“Миэхэ «саҥа, уустук уонна интэриэһинэй» диэн тыллар мэлдьи биир өйдөбүүллээхтэр диэххэ сөп”, – диир АЛРОСА хампаанньа Култуураҕа-успуорка комплексын дириэктэрэ Мотрена Скрябина. Кырдьык, биһиги бүгүҥҥү матырыйаалбыт дьоруойа уустуктартан хаһан даҕаны куттаммат этэ, төттөрүтүн, саҥа саҕахтар кини үүнэр-сайдар суолун арыйаллара. Технолог-инженер, идэлээхтэр сойуустарын бэрэссэдээтэлэ, дьокутаат, култуура уонна успуорт тэрээһиннэрин көҕүлээччи, дьиэ ис бараанын (интерьер) дизайнера, салайааччы – бу барыта кини.
Кырачаан Мотрена Мииринэй куоракка аан бастаан икки саастааҕар үктэммитэ. Кини төрөппүттэрэ алмаастаах түөлбэ киин куоратыгар Саха судаарыстыбаннай универистетын бүтэрэн баран үлэҕэ ананан кэлбиттэрэ. Ол – 1976 сыллаахха этэ. Онтон ыла Мииринэй Мотрена төрөөбүт-үөскээбит, улаатан киһи-хара буола үүммүт уонна институкка уунан хааччыйыы эйгэтигэр инженер идэтин баһылаан баран, эргиллэн кэлбит тапталлаах куората буолбута.
Мотрена Вячеславовна оҕо сааһын туһунан олус истиҥник-иһирэхтик ахтар:
– Мин төрөппүттэрим Саха судаарыстыбаннай университетыгар бэтэринээр идэтигэр үөрэнэ сылдьан билсэн ыал буолбуттар уонна 1976 сыллаахха үөрэхтэрин бүтэрэн баран, Мииринэй куоратыгар ананан үлэлии кэлбиттэр. Ийэм “олохтоох” диэххэ сөп, кини Мииринэй куоратыттан 120 килэмиэтирдээх Кириэстээх бөһүөлэгэр, Сунтаар улууһугар, төрөөбүтэ. Оттон аҕам Мэҥэ Халаҥалас улууһун Майатыттан төрүттээх. Мин 7-с №-дээх орто оскуоланы үөрэнэн бүтэрбитим. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан бэрт кылгас кэмҥэ уус-уран гимнастиканан дьарыктаммытым, “Кустук” сахалыы үҥкүү ансаамбылыгар сылдьыбытым. Ону таһынан, муусука оскуолатыгар фортепиано кылааһыгар үөрэммитим. Классикалыы муусуканы онтон ыла сөбүлүүбүн.
Көхтөөх, барыны-бары билэ-көрө сатыыр, түргэн-тарҕан кыыс айар дьоҕурун кытта тэхиньиичэскэй билиитин дьүөрэлээн сайыннарбыта.
– Үөрэхпүн хаһан даҕаны ыарырҕаппат этим. Өйбөр үчүгэйдик тутар дьоҕурдааҕым. Холобур, хоһоону аҕыйахтык аахтым даҕаны, үгүс хатылааһына суох өйбөр хатаан кэбиһэрим. Оскуолаҕа литэрэтиирэни сөбүлүүрүм, ааҕарбын билигин даҕаны таптыыбын. Түмүктүүр өйтөн суруйуубар “5/5” сыананы ылбытым. Суруйарбын билигин даҕаны ыарырҕаппаппын, ол үлэбэр олус көмөлөһөр. Оскуолаҕа үөрэппит учууталларбын мэлдьи махтана ахтабын. Чуолаан Лидия Алексеевна Сырокваш диэн алгебраны уонна геометрияны үөрэппит үтүөкэннээх педагогпун. Кини баар буолан мин оскуолаҕа атын биридимиэттэртэн чорботон геометрияны сөбүлүүрүм. Бу олорон санаатахха, бастакы кууруска начертательнай геометрияҕа элбэх однокурснигым кыһалҕаны көрсүбүт эбит буоллаҕына, мин оннук уустугу билбэтэҕим даҕаны – барыта олус судургу, чэпчэки курдуга.
Биһиги дьоруойбут оскуолатын бүтэрэн баран бастаан утаа атыы-тутуу инситутугар киириэн баҕарбыт эрээри, кэлин тиһэҕэр тутууну кытта ситимнээх эйгэни талбыт. Бэйэтэ ахтарынан, оччолорго оскуолаларга идэни таларга көмөлөһөр анал үлэ (профориентация) ыытыллыбат буолан, идэни талар олус уустук эбит.
