Саха төрүт муусукатын аан дойдуга аатырдыбыт, Үөһээ Бүлүүнү ааттата сылдьар, номох буолбут “ЧОЛБОН” рок бөлөҕө ааспыт үйэ 80-с сыллар бүтүүлэригэр тэриллибитэ. Тэриллибитэ 39-с сыла буолбут бөлөх билигин да тыыннаах. Кэмиттэн кэмигэр дууһаны ортотунан дьигиһийэн киирэр, эҥсилгэннээх ырыаларынан көрөөччүлэрин куйаарга көтүтэр.
Кулун тутар 21 күнүгэр киэһэ 19-00 чаастан Дьокуускай куоракка “Сэргэлээх уоттара” КК “Үс кутаа күөнүгэр” диэн мусукаан Александр ИЛЬИН, гитарист Григорий ИЛЬИН, барабаанньыт Александр ИВАНОВ үбүлүөйдээх саастарыгар анаммыт киэҥ далааһыннаах айар киэһэлэрэ былааннанар.
Түгэни туһанан, баччааҥҥа диэри киэҥ эйгэҕэ бэйэтин билиһиннэрэн тахса илик, бөлөх барабаанньыта Александр Иванов – эрэдээксийэбит бүгүҥҥү ыалдьыта.
Олоҕум уустук кэмнэрэ...
1964 сыл муус устар 15 күнүгэр Үөһээ Бүлүүгэ төрөөбүтүм. Дьиэ кэргэммитигэр бииргэ төрөөбүт 8-пыт – 7 уол, 1 кыыс – мин улаханнарабын. 1979 сыллаахха Үөһээ Бүлүүтээҕи 8 кылаастаах оскуоланы бүтэрэн, 3 сыл Ленинград куоракка СГПТУ-га болуотунньук идэтигэр үөрэммитим. Онон дьиэбиттэн эрдэ тэйбит эбиппин. 1982 сыллаахха дойдубар Үөһээ Бүлүүгэ кэлэн үлэлээн барбытым.
Кыргыттарым күн күбэй ийэлэрэ Ньурба Хаҥалаһыттан төрүттээх Анастасия Гаврильева, улахан муударай өйдөөх, ыраас дууһалаах, ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх кэрэ киһини көрсөн, ыал буолан, 4 оҕону төрөтөн, 16 сыл бииргэ олорбуппут. Саха тыла күүстээҕин, иччилээҕин кини миэхэ иҥэрбитэ. 2003 сыллаахха тапталлаах кэргэним ыалдьан Орто дойдуттан барбытыгар, түөрт кыыс оҕолоох огдообо хаалбытым. Билигин кыргыттарым ыал буолан, дойду араас муннугар тарҕанан этэҥҥэ олороллоруттан аҕа киһи испэр сэмээр үөрэбин. Улахан кыыһым Лилия Мусина Бүлүү куоратыгар ыал буолан олорор, 4 оҕолоох. Иккис кыыһым Юлия Спиридонова, ыал, 1 уоллаах, Эмиэрикэ Лос-Анджелес куоратын таһыгар олорор, үһүс кыыһым Күннэй Саввинова 3 оҕолоох, Дьокуускай куоракка олорор. Кыра кыыһым Туйаара Иванова Алматыга олорор, үлэлиир, ыал буола илик.
Дьокуускайга үлэ-хамнас көстөн, онно оҕолорбунуун көһөн тиийэн олохсуйбутум. Ол сылдьан, 2008 сыллаахха К.И. Максимова-Сайыына уһуйааныгар тиийбитим. Дьэ, онтон ыла олоҕу көрүүм тосту уларыйбыта. Тыа сиригэр көспүтүм. 2019 сылтан Ороһу бөһүөлэгэр олохсуйан олоробут. Хойутуу олохпун оҥостон, ыал буолан, икки уол оҕолонон, саха ынахтарын, сылгыларын ииттэн, тыа дьонун сиэринэн олоробут. Өр сыл устата суоппар идэтин баһылаан, Саха сирин уһаты-туора, тайҕанан, туундаранан сылдьан, дойдум кэрэтин илэ харахпынан көрөн, эт кулгаахпынан истэн үгүстүк айаннаатым.
Алааска көһөн тахсан олохсуйуом...
