Биллиилээх продюсер, композитор, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ Валерий Шадрин 1960 сыллаахха алтынньы 27 күнүгэр Дьокуускай куоракка төрөөбүтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ кини аатын истибэтэх киһи ахсааннаах буолуохтаах. Сахабыт сирин ускуустубатын, култууратын сайдыытыгар, ырыаһыттарбыт аан дойду таһымыгар тахсан, талааннарын, кыахтарын көрдөрөллөрүгэр улахан үтүөлээх-өҥөлөөх киһинэн буолар.
Классическай таһымнаах продюсер кэлэн ааста
Иван СТЕПАНОВ, РСФСР үтүөлээх артыыһа, РФ уонна СӨ норуодунай артыыһа:
– Бастаан Валерий Филипповичтыын хайдах билсибиппин кэпсиэм. Москубаҕа бастаан тиийэммин, А.А. Яблочкин аатынан Киин актёрдар дьиэлэригэр (ЦДА) сольнай кэнсиэрбин көрдөрбүтүм. Сылын өйдөөбөппүн эрээри, Москубаҕа балай да ыллыыр кэмнэрим этэ. Киэһэ гостиницаҕа муһуннубут: аҕалаатар аҕабыт, убайдаатар убайбыт В.А. Босиков, концертмейстерым М.М. Слепцов, А.П. Ултургашев. Ол олордохпутуна, Валерий тиийэн кэллэ. Онно кинини аан бастаан көрбүтүм, ол иннинэ билбэт этим. Сүрдээх билиилээх, кругозордаах эбитин өйдөөн хаалбыппын. Икки чулуу дьон эриэхэбэй ыйытыктарыгар киэҥ хабааннаахтык, дириҥник эппиэттиирин истэ олорон сүрдээҕин сөхпүтүм. Мин кулгаах-харах буолан, айахпын атан, иһиллээччинэн эрэ олоробун. Кэмниэ кэнэҕэс эттим: “Эдэркээн уолу наһаа мөрөйдөөмөҥ. Улахан билиилээх, төрөөбүт дойдутугар тиийэн, тыйаатырга үлэлиир санаалаах курдук иһиттим, көрдүм. Опера эйгэтигэр биһиэхэ ырыаһыттар кэлитэлээн эрэллэр. Онон биһиги тыйаатырбытыгар үлэлиирэ табыгастаах буолара буолуо (оччолорго Муусука тыйаатыра этибит)”, – диибин. Чахчы даҕаны, урукку нуучча, арҕаа классическай композитордарын бэркэ билэр, таах лиэксийэ ааҕар курдук кэпсээн субурутарын истэн наһаа сөхпүтүм.
Ол кэнниттэн үөрэҕин үчүгэйдик бүтэрэн, дойдутугар кэлэр. Опера тыйаатырыгар үлэҕэ киирэн, үлэ бөҕөтүн ыыппыта. Е.И. Томскаялыын быыкайкаан кэбиниэттэригэр сарсыардаттан киэһэ хойукка диэри үлэлииллэрэ. Массыыҥкаҕа бэчээттээн бөҕө буолалларын, кумааҕы быыһыгар олороллорун наһаа өйдүүбүн. Оннук сүрдээх үлэһиттэрэ. Онтум тыйаатыр айар үлэтин, отчуотун суруйаллар эбит. Кэлин 3 туомнаах тыйаатыр былыргы устуоруйатыттан саҕалаан кэпсиир энциклопедия курдук сүүнэ кинигэни оҥорон таһаарбыттара.
* * *
Москуба киэҥ-куоҥ саалаларыгар ыллаталаан, таһымнаах кэнсиэрдэри тэрийэрэ. Колоннай саалаҕа мин үстэ ыллаабыппын өйдүүбүн. Элбэхтэ үлэлээн, сылдьар кэммэр кини манна 3–4 киһилээх компактнай биригээдэ тэриммитэ. Араас куолаһы талан, киллэрэн, мобильнай биригээдэ тэрийбитэ. Онно Нина Чигирева баара – айаҕын атта даҕаны ыллыыр кыыс этэ. (Кинини эрдэ бараахтыа дии санаабатаҕым) уонна Альбина Борисова баара.
