҕарбыт, кэнсиэр көрдөрөрбүт.
Онтон ыла күн бүгүнүгэр диэри ханна да харыс сири халбарыйбакка үлэлээбитим 43 сыл буолла. Билигин Майаҕастааҕы “Түмсүү” норуот айымньытын киинигэр аккомпаниаторынан үлэлиибин.
Мүрү, Мүрү эбэкэм
Ыллыыр эдэр киһиэхэ кыргыттар өттүлэриттэн болҕомто баар буолара ханна барыай. Бэйэм оччолорго сулумахпын. Кэпсээн аһарбытым курдук, Майаҕаска чугастааҕы дэриэбинэлэртэн, оройуон кииниттэн эдэр ыччат дискотекаҕа элбэхтик кэлэрэ. Ансаамбылга оонньуур уолаттар дискотека кэнниттэн түүннэри кыргыттары Бороҕоҥҥо диэри сатыы атаарарбыт. Билиҥҥи курдук массыына дэлэй буолбатах. Ордук саас ыам ыйыгар халлаан сылыйыыта Мүрү эбэни туораан, сатыылаан, атаарсыы буолара. Бары эдэрдэрбит, сааспыт үгэнигэр сылдьар кэммит. Наһаа да үчүгэй, кэрэ сыллар этилэр. Билигин саныырга астык. Почта нөҥүө биирдиилээн суруктар да субуллар этилэр.
Аһыы утахтан бүдүрүйүү да баара...
Туох кистэлэ кэлиэй, доруобуйабыттан да сылтаан буолуо, иһэ-аһыы сылдьыбыт, бүдүрүйбүт кэмнэрдээҕим. Этэргэ дылы “сулус ыарыытыгар” да ыллара сылдьыбытым буолуо. 80-с сыллар ортолоругар арыгыны иһии маассабай буола сылдьыбыта. Хампаанньаларга сылдьан син биир тэҥҥэ исиһэҕин. Аны тэрээһиннэргэ – үбүлүөйдэргэ, уруу киэһэлэригэр ыҥыраллар. Онно маанылыыллар, оннук хас да күн “аһыыгын”. Сотору-сотору оннук ыҥырыылар, бүтэн биэрбэт бырааһынньыктар... Онно байааннаабытыҥ, ыллаабытыҥ соболоҥо барыта “аһыы утаҕынан” күндүлэнэрэ, кыраадыстаах утаҕы биэрэн ыыталлара. Билиҥҥи курдук харчынан кэмнэммэтэ.
1985 сыллаахха муусука училищетын вокал отделениетыгар киирэн үөрэнэ сылдьыбытым. Дьиҥинэн, устуоруйа биридимиэтин кыайан туттарбатаҕым эрээри, тоҕо эрэ ылбыттара. Оччолорго 26 саастаахпын, онон буолуо – оскуоланы саҥа бүтэрбит оҕолору кытта үөрэнэрбин хайдах эрэ ылымматаҕым.
Ол эрэ буолуо дуо... устудьуоннар иһэр-аһыыр этилэр. Киров уулуссатыгар устудьуоннар уопсайдара баара. “Проходной двор” курдуга, түүннэри ыччат сыбыытыыра, аһыы утаҕынан эмсэхтэнэллэрэ. Ол саҕана, Горбачев “сухуой сокуона” олоххо киирэн турара. Дэриэбинэҕэ арыгы атыыта “лимиит” быһыытынан ыйга биирдэ атыыланар буоллаҕына, куорат маҕаһыыннарыгар уочаракка иккилии бытыылканы атыылыыллара. Күн аайы уочараттаатыҥ да – атыылаһаҕын. Уопсайтан чугас Горькай уулуссатыгар маҕаһыын баара. Онтон атыылаһарбыт. Сарсыныгар үөрэнэ барбаппыт. Аҕыйах кэмҥэ үөрэнээри 7 төгүл быыгабар биэрбиттэрэ. Инньэ гынан хааллара сатаабыттарын үрдүнэн үөрэхпин бырахпытым.
Дьылҕа Хаан ыйааҕа ыарахан...