– Идэни талыы – 18 саастаах оҕоҕо олус уустук суол. Оскуоланы бииргэ бүтэрбит оҕолорум уонна доҕорум Новосибирскай куоракка тутуу институтугар барбыттара. Арааһа, идэбин таларбар ол кырата суох суолталаах буолбута быһыылааҕа. Онон баһылаабыт идэбин толору “өйдөөн-төйдөөн туран талбытым” диир кыаҕым суох. Мин Новосибирскайдааҕы тутуу институтун инженерияҕа-экологияҕа факультетыгар туттарсан киирбитим. Оччолорго аҕам “экология – кэлэр кэм идэтэ” диирин өйдүүбүн. Ол иһин кини мин бастакы үрдүк үөрэхпин таларбар эмиэ кырата суох сабыдыаллаабыта. Мин, уопсайынан, үс үрдүк үөрэхтээхпин. Институппун “уунан хааччыйыы, ууну араары уонна айылҕа ресурсаларын табыгастаахтык туһаныы” идэлээх бүтэрбитим. Үөрэхпит уустук этэ. “Сопромат”, “теория вероятности” – олус уустук биридимиэттэр. Бастаан үөрэххэ киирэрим саҕана бөлөхпүтүгэр 25 этибит. Онтон бастакы, иккис сиэссийэлэр кэннилэриттэн киһи бөҕө сыыйыллыбыта уонна ол түмүгэр, бастакы кууруһу миигинниин түөрт эрэ киһи бүтэрбитэ.
Үрдүк үөрэҕи бүтэрбит эдэр исписэлиис Мотрена Скрябина Мииринэйигэр төннөн кэлбитэ. Төһө даҕаны доҕотторо хаайдаллар-көрдөстөллөр, Новосибирскай куоракка хаалар туһунан толкуйдуу да барбатаҕа. Дьоҕус эрээри үлэлииргэ-хамсыырга олус табыгастаах уонна бэйэлээтэр бэйэтин Мииринэй куората кинини үөрэ-көтө көрсүбүтэ.
– Тутуу үөрэҕин бүтэрэн, тута идэбинэн үлэлээн барбытым. Аан бастаан үлэһит быһыытынан тэрилтэбэр – АЛРОСА хампаанньа Хапытаалынай тутууга управлениетын тэхиньиичэскэй отделыгар – тиийбит күммүн бу баардыы өйдүүбүн. 1997 сыл атырдьах ыйын 13 күнэ этэ. Ол гынан баран, оччолорго олус элбэх кумааҕы үлэтэ уонна биир кэбиниэккэ хаайтаран олоруу мин дохсун, турбут-олорбут майгыбар олох барсыбат курдуга. Ол иһин балтараа сыл курдук үлэлээн бараммын, саҥа тутулла турар “Интернациональнай” рудник сир үрдүнээҕи комплексыгар уунан хааччыйыы уонна ууну араарыы учаастагар технолог-инженеринэн көһөн хаалбытым. “Интер” уунан куораттан туспа хааччыллар, бэйэтэ туспа канализациялаах, ууну ыраастыыр тутуулардаах. Үлэлииргэ-хамсыырга олус интэриэһинэйэ, сөбүлээбитим. Кэлэктииппит эдэр этэ, рудник бырамыысыланнай эксплуатацияҕа саҥа киирэн эрэрэ. Уопсайынан, оҥорон таһаарыыга үлэлиир диэн управлениеттан уонна “хонтуораттан” олох атын. Билигин миигиттэн “ханна үлэлиир ордук этэй?” диэн ыйыттахтарына, туох да саарбаҕа суох “Интернациональнайга” диибин.
Күн бүгүн биһиги дьоруойбут АЛРОСА хампаанньаҕа 27 сыл үлэлээбит ыстаастаах. Туох да диэбит иһин, Мотрена Вячеславовна бастаан утаа “Интергэ” үйэм тухары үлэлиэм дии саныыр эбит эрээри, кэлин олоҕо төрдүттэн уларыйбыт.
– Мин кэмиттэн-кэмигэр үлэбин уларыттахпына биирдэ эрэ табыллар киһибин, сороҕор олох төрдүттэн. Саҥа сиргэ тиийэн барытын саҥаттан билсэр, тугу эрэ уларытар-тэлэритэр, айымньылаахтык үлэлиир интэриэһинэй эрээри, кэлин ол барыта биир халыыпка киирэн, салгымтыалаах курдук буолан барар. Ол да иһин буолуо, Мииринэйдээҕи ХБК үлэ харыстабылын отделыгар көһөр туһунан этии киирбитигэр, тута сөбүлэспитим. Онно үлэлиир эмиэ олус интэриэһинэй этэ. Алмааһы хостуур үлэ-хамнас бары тиһигин илэ көрөр кыах үөскээбитэ: сир аннынааҕы руднигы таһынан автобазаны, байытар баабырыканы, бүтэһиктээх доводка сыаҕын, драганы. Мин араас эбийиэккэ, ол иһигэр эрэсиимнээх үлэлээхтэргэ, сылдьар, кэрийэр, көрөр-истэр бырааптааҕым. Эдэр исписэлиискэ ол барыта интэриэһинэй буолара.