Валерий Филиппович биһигини түмэ тардан, Москубаҕа, Санкт-Петербурга, чугастааҕы куораттарынан кэнсиэрдиирбит. Бэйэм нэдиэлэ аайы кэриэтэ баран кэлэрбин өйдүүбүн. Валера, консерваторияны бүтэрэн кэлээт, продюсерскай үлэтин саҕалаабыта. Ааспытын кэннэ санаатахха, бүтүн судаарыстыбаннай суолталаах үлэни саҕалаабыт эбит.
Былыр 19-с үйэ бүтүүтэ, 20-с үйэ саҕаланыыта нууччаларга сүрдээх билиилээх, улахан продюсер үөскээбитэ. Кини Шаляпиннаах, Неждановалаах саҕана үөскээн, кэлэн ааспыта. Парижка кини аан бастаан нууччалары, ол иһигэр Шаляпины онно таһааран биллэрбитэ. Валерий Филиппович эмиэ оннук курдук кыраттан саҕалаан, киирдэр киирэн, ыган-ыган, ырыаһыттары улахан саалаҕа киллэртиир буолбута. Москубаҕа саамай улахан Колоннай, консерватория рахманиновскай саалатыгар, Скрябин түмэл-дьиэтигэр ыллаппыта. Онно элбэх кэнсиэрдэр буолбуттара. Бастаан хастыы да, элбэх ырыаһыты тенордаан, баритоннаан таһаарара. Онтун кэлин куччатан-куччатан биир “бас”, биир “меццо-сопрано”, биир “колоратурнай сопрано” оҥорбута. Оччолорго дойду үрдүнэн уларыйыы-тэлэрийии тахсан, үп-харчы кырыымчык кэмигэр тэрийбитэ. Ону ол диэбэккэ, онтон-мантан үп-харчы булан, биһигини араас дойду таһымыгар таһаарбыта.
* * *
Хайдахтаах да талаан продюсера суох тахсыбат, олорон хаалыахтарын сөп. Г.Г. Местников Опера тыйаатырын салайан олорор кэмигэр сүрдээх уустук, ыарахан кэмнэр этилэр. Онно үлэлээннэр, Гаврил Гаврильевич туруулаһыытынан, оччолорго бааннар сүрдээҕин элбии сылдьыбыттара, олору тыйаатырга ыҥыран сүрүннүүр ырыаһыттары ыллатан, ол түмүгэр үп-харчы булан ыыталыыра. Онно эмиэ сүрэх наада. Сарсыардаттан харчы умналаан, ол бэлиитикэтин оҥорон, Гаврил Гаврильевич продюсера Валерий Шадринныын улахан үлэни ыыппыттара. Дьэ, ити курдук, Валерий продюсердыыр үлэтэ саҕаламмыта.
Миигин Москуба куорат Чайковскай уулуссатыгар турар Ф.И. Шаляпин түмэл-дьиэтигэр ыллаппыта. Онно улахан Үрүҥ сааллаах. Көрөөччү бөҕөтө буолара. Түмэл-дьиэ дириэктэрэ Н.Н. Соколовтыын билсэллэрэ. Мин кэлин соҕотоҕун кэнсиэр биэрэр буолбутум. Онно мээнэ дьону ыллаппаттар: сыыһа-халты, классическай маньыаранан ыллаабат буоллаххына чугаһаппаттар. Валера Москубаҕа үөрэнэ сылдьан классическай кэнсиэртэри олох көтүппэтэ. Онто эбии үөрэх-билии буоллаҕа. Ол аата, оччолортон композитор, продюсер буолуом, муусука айыам диэн санаалааҕа буолуо, бука.
* * *
Ырыаһыт быһыытынан Валерий Филиппович миигин таһаарбыта. Сүрдээх улахан таһымнаах “шаляпинскай” куонкуруска кытыннарбыта. Бу – аҥаардас “бас” куоластаахтар эрэ күөн көрсөр “специфичнэй” куонкурустара. Аны “смешаннай” диэн күрэхтэргэ эмиэ кыттыспыта элбэх буолуохтаах. Ити бэйэм эрэ кыттар “бас” өттүн кэпсиибин. Маны барытын Е.И. Томская уонна Л.Л. Габышева үчүгэйдик билэллэр. Оччолорго кинилэр тыйаатыр салалтатыгар бааллара. Элбэх ырыаһыттары Эмиэрикэҕэ таһаара сылдьыбыта. Үҥкүү тыйаатырдарыгар элбэх муусуканы суруйталаабыта.