1982 сыллаахха 23 сааспар дэриэбинэм кыыһын кэргэн ылан, ыал буолбутум. 2 уол, 1 кыыс оҕоломмуппут. Хомойуох иһин, уолаттарым бу дойдуга суохтар, күөгэйэр күннэригэр сылдьан дэҥтэн-оһолтон туораабыттара. Ол, биллэн турар, кэпсииргэ ыарахан... Аччыгый уолум баара-суоҕа 20 эрэ саастааҕа, баара буоллар, 37-тэ буолуо этэ, кэннигэр оҕо-уруу хаалларбакка, турар бэйэтинэн бараахтаабыта. Улахан уолум 2020 сыллаахха суох буолбута, билигин баара буоллар, 45 саастаах буолуо этэ. Киниттэн биир кыыс оҕо хаалбыта. 23 саастаах сиэним Аина Иванова муусука училищетыгар фольклор отделениетыгар 2-с кууруска үөрэнэр. Икки сааһыттан ыллаабыта. Билигин араас куонкуруска, күрэххэ кыттан ыллыыр. Кыыһым Айна 41 саастаах, быраас идэлээх, өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа быраас-статистигынан үлэлиир. Уоллаах, кыыс оҕолоох. Уола 11-с кылааска, кыыһа 6-с кылааска үөрэнэллэр.
Ыллыырбын быраҕа сылдьыбыт кэмнээҕим
2007 сыл олунньутугар кулууп кэнсиэригэр ыллыахтаах этим. Арай, бэлэмнэнэ сылдьан “Ардах” диэн ырыабын үрдүк куолаһынан ыллаары кыайбатым. Онно “хайдах-хайдаҕый?” диэн наһаа соһуйдум. Онтон билбитим улахан хаһыыттан күөмэйим кыла (голосовые связки) баран хаалбыт. Үчүгэйдик саҥарабын эрээри, ыллаары гыннахпына, үрдүк нуотаны кыайан ылбаппын. “Чөлүгэр түһэр ини” диэн кэтэнним, эмтэнэн да көрдүм – суоҕун курдук суох. Онтон биирдэ Владимир Заболоцкай: “Опера тыйаатырыгар фониатр-быраас баар, онно киирэн көрдөрүн”, – диэн сүбэлээтэ. Онно киирэн көрдөрбүппэр быраас: “Куолаһыҥ кыла барбыт. Биир ыйынан чөлгөр түһэрэбин. Күн аайы кэлэн анал бороссодуураны бараҕын”, – диэтэ. Оччолорго куоракка түһэр, олорор сирим суоҕа. Аны, кэтэх хаһаайыстыбалаахпыт. Онон аҕыйах күн сылдьан баран дойдулаатым.
Ол сыл сайыныгар аны кыра уолум оһолтон өлөр. Онтон ыла “аны ыллаабаппын” диэн ыллыырбын бырахпытым. Ол курдук 3 сыл кэриҥэ ыллаабакка сылдьыбытым. Онтон аһыым арыый мүлүрүйэн, 2010 сыллаахха арыый бэттэх кэлэн, баарым син биир батарбакка, хайдах эрэ ыллыах-туойуох санаам кэлэн, тональностарбын намтатан, кыайар буолбут этим. Онтон “Сибэкки угун төрдүттэн ылан...” ырыабын куоласпар сөп түбэһиннэрэн, саҥаттан фонограмма оҥорторбутум уонна “ыллыахпын сөп эбит” диэн санаам бэттэх кэлэн, ыллаан саҕалаабытым. Онон олохпор уустук кэмнэр кэлэн ааспыттара...
