АЛРОСА үбүнэн тутуллубут Култуура киинигэр – мэлдьи аншлаг
Күн бастакы сардаҥалара Майа уулуссаларын саҥа сырдатан эрэллэр эрээри, Екатерина Ефремова номнуо үлэтигэр тиэтэйэн иһэр. Суумкатыгар – тыйаатыр саҥа бэстибээлин идиэйэлэрэ суруллубут болокунуота, төлөпүөнүгэр – айар кэлэктииптэр уонунан араас суруктара. ССРС норуодунай артыыһа Дмитрий Ходулов аатынан Норуот айымньытын дьиэтин сахалыы оһуордаах таас эркинигэр түспүт күн уота кинини күлүмүрдүү-чаҕылыҥныы көрсөр.
Далаһа кэбиһэн
Бу тутуу – ааспыт үйэ уонна аныгы кэм култууратын үгэстэрин ситимниир далаһа. Биэс сыл анараа өттүгэр АЛРОСА харчытыгар тутуллан үлэҕэ киирбит култуура киинэ илэ-чахчы норуот кэлэктииптэрин дьиэтэ, бүтүн өрөспүүбүлүкэ киэн туттуута буолла.
Үгэс курдук, сарсыарда Киини кэрийэн көрүүттэн саҕаланар: көрөөччү саалатыгар киэһээҥҥи тэрээһиҥҥэ бэлэмнэнэн сыананы туруора сылдьаллар, тыаһы-ууһу уонна уоту-күөһү бэрэбиэркэлииллэр. Манна хас биирдии муннук сырдыгынан, үөрүүнэн сыдьаайарга, эркиннэригэр – төрүт үгэс, култуура устуоруйата иҥмиккэ дылы. Бу Киин бөһүөлэк олохтоохторун түмэр, ыҥырар-угуйар сылаас эркиннээх дьиэ буолла.
– Бу дьиэҕэ үктэммит киһи айар-тутар, оҥорор-чочуйар уран эйгэҕэ киирбитин тута билэр. Улахан, киэҥ түннүгүнэн киирэр күн уота киһини сылааһынан кууһар, нус бараан эйгэни түстүүр. Эркиннэргэ ыйанан турар араас тэрээһин хаартыскалара уонна кырааматалар саҥа ситиһиилэргэ кынаттыыллар. Майа суола, аартыктара барыта Д. Ходулов аатынан Норуот айымньытын дьиэтигэр кэлэн түмүллэллэр. Манна аҥаардас биһиги бөһүөлэкпит эрэ олохтоохторо буолбакка, бүтүн Илин Эҥээр дьоно-сэргэтэ мустар, – диэн Норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрэ Екатерина Ефремова кэпсиир.
Екатерина Петровна бэйэтэ култуураны оҕо эрдэҕиттэн сэҥээрэр. Кини оҕо сааһа Павловскай бөһүөлэгэр ааспыта. 1982 сыллаахха онно таас кулууп арыллыбытын ахтан туран этэр: “Ол тутуу – улууска соҕотох таас кулууп этэ, оҕо аймах ис-иһиттэн тардыһар киинэ буолара”. Кини төһө даҕаны бастаан утаа математика факультетыгар туттарсаары сырыттар, толкуйдаан баран, ускуустуба суолун талбыта, эстрада артыыһа уонна тыйаатырдыы маассабай дьүһүйүүлэр режиссердара идэни баһылаабыта. Кэлин Москубаҕа Култуура уонна ускуустуба судаарыстыбаннай университетын кыһыл дьупулуомнаах бүтэрбитэ.
Төрөөбүт дойдутугар 2002 сыллаахха эргиллэн кэлэн баран, Екатерина айар-тутар санаалаах, саҥа идиэйэлэрдээх Култуура управлениетыгар үлэлии кэлбитэ. Ол кэннэ Д.Ф. Ходулов аатынан Норуот тыйаатырыгар киирбитэ, оттон кэлин үүнэр-сайдар суолун тэлбит “Кыталык” оҕо аймах эстетическэй киинигэр (ДЮЭЦ) көспүтэ. Онтон биир кэмҥэ “Саха” НКИХ ханаалыгар үлэлии сылдьан баран, 2017 сыллаахха тапталлаах эйгэтигэр эргиллибитэ. 2022 сыллаахтан Култуура дыбарыаһын салайар.