Билигин Ороһуга кэтэх хаһаайыстыба тэринэн, бэйэм хаһаайын буолан олоробун. Олохсуйбут дэриэбинэбит кыра куорат буолан бүппүт. Ол иһин айылҕаҕа чугас буолаары, Өтөхтөөх диэн билигин 82 сааһыгар сылдьар ийэм төрөөбүт, улааппыт алааһыгар көһөн тахсар баҕалаахпыт. Төрүт дьарык, ыраас салгын, бэйэ аһа-үөлэ... Бэйэбитигэр, оҕолорго, сүөһүгэ даҕаны эргиччи сахалыы эйгэ буолуон баҕарабыт. Бу – кэргэним Анна Иванова идиэйэтэ. Санаабын таба таайбытын сөҕөбүн эрэ. Былыргыттан саха дьоно бары кэриэтэ алаастарынан олорон кэллэхтэрэ, олоруохтарын да баҕараллар. Онон эр санаалаах, хорсун дьахтары көрсүбүтүм – дьолум, дьылҕам бэлэҕэ.
Бааһынай хаһаайыстыбалаах дьон эт-үүт туттаран, харчы оҥостор буолан, ынаҕы, сылгыны хаама сылдьар харчы курдук көрөн, үүт испэттэр, этин сиэбэттэр. Онон бэйэм уонна чугас дьонум амтаннаах, эмис эти, минньигэс үүтү аһыырбыт – чөл олох туоһута. Хантан эрэ Бразилияттан дуу, Красноярскайтан дуу хайдах астаммыта, тиэллэн аҕалыллыбыта, хараллыбыта биллибэт эти сиирдээҕэр бэйэ аһа-үөлэ ырааһа, сибиэһэйэ биллэр.
Олох диэн дьикти... Киһи олоҕо дьылҕа бэлэҕэ буоларын итэҕэйэбин. Ону кэмигэр өйдөөн, ылыныахха эрэ наада эбит. Айылҕа барахсан, үтүөнэн эрэ сырыттахха, дьэ, биэрэр эбит. Куруутун эдэр сылдьыах курдук санана сылдьыбытым, хайы сахха 60 сааспын ааһа охсубуппун. Ол эрээри билигин даҕаны эдэрдии эрчиммин ыһыктыбаппын, олох тэтимин тута сылдьабын, ыһыктар да санаам суох. Кэргэним Анна Иванова (Копырина) “оҕо уйулҕаһыта” идэлээх. Ороһуга кулууп дириэктэринэн үлэлиир. Кинилиин “Сайыына” уһуйааныгар сылдьан билсибиппит. Бэйэтэ куоракка улааппыт, Уус Алдан Лөгөйүттэн сыдьааннаах. Улахан уолум аны күһүн 5 сааһын туолар, кырачаан уолчаан соторутааҕыта, кулун тутар 3 күнүгэр, күн сирин көрдө.
Бөлөх тэриллиэҕиттэн барабаанньыппын
1986 сылтан барабааҥҥа оонньуубун. Билигин санаатахха, 3-с кылааска үөрэнэ сылдьан барабааны дирбийбит эбиппин. Оччолорго Кэнтик оскуолатын лааҕырыгар сырыттахпына, “ким барабааҥҥа оонньуур баарый? диэн баһаатайбыт ыйыппытыгар, “мин” диэн эппиэттээбиппин бэйэм да билбэккэ хаалбытым. Ол кэмтэн муусука бу үстүрүмүөнүгэр оонньуурум түстэммит эбит.
Оччотооҕу оҕолор уруок кэнниттэн онно-манна мустан, бөлөх тэринэн оонньуурбут. Ол саҕана үстүрүмүөҥҥэ оонньообот ыччат суоҕун кэриэтэ этэ. Биирдэ билиҥҥи Чолбон ырыаһыта Дьууруй көрсөн: “Эйигин Тумус Мэхээлэ ыҥыртарар”, – диэбитэ. Онно Ылдьыын Сааскалыын, Тумус Мэхээлэлиин билсибиппит уонна 1984 сыл оройуон ыһыахтарыгар оонньоон барбыппыт.