Сүрүн үлэтин таһынан Мотрена Вячеславовна быыс булан элбэх хайысха бырагырааматынан эбии үөрэммит, юрист идэтин баһылаабыт. Онто куорат Дьокутааттарын сэбиэтигэр үлэлииригэр олус көмөлөспүт.
– Ол 2006 сыллаахха этэ. Оччолорго социальнай көхтөөх киһиэхэ тэрилтэбит салайааччылара ити эйгэҕэ киирэн холонон көрөргө этии киллэрэллэрэ. Дьокутаат буолар төһө да элбэх бириэмэни эрэйдэр, үлэлииргэ интэриэһинэй эйгэ этэ. Олорон эрэ хас биирдии докумуону өйдөөн-дьүүллээн ааҕыахха наада буолара. Дьокутааттар уустук соруктары быһаарарбыт, чуолаан, ол саҕана биһиги куорат уонна улуус баайын-дуолун тыырбыппыт. Мин куораппын наһаа таптыыбын, онон кини сайдыытыгар кылааппын киллэрбиппиттэн, күммүн-дьылбын анаабыппыттан кэмсиммэппин.
Көхтөөх, туруоруммут соругун ситиһэр дьүккүөрдээх Мотрена элбэх үлэттэн үөрэр, астынар эрэ этэ. Мииринэйдээҕи ХБК үлэ харыстабылыгар отделыгар үлэлиирин таһынан, идэлээхтэр сойуустарын дьыалатынан эмиэ дьарыктанара. Онон Мииринэйдээҕи ХБК оччотооҕу дириэктэрэ Юрий Дойников идэлээх сойуус үлэтигэр көһөр туһунан этии киллэрбитигэр, кини тута сөбүлэспитэ.
– Ол саҕана Мииринэйдээҕи ХБК-ҕа биир кэлим идэлээх сойууһун тэрилтэтэ суоҕа. Хас биирдии ХБК бэйэтэ туспа идэлээх сойуустааҕа. Юрий Андреевич олору барыларын холбоон биир тэрилтэни тэрийэргэ уонна салайааччынан миигин таларга этии киллэрбитэ. Бастаан утаа уустук курдук этэ эрээри, сыыйа-баайа бииргэ үлэлиир үтүө өрүттээҕин сатаан дакаастаабытым. Саҥалыы тэриллибит холбоһуктаах идэлээхтэр сойуустара култуура уонна успуорт урут хаһан даҕаны ыытыллыбатах элбэх тэрээһинин көҕүлээбитэ. Холобур, Идэлээх сойуус үлэһиттэрин күнүгэр салайааччылар кыттыылаах тэрээһиннэри оҥорбуппут. Онно спортсменнары уонна ХБК көхтөөх үлэһиттэрин таһынан сыахтар уонна салаалар салайааччылара эмиэ кыттыбыттара. Итинник тэрээһиннэр хамаанданан бииргэ үлэлиир үтүө өрүтүн көрдөрөллөр, кэлэктииби сомоҕолууллар.
Уопуттаах тэрийээччини уонна сатабыллаах салайааччыны таба көрбөт буолуохтарын сатаммат да курдуга. Онон “Профалмаз” салайааччыта буолбутун кэннэ, кини хорсун, быһаарыныылаах санаата, дьоҥҥо көмөлөһөр баҕата, эппиэтинэһэ уонна идэтин дэгиттэр баһылаабыт дьоҕура биир ХБК таһымыттан тахсан, бүтүн хампаанньаҕа дьайбыта.
– Сөбүлэһэбин дуу, суох дуу диэн улаханнык саарабатаҕым эрээри, испэр “кыайыам дуо?” диэн кыратык ытырыктата санаабытым. Туох да диэбит иһин, улахан эппиэтинэс, киэҥ хабааннаах үлэ буоллаҕа. Ол саҕана “Профалмаз” үлэтэ уларыйбакка турбута ырааппыт этэ, онон, саҥа сүүрээни киллэрэр кэм кэлбитэ. “Профсоюзный Плюс”, проф-маастарыстыба куонкурустара, “Профалмаз” ыччат бириэмийэтэ – ити бырайыактары идэлээх сойууспут тумус дьонун кытта олоххо киллэрэн барбыппыт. Мииринэйдээҕи ХБК-ҕа ыыппыт үгүс тэрээһиммитин уларытан-тэлэритэн, саҥалыы тыыннаан, далааһынын кэҥэтэн “Профолмаз” иһинэн ыытар буолбуппут. Холобур, Идэлээх сойуус үлэһиттэрин күнүгэр аналлаах салайааччылар кыттыылаах тэрээһини АЛРОСА тэрилтэлэрин (салааларын) икки ардыларынааҕы күрэхтэһии гыммыппыт.