– Мин хаһан даҕаны саҥа тутуллубут Норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрэ буолуом дии санаабат этим. Бу – улахан эппиэтинэс, – диир кини. – Бэйэм “Айыына” ансаамбылга ыллыыбын, тэрээһиннэри ыытабын уонна биидьийэни монтажтыыбын. Павловскайтан саҕалаан дириэктэргэ тиийэ сирдээн аҕалбыт суолум дьүккүөр уонна идэҕэ бэриниилээх буолуу ситиһиигэ сиэтэн аҕалыан сөбүн көрдөрөр, миигин кынаттыыр.
Кини Норуот айымньытын дьиэтигэр үлэтэ-хамнаһа оҕо эрдэҕинээҕи ыра санаатыттан утум-ситим тардар уонна ааспыты аныгыны кытта ситимниир, култуура үгэһэ тыыннааҕын, ону сыаналыыр, сайыннарар үтүө дьон баалларын, сайдалларын туоһулуур.
АЛРОСА сыл аайы СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатыгар өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар диэн 1 миллиард солкуобайы биэрэр. Алмаастаах хампаанньа сиэртибэлээбит харчытынан социальнай эбийиэктэр тутуллаллар уонна өрөмүөннэнэллэр, киһи хапытаалын сайыннарар бырайыактар үбүлэнэллэр. АЛРОСА пуондалыын үлэлэһиитэ кини аһымал (благотворительность) хайысхатыгар үлэтин-хамнаһын биир саамай далааһыннаах өрүтэ. Кэлиҥҥи сылларга култуура, үөрэхтээһин, билим, доруобуйа харыстабыла, дьиэ кэргэн өйөбүлүн, успуорт, эт-хаан култуурата уонна экология эйгэтигэр сүүһүнэн бырайыак олоххо киирдэ. Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун үөрдэр, кинилэргэ быһаччы туһалыыр 30-тан тахса оҕо уһуйаана, балыыһа, чөлүгэр түһэрэр киин, успуорт уонна култуура дыбарыаһа тутулунна, өрөмүөннэннэ.
Фитнес саалатыттан көрөөччү саалатыгар тиийэ
Д.Ф. Ходулов аатынан Норуот айымньытын дьиэтэ АЛРОСА харчытынан, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын бырагырааматынан тутуллан, 2020 сыл ахсынньытыгар үлэҕэ киирбитэ. Алмаастаах хампаанньа 320 мөлүйүөн солкуобайдаах үбэ-аһа Мэҥэ Хаҥалас улууһун сайдыытыгар инвестиция быһыытынан улахан төһүү күүс буолбута. Култуура саҥа дьиэтэ баар буолуоҕуттан, улуус олоҕо оргуйа түспүтэ. Тоҕо диэтэххэ, олохтоохтор маннык дьиэ тутуллан үлэҕэ киирэрин өссө ааспыт үйэттэн күүппүттэрэ эбээт!
– Майа сэлиэнньэтигэр култуура аан бастакы дьиэтэ 1930 сыллаахха тутуллубута уонна улуус кулутуурунай сайдыытын акылаата буолбута. Ол дьиэҕэ аан бастакы судаарыстыбаннай холкуос тыйаатыра киирэн олохсуйбута. Кэлин Социалистическай култуура дьиэтэ “Манчаары” киинэ тыйаатыра буолбута. Олохтоохтор ахталларынан, дьон онно элбэх саҥа киинэни көрбүтэ. Ол гынан баран, кэм-кэрдии ааһыыта, киинэ тыйаатырын дьиэтэ эргэрбитэ. Ону 1992 сыллаахха көтүрбүттэрэ, – диэн Екатерина Ефремова кэпсиир.