1986 сыллаахха “Чолбон” бөлөх тэриллэн, ини-бии Ильиннэр: Намолий – бас гитара, Александр – клавиша, Григорий – гитарист, Юрий Васильев – ырыаһыт, оттон мин барабааҥҥа оонньоон, 1987 сылтан киэҥ эйгэҕэ биллэн барбыппыт. Ол кэмтэн ыла араас сиринэн гостуруоллаабыппыт. Бөлөх быһыытынан Саха сиригэр эрэ буолбакка, Арассыыйа таһымыгар киэҥник биллибиппит.
“Чолбоҥҥо” сылдьыбытым саха итэҕэлигэр кэлэрбэр улахан олук уурбута диэтэхпинэ сыыспаппын. Ол курдук, ырыаһыппыт Юрий Васильев, оҕо дьиэтигэр иитиллибит буолан, сахалыы саҥарбата. Миэхэ олорор кэмигэр кинини сахалыы ыллыырга үөрэтэрим, онтон ыла бэйэм сахалыы хоһооннору ааҕан, тыл суолтатын ырытар буолбутум уонна Тумус Мэхээлэ, Григорий Ильин хоһооннорун ырытан барбытым. Ол иннинэ тылга өйдөбүлүм суоҕа, муусука тэтимин эрэ истэ сырыттаҕым. Онон “Чолбон” бөлөх ырыаларын ис хоһоонун ырытан, хайдах баарынан ис сүрэхпиттэн өйдөөн, сытын-сымарын ылан, тус бэйэбэр туһаммытым элбэх.
Улуу мусукаан
Бары биир киһи тула мустабыт – ол орто убайбыт Александр Ильин. “Чолбон” муусукатын аттаран, оннун булларан, сааһылаан таһаарааччы – кини. Онон кулун тутар 21 күнүгэр буолар кэнсиэрбит – ытыктыыр, аҕа киһибит Александр Ильин-Чолбон Сааска 65 сааһын көрсө ыытыллар. Кини сатаабат үстүрүмүөнэ суоҕун кэриэтэ. Байаантан саҕалаан үрэр (духобуой) үстүрүмүөнүгэр тиийэ барытыгар дэгиттэр. Кинини бу олохпор көрсөн, алтыспыппыттан үөрэбин, киэн туттабын. Александр Васильевиһы бу олоххо өтөрүнэн көстүбэтэх улуу мусукаан диэн сыаналыыбын. Кини “Өй уонна сүрэх мөккүөрэ” диэн композиция оҥорор сыаллаах үлэлии-хамсыы сылдьар.
“Чолбоннор” өр бииргэ алтыспыт дьон буоламмыт, табаарыстаһыы, куомуннаһыы диэн суох, бэйэ-бэйэни убаастаһыы, харыстабыллаах сыһыан дириҥник олохсуйбут дьонобут. 40-ча сыл тухары олохпутугар араас кэм кэлэн аастаҕа. Ону тулуйбакка, үгүс бөлөх ыһыллан хаалара олоххо баар. Биһиги тэйсэн хаалбакка, этэҥҥэ баччаҕа тиийэн кэллэхпит. Онно барытыгар үтүөлээх, өҥөлөөх ытык киһибит – Чолбон Сааскабыт буолар.
“Грузин Сааска”
Үйэм тухары “Грузин Сааска” диэн ааттыыллар. Биһиги саҕана Александр диэн аат аһара элбэх буолан, Сааска диэтэххэ, үгүс киһи билбэт. “Ол кимий?” диэн буолара. Ол иһин бары хос ааттарынан биллэллэр: Хохуол Сааска, Кэриэй Сааска, Монгуол Сааска, Грузин Сааска, Чолбон Сааска диэн. Оттон “Грузин Сааска” диэн ааты оскуолаҕа кыра кылааска үөрэнэ сырыттахпына, үрдүкү кылаас кыргыттара “сүрэхтээбиттэрэ”.
“Оҕо, эдэр ыччат сахалыы саҥарбат буолан иһэр, саха норуота эстэн эрэр, ону хайдах уларытыахха сөбүй? Саҥа ырыалар суохтар, эдэр ырыаһыттар арҕаа дойду ырыаларын үтүктэллэр” диэн долгуйар, айманар санаа уруккуттан баар. Урут Саха сирин биир гына гостуруоллуур эрдэххэ, тыа сирин кулууптарыгар кэллэххэ: “Суох. Биһиги эһигини ылбаппыт, бүгүн индийскэй киинэ буолар”, – дииллэрэ. Ону истэн, иһим буһара, хомойо, хоргута истэрим.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