Даҕатан эттэххэ, “Профалмазка” үлэлии сылдьан конфликтология хайысхатыгар үһүс үрдүк үөрэхпин бүтэрбитим. Конфликтология диэн юриспруденция, социология уонна психология ыпсыыларыгар үөскээбит үөрэх. Кини дьон мөккүөрүн, мөккүөр хайдах үөскүүрүн, туох төрүөттээҕин быһаарар уонна ону уҕарытар суоллары билим хараҕынан көрөн үөрэтэр. Үлэм чэрчитинэн араас мөккүөрү уҕарытарга күһэллээччибин. Идэлээх сойууска үөрүүтүн үллэстэ кэлэр киһи ахсааннаах, үксүгэр мөккүөр, кыһалҕа үөскээтэҕинэ быһаартара кэлэллэр. Мөккүөрү быһаарыы – идэлээх сойуус үлэтин биир саамай суолталаах өрүтэ. Онон үөрэҕим туһалыыр.
Мотрена Скрябина үлэтэ-хамнаһа төһө да элбэх, оргуйан олордор, олоҕор тугу эрэ өссө уларытар санаа киирбитэ. Бэл, Мииринэйтэн көһөр туһунан санаталыы сылдьыбыта. Ол гынан баран, уопсастыбаннай үлэҕэ улахан уопуттаах, дьону сатаан салайар, үлэни-хамнаһы былааннаан аттарар киһини АЛРОСА хампаанньа Култуураҕа-успуорка комлексын салайааччытынан ыҥырбыттара.
– Култуура-успуорт комплексын дириэктэринэн ыҥырбыттарыгар толкуйдаан баран, сөбүлэспитим. Биллэн турар, уопсастыбаннай уонна тэрилтэ тэрилтэни салайар улахан уратылаах. Ол да буоллар “сыыһа сөбүлэспиппин” диэн биирдэ да кэмсиммэтэҕим. Хайдахтаах да тэрээһини ыыппытыҥ иһин, дьон түмүгүн эрэ көрөр – кыраһыабай хартыынаны. Үгүс көрөөччү ол “хартыына” хайдах оҥоһуллан тахсарын, кулиса кэтэҕэр туох буоларын туһунан толкуйдаан да көрбөт. Оттон КСК-ны салайар буоллаххына, ону барытын илэ көрөҕүн, сүрүннүүгүн. Бастаан олус уустук, ол эрээри интэриэһинэй этэ. Миэхэ “саҥа, уустук уонна интэриэһинэй” диэн тыллар мэлдьи биир өйдөбүллээхтэр диэххэ сөп. Мин мэлдьи урут хаһан да билбэтэхпин, сатаабатахпын боруобалаан көрүөхпүн уонна ону кыайыахпын, сатыахпын баҕарабын. Миигин манна салайааччынан аныылларыгар урукку үлэбэр саҥалыы тыыны сатаан киллэрбитим, үчүгэй түмүгү көрдөрбүтүм иһин ыҥырбыттара. Сорох үлэһиттэр миэхэ бэйэлэрэ кэлэн “маннык бырайыак баар” диэн этии киллэрэллэрэ, мин ону өйүөхпүн эрэ наада этэ. Бу олорон ааспыты анааран көрдөхпүнэ, “элбэҕи оҥорбут эбиппит” диэххэ сөп. Хампаанньа салалтатын өйөбүлүнэн ылыныллыбыт КСК сайдыытын бырагыраамата баар буолан, элбэх эбийиэкпит саҥардылынна уонна олус үчүгэйдик үлэлии турар. Онон киэн туттардаахпыт диэн үөрэбит.
Мотрена Скрябина култуура уонна успуорт эбийиэктэрин салайарын таһынан, бэйэтэ успуордунан эмиэ дьарыктанар. Ону таһынан кини өссө биир интэриэстээх – дьиэ ис бараанын дизайнныыр, оттон ол киниэхэ бэйэтигэр уонна КСК-ҕа үтүөнэн эрэ дьайар. Үлэ-хамнас, КСК дьиэтэ-уота да элбэх, оттон дьиэ ис бараанын дизайныыр – ыарахан сыаналаах өҥө. Онон КСК араас дьиэтин-уотун ис бараанын дизайнын Мотрена Вячеславовна худуоһунньуктары кытта, сүрүннээн, бэйэтэ оҥорор.
Олоҕун уонна 27 сыллаах көхтөөх үлэтин устатын тухары Мотрена Скрябина эҥкилэ суох олоҕун формулатын булбут: уустуктан чаҕыйбат, саҥаны-сонуну сэргиир уонна баар кыаҕы куоттарбат буолуохха наада.
Андрей БОЧАРНИКОВ.