Кини кэлиҥҥи кэмҥэ соҕотох кэриэтэ хаалан, үлэлээбэт буолан, санаата түһэрэ ханна барыай?! Бириэмэтигэр биһигини үөрдэн-көтүтэн, өрөспүүбүлүкэ тыйаатырга ускуустубатын аатын ааттатан, онон тыыннаах сылдьыбыт киһи. Онтон эмискэ уустук балаһыанньаҕа түбэһэн, соҕотох хаалан хаалар. Балта Наташа суох буолар. Чугас киһини сүтэрэр диэн сүрдээх ыарахан. Балтыныын иккиэн сүрдээх чараас дууһалаах эйгэлээхтэрэ. Кэпсииллэринэн, аҕалара сүрдээх билиилээх-көрүүлээх киһи эбитэ үһү. Ийэтин билэбин, сытыы-хотуу, киһи быһыытынан сүрдээх үөрүнньэҥэ, кэпсэтинньэҥэ.
Балта Наташа универсальнай концертмейстер этэ. Кини курдук мусукаан, пианист, дэҥҥэ көстөр талаан. Ырыаһыттары кытта биирдиилээн үлэлэһэрэ. Быыкаайык хамнаска сүрдээх улахан үлэни толороллоро. Ырыаһыттарга барыларыгар оонньууллар. Ону таһынан туох баар опернай испэктээктэргэ партитураны үөрэтиини бүтүннүүтүн кинилэр дьаһайан ыыталлар.
* * *
Валерий Шадрин дьиҥнээх классическай таһымнаах продюсер кэлэн ааста. Өтөрүнэн кини курдук продюсер классическай муусука эйгэтигэр үөскээмиэн сөп. Онон улахан судаарыстыбаннай ыстаатыстаах продюсер кэлэн барда... Валерий Шадрины биһиги эйгэ дьоно сүтэрбиппит – улахан хомолтобут. Гаврил Местников кинилэри сүрдээх чугастык билэр буолан, бүтэһик күннэригэр сүрдээҕин кыһаллан сүүрдэ-көттө. Бохоруонаҕа атаарарга элбэх киһи кэлэн бырастыыласта. Мин үөһэ кылабыыһаҕа тиийэ атаарбытым. Ытык иэһим буоллаҕа. Валераны сүрдээх улаханнык убаастыыр киһим этэ.
Ситэри туһаныллыбакка хаалбыт сүдү талаан
Гаврил МЕСТНИКОВ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
– 1991 сыллаахха М.Е. Николаев уурааҕынан Опера тыйаатырыгар дириэктэринэн ананан кэлбитим. Онно саҥа үлэлии кэлбиппэр “сүрдээх сытыы тыллаах-өстөөх, омук тылын билэр, бэйэтэ анал үрдүк композитор үөрэхтээх, дьону-сэргэни кытта үчүгэйдик кэпсэтиһэн, бэйэтигэр тардан ылар кыахтаах уол баар” диэн эппиттэрэ. Анаммыт күһүммэр сезон саҕаланыыта миэхэ киирэн, бэйэтин былаанын кэпсээбитэ уонна: “Биһиги артыыстарбыт үрдүк таһымнаахтарын сатаан биллэрбэккэ сылдьабыт, ону тэрийэн ыытарга анал хайысхалаах үлэ наада. Ол үлэни тэрийээччи продюсер диэн ааттанан, муусука эйгэтигэр сыаналанар үлэ”, – диэн эппитэ.
Ол кэпсэтиибитин толкуйдуу сырыттахпына, 1992 сыллаахха М.Е. Николаев тус санаатын олоххо киллэрэр инниттэн: “Тыйаатыры, артыыстары өрө таһаарар кэм кэллэ. Ити өттүгэр суолу хайдах тобулар туһунан толкуйдаан, этиитэ киллэрээриҥ”, – диэбитэ. Ол сыл Бырабыыталыстыба (бэр. К.Е. Иванов) уураах ылынар уонна Арассыыйа опера тыйаатырдарын балаһыанньатыгар сөп түбэһиннэрэн, штаттары, онно көрүллүбүтүн барытын биэрэр. Атыннык эттэххэ, муусука тыйаатырыгар оччолорго 170-ча киһи үлэлиир эбит буоллаҕына, опера тыйаатырын ыстаатыһын ылаат, 340 үлэһиттэммиппит. Элбэх үлэ миэстэтэ тахсар. Аҥаардас артыыстар эрэ буолбакка, производственнай үлэһит ахсаана эмиэ эбиллэр. Онно сөп түбэһиннэрэн, продюсер штатын арыйан, Валерий Шадрины хамнастаах продюсер оҥорбуппут.