1966 сыллаахха улууска Култуура дьиэтэ тутуллан, бөһүөлэк уонна улуус тэрээһиннэрэ бары онно ыытыллар буолбуттара. Ол дьиэ тусаһатыттан ааттаах-суоллаах үгүс артыыс, култуура үлэһитэ үүнэн-сайдан тахсыбыта. Даҕатан эттэххэ, быйыл 68 сылын бэлиэтиир, Мэҥэ Хаҥаласка ыытыллар, киһи эрэ барыта билэр Култуура уонна успуорт эстэпиэтэтэ эмиэ ол дьиэттэн силис-мутук тардар.
Хомойуох иһин, 2014 сыллаахха дьиэни “хаарбах туруктаах” диэн билиммиттэрэ. 2015 сыллаахха саҥа дьиэ бүтэһиктээх бырайыага бигэргэммитэ, тутуу судаарыстыбаннай эспэртиисэтин ааспыта эрээри, үлэни-хамнаһы чопчу болдьоҕо суох тохтотон кэбиспиттэрэ. Ол кэннэ хас да сыл буолан баран, 2020 сыллаахха эрэ, култуура үлэһиттэрэ өр күүппүт баҕа санаалара туолбута. Онон быйыл улуус айар кэлэктииптэрэ бэйэлэрэ бас билэр дьиэлэммиттэрэ-уоттаммыттара бэһис сылын туолар.
– Саҥа дьиэбитин көрө-көрө олус үөрэбит. Бу курдук күүтүүлээх, сырдык-ыраас, аныгы дьиэни үбүн-аһын сиэртибэлээн туттарбыт АЛРОСА хампаанньабытыгар ис сүрэхпититтэн махтанабыт. Бу Киинтэн тирэхтэнэн Норуот айымньытын дьиэтэ эрэ буолбакка, манна дьиэлэнэн олорор “Кыталык” үҥкүү норуодунай ансаамбыла эмиэ сайдар.
Д. Ходулов аатынан Норуот айымньытын дьиэтигэр биэс норуот кэлэктиибэ үлэлиир: Дмитрий Федорович Ходулов аатынан норуот тыйаатыра, Нина Николаевна Васильева аатынан норуот хуора, Үүнэр көлүөнэ норуодунай тыйаатыра, “Кыталык” үҥкүү норуодунай ансаамбыла, “Көөчөөн көрө” норуот дьоҕус тыйаатыра.
Дьылҕа бэлэҕэ
Линда Захарова Дмитрий Ходулов аатынан Норуот айымньытын дьиэтин модьоҕотун, эмиэ кини дириэктэрин курдук, үс сыл анараа өттүгэр атыллаабыта. Билигин кини уус-уран салайааччынан үлэлиир.
– Мин манна үлэлээбитим номнуо үс сыл буолла, ону улахан чиэс-бочуот курдук саныыбын. Бу иннинэ Томпо улууһун Мэҥэ Алдан бөһүөлэгэр эмиэ култуура эйгэтигэр үлэлии сылдьыбытым. Ол үлэлии сылдьан, манна үлэ миэстэтэ баарын истэн, төрөөбүт дойдубар көһөн кэлбитим. Үөрүөм иһин, кэлээппин кытта тута үлэҕэ ылбыттара. Бастаан уустук соҕус курдук этэ. Тоҕо диэтэххэ, урукку үлэбэр нэдиэлэҕэ икки эрэ тэрээһин буолар эбит буоллаҕына, манна биир күҥҥэ икки тэрээһин буолуон сөп. Күн аайы оннук. Ол гынан баран, кэлин үөрэнним, тэтиммэр киирдим. Биирдэ эмэ иллэҥсийдэхпитинэ да, үлэбитигэр кэлэн эрэпэтииссийэлиибит, тугу эрэ дьүүллэһэбит-ырытабыт, саҥаны толкуйдуубут, – диэн баҕа санаата туолан Норуот айымньытын дьиэтигэр үлэлии сылдьар Линда Степановна үөрэ-көтө кэпсиир. Кини этэринэн, бу курдук ааттаах-суоллаах кэлэктиипкэ үлэлиир бэйэтэ туспа чиэс-бочуот буолар.