Хас биирдии көлүөнэ ырыаһыттаах, ырыалаах
Аан бастаан “Мүрү-80” улуустааҕы ырыа куонкуруһугар кыттан III истиэпэннээх дипломант, эмиэ бу сыл “Якутск-80” өрөспүүбүлүкэтээҕи ырыа куонкуруһугар кыттан III истиэпэннээх дипломант буолбутум. Онтон санаам көтөҕүллэн, ырыа алыптаах, кэрэ эйгэтигэр суолум тэлэллибитэ. Улуустааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустарга дипломант, лауреат, Гран-при үрдүк аатын ылаттаабытым. 1998 сыллаахха – бастакы, 2014 сыллаахха 55 сааспынан иккис кэнсиэрбин Майаҕаска, Бороҕоҥҥо оҥорон турардаахпын. Онтон 65 үбүлүөйдээх сааспынан кэнсиэрбин 2024 сыл ахсынньытыгар Бороҕоҥҥо оҥордум. Саала толору көрөөччү. Барыта бэйэм көлүөнэм көрөөччүлэрэ ааспыт кэм ырыаларын сэҥээрэллэрин сүрдээҕин сөхтүм. Бу – хас биирдии көлүөнэ ырыаһыттааҕын, ырыалааҕын туоһута.
1992 – Хатаска ыытыллыбыт байаанньыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи I-кы куонкурустарыгар Гран-при;
“Мүрү” ырыа куонкурустарыгар хас да төгүллээх лауреат, “Мүрү-2000” Гран-при;
1993 – В.Ноев кэриэһигэр ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи ырыа күрэҕэр Гран-при;
1994 – Хабаровскай куоракка ыытыллыбыт эстрада ырыатын күрэҕэр I-кы истиэпэннээх лауреат;
2004 – Аркадий Алексеев бирииһигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи ырыа куонкуруһун улуустааҕы түһүмэҕэр Гран-при;
2012 – Варя Аманатова бирииһигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус улуустааҕы түһүмэҕэр Гран-при.
Ырыаҕа үөрэппит оҕолорбуттан Эльза Иванова муусука училищетын, салгыы АГИКИ-ны бүтэрэн, култуура эйгэтигэр үлэлии сылдьар. Алина Копырина, Айыына Скороходкина Дьокуускайдааҕы педагогическай колледжка муусука отделениетыгар, Ангелина Сивцева култуура колледжыгар ситиһиилээхтик үөрэнэ сылдьаллар.
Ааспыт үйэ, уостан түспэт “хит” ырыаларынан
Буолаары турар кэнсиэрбэр кыыһым Айна Семёнова уонна сиэн кыыһым Аина эмиэ ыллыахтара. Кыыспыныын уонна сиэмминиин дуэттыахпыт. Маны тэҥэ Анастасия Готовцевалыын эмиэ ыллыыбыт. Ааспыт сыл ахсынньытыгар Бороҕоҥҥо буолбут үбүлүөйдээх кэнсиэрбэр бары ыллаабыппыт. Кэнсиэрим ааспыт үйэ, уостан түспэт “хит” ырыаларынан буолуоҕа. Кэлбит көрөөччүлэр оччотооҕу таптал нарын, намыын ырыаларыгар бигэнэн, эдэр саастарыгар эргиллэн ылыахтара. Бары таптаан истэр, сүгүрүйэр ырыаһыттарбыт Валерий Ноев, Аркадий Алексеев, Александр Дмитриев-Таммах, о.д.а. ырыалара иккис тыыннанан ылланыахтара.
Бастаан фонограммаҕа киллэрбит ырыабынан Степан Васильев дьүрүлүгэр, Лана Юргина тылыгар “Дьол көлүччэтэ” буолар. Бастакы “Эдэр саас ахтылҕана” ырыам альбома 1998 сыллаахха Бүөккэ Бөтүрүөп “Duoraan-records” устуудьуйатыгар оҥоһуллан тахсыбыта. Ол иһин бу кэнсиэрбин эмиэ итинник ааттаан сүгүрүйээччилэрбэр ырыа, дьоро түһүлгэтин бэлэхтээри долгуйа сылдьабын.
Сааскы сандал бырааһынньыгынан Сахам сирин Дьахталларын итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Баҕарабын эһиэхэ сайаҕас санааны, эйэҕэс мичээри, үөрүүнү-көтүүнү уонна барыгытын буолаары турар сылаас тыыннаах, ылбаҕай ырыалардаах ЫРЫА кэрэ эйгэтигэр ыҥырабын.