* * *
Онтон ыла саҕаламмыта Валера киэҥ далааһыннаах үлэтэ-хамнаһа, үөһэ тахсыыта... Үлэтин былаана сүрдээх киэҥэ. Араас таһымҥа кэпсэтэн, үбү-харчыны булан, успуонсардары көрдөөн сүүрүөххэ-көтүөххэ наада. Онно Валера көмөтө улахана. Кини успуонсардары булаттыыра, мин Бырабыыталыстыба таһымыгар кэпсэтэрим. Ол кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ салалтата араас бырайыакпытын, бэстибээллэри, гостуруоллары, продюсер үлэтин, солистарбытын атын дойдуга таһаарарбытыгар сүрдээҕин өйөөбүтэ. Ол иһин оччотооҕу кэмнэргэ үлэлээбит Бырабыыталыстыбаҕа, Бэрэсидьиэммит М.Е. Николаевка үйэлэргэ махталлаахпыт.
* * *
1993 сыллаахха Арассыыйаҕа аан бастаан “Бастар” куонкурустарын биллэрдилэр. Опера баар буолуоҕуттан улахан сыанабылга, үрдүк таһымҥа сылдьар куолас “бас” буолар. Аны 1993 сылга өрөспүүбүлүкэбитигэр П.А. Ойуунускай төрөөбүтэ 100 сылынан “Ньургун Боотур” туруохтаах. Оччолорго 1957 сыллаахха аатырбыт Ньургун Боотурга кыттыбыт Суорун Омоллоон, кини кэргэнэ Н.С. Шепелева уонна А.И. Егорова бааллара уонна “Ойуунускай 100 сылынан 1957 сыллаахха турбут опера таһымыттан итэҕэһэ суох үрдүк таһымнаах опера туруохтаах” диэн туруорсаллара. Онно, дьэ, ылсыбыппыт. Режиссёрунан А.Борисов буолбута. Ньургун Боотур баартыйатыгар – Иван Степанов. Сайын үбүлүөйдээх ыһыах ыһыллыахтаах. Испэктээккэ бэлэмнэниэх иннинэ, сааһыары Арассыыйатааҕы “бастар” куонкурустара буолуохтаах. Уйбааны бэйэтин концертмейстера М.М. Слепцов бэлэмниирэ.
Валера Иван Степановка: “Улахан “шанс” тосхойдо. Үрдүк таһымнааххын, бэлэмнээххин. Кыттаҥҥын Сахаҥ сирин ырыаһыттарын, тыйаатырбыт опернай ааты ылбытын дакаастаан ситиһиилээхтик кыттыаҕыҥ. Сөбүлэс!” – диэн арахсыбакка тылыгар киллэрбитэ. Иван Степанов бастаан сөбүлэспэккэ, “Ньургун Боотур операҕа баарбын. Өрөспүүбүлүкэ салалтата норуотум иннигэр улахан эппиэтинэһи сүктэрбитэ” – диэбитэ. Дьэ, ону М.М. Слепцов, Валерий Шадрин тылларыгар киллэрэн, Иван Прокопьевич кыттар буолбута уонна: “Арааһа, улахан туурдарын ааспаппыт, түргэнник кэлэрбит буолуо”, – диэн күлэ-күлэ эппитэ. Онуоха Валера: “Суох. Мин барытын истэн, билэ-көрө сылдьабын хайдах-туох таһымнаах ырыаһыттар кытталларын. Биһиги бастакы миэстэни ылыахпыт”, – диэн эрэллээхтик барыахтарын иннинэ этэн турар.