– Манна бастакы үлэм күнүн олус үчүгэйдик өйдүүбүн – долгуйбутум аҕай, – диэн мичээрдии олорон кэпсиир. – Этэргэ дылы, биһиги оргуйа олорор биир улахан айар хочуолга олоробут: бүгүн улуус тэрээһинэ, сарсын – өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээл, айар киэһэлэр, отчуоттуур кэнсиэрдэр. Ый 30 күнэ барыта ити курдук биир тэтиминэн ааһар. Мин онтон олус астынабын, киһи айыан-тутуон эрэ баҕарар.
Бу дьиэ – түмсүүлээх буолуу уонна култуураҕа дьулуһуу бэлиэтэ. Д.Ходулов аатынан Култуура киинин хамаандата күнтэн-күн өссө элбэх киһини хабан, кинилэри бөһүөлэк олоҕор көхтөөхтүк кытыаран, эрэгийиэн култуурунай олоҕун салгыы сайыннанар.
Мэлдьи толору саала
Кырдьык, манна хас даҕаны хайысханы тэҥинэн сайыннараллар – тыйаатыртан саҕалаан хореографияҕа тиийэ.
– Сыл аайы биһиги тыйаатырбыт дьылын арыйабыт уонна сабабыт. Онтубут хайаан даҕаны бэлиэ тэрээһиннээх, саҥа испэктээктээх буолар. Тэрилтэбит ситиһиитэ диэн – өрөспүүбүлүкэ таһымнаах куонкурустарга кыттабыт, онно айар кэлэктииптэрбит үрдүк таһымнаах түмүгү көрдөрөллөр. Быйыл норуот тыйаатыра 62-с тыйаатырдыы дьылын үлэлии олорор. Оттон норуоппут хуора тэриллибитэ 47-с сылын бэлиэтиир.
Норуот айымньытын дьиэтэ 2020 сыл ахсынньы 25 күнүгэр арыллыаҕыттан, 297 миэстэлээх саалабыт илэ-чахчы бөһүөлэк олохтоохторо тардыһар, дьулуһар Кииннэрэ буолла. Аҥаардас үлэлээбиппит бастакы сылыгар 5000-тан тахса киһи кэлэн ыалдьыттаан, биһиги тэрээһиммитин көрөн-истэн, сынньанан-аралдьыйан барбыта! Бу сөҕүмэр түмүк уонна дьон интэриэһэ ыытар тэрээһиннэрбитигэр улаатан иһэр. Хас биирдии кэнсиэргэ эбэтэр тыйаатырдыы туруорууга саалабыт тобус-толору буолар. Биһиэхэ Сахабыт сирин биллэр-көстөр артыыстара бары кэриэтэ кэлэн тус кэнсиэрдэрин премьератын көрдөрөн бараллар, Дьокуускай куораттан тыйаатырдарбыт сылдьаллар.
50 миэстэлээх киинэбит саалатын эмиэ сөбүлээн сылдьаллар. Сотору-сотору саҥа киинэлэри аҕалан көрдөрөр буоламмыт, дьон кэтэһэр, көтүппэт буолла. Уопсайынан, Киин тутуллан киириэҕиттэн, дьон дьиэ кэргэнинэн култуурунайдык сынньанар кыаҕа үөскээтэ.
Итини таһынан, биһиги “Пушкин картата” бырагыраамаҕа көхтөөхтүк кыттабыт. Күн бүгүн Д.Ходулов аатынан Норуот айымньытын дьиэтэ эрэгийиэннээҕи култуура тэрилтэлэрин ортотугар дьон сылдьыытынан инники күөҥҥэ сылдьар, – диэн дириэктэр Екатерина Петровна Ефремова кэпсиир.
Бэлиэтээн эттэххэ, Норуот айымньытын дьиэтигэр күн аайы кэриэтэ араас тэрээһин буолар, онно биир күн иһигэр тыһыынчанан киһи кэлэн барар.