Онтон тиийэн дьоммут бастакы, иккис, үһүс тууру аастылар. Бүтэһик туурга тиийэн, лауреат үрдүк аатын ылар. Арай, түүн Москубаттан Валера миэхэ төлөпүөннүүр, омуннаахтык, хаһыытаан, улаханнык үөрэн-көтөн туран... Санаабар, кини хаһыытын, үөрүүтүн-көтүүтүн бүтүн Дьокуускай бары истибиккэ дылыта. Оннук “эмоциональнай” этэ. Ити курдук Арассыыйаҕа аан бастаан ыытыллыбыт “бас” ырыаһыттар күрэхтэригэр Иван Степанов бастаан турар. Онон бэйэтин кыаҕар улаханнык эрэммэккэ сылдьар киһини продюсер Валерий Шадрин “уһугуннаран”, концертмейстера М.М. Слепцов бэлэмнээн таһаарбыттара. Онон Иван Степанов биһиги артыыстарбытыгар аан дойду таһымыгар суолу тэлбит киһинэн буолар. Онтон ыла Валера Шадрин Италия, Франция, Эмиэрикэ курдук дойдуларга ырыаһыттары стажировкаҕа таһаартыыр буолбута.
Бу тугу көрдөрөрүй? Кини Арассыыйа таһымнаах опернай “бас” куоластаах ырыаһыттары үөрэтэн, истэн, билэн, араас араадьыйаҕа уһуллууларын, сорохторун сирэй истибит киһи эбитин. Онтон саҕаламмыта биһиги тыйаатырбыт солистара аан дойду таһымыгар тахсыылара. Ити курдук бастакы хардыыны Иван Степанов нөҥүө Валерий Шадрин оҥорбута.
* * *
Иккис улахан бырайыага, хомойуох иһин, олоххо киирбэтэҕин этиим дуу... Нина Чигирева дэҥҥэ көстөр меццо-сопрано. Валера кинини “Эн хайаан даҕаны Улахан тыйаатыр солистката буолуохтааххын. Онно үлэлиир таһымнааххын” диирэ уонна онно Нина Николаевнаны стажировкалаппыта, испэктээктэргэ ыллаппыта. Важа Чачава диэн Елена Образцова курдук таһымнаах ырыаһыт, Улахан тыйаатыр саамай киэн туттар меццо-сопраноларын концертмейстера Нинаны истэн баран: “Всё. Она солистка Большого театра. Такой голос абсолютно редкостный”, – диэн санаатын эппит этэ. Валера ону хабан ылан: “Нина, биир тыйаатырынан муҥурданымыахха. Улахан тыйаатыр концертмейстера бэйэтэ этиммит буоллаҕына (ол саҕана аатырбыт Елена Образцова ыллыыра тохтоон эрэр кэмэ) солбуйуоххун сөп”, – диэн этэр. Ол эрээри, Нина Николаевна дьиэ иһинээҕи боппуруоһа ситэри быһаарыллыбакка кини Улахан тыйаатыр ырыаһыта буолуохтааҕа тохтообута.
Валерий Шадрин дьоҥҥо-сэргэҕэ аһаҕас майгылааҕа. Кими эрэ кытта үөрэрэ, кими эрэ кытта үөхсэрэ, барытын сатыыра. Уолбутун өйөөбүппүт буоллар, бүтүн тыйаатыр тахсыа этэ, хуордар да барыа этилэр. Балет труппатын кэпсэтэн, Кытайга эҥин таһаара сылдьыбыта. Салайааччы быһыытынан Валералыын бэркэ өйдөһөн үлэлиирбит. Мин үлэлиир кэммэр оччолорго үрдүк таһымҥа тахсыбыт, уһулуччу ырыаһыттарбыт Иван Степановы, Альбина Борисованы, Семён Оконешниковы Валера Шадрин продюсердаан ааттарын ааттаппыта. Кэлиҥҥи бириэмэҕэ ситэри үлэлэппэккэ, тыйаатыр артыыстарын таһымнарын ситэ туһамматылар.
Үтүө доҕор этэ
Александр КУЗЬМИН, СӨ Муусука үрдүкү оскуолатын үрэр уонна охсор үстүрүмүөҥҥэ кафедратын сэбиэдиссэйэ, доцент, СӨ үтүөлээх артыыһа:
– Валерий Филиппович диэн, кинини хаһан да ааттаабатаҕым. Наар Валера, Саша дэһэрбит. Биһиги эдэр, оҕо сааспытыттан билсибиппит. 70-с сыллардаахха мин Ленинград куоракка Н.А. Римскэй-Корсаков аатынан консерватория иннинээҕи муусука орто анал оскуолатыгар үөрэнэ сырыттахпына, Саха сириттэн аҕыйах оҕо кэлбитэ. Урут, Сэбиэскэй Сойуус саҕана, муусукаҕа дьоҕурдаах оҕолору талан, киин куораттарга үөрэттэрэр этилэр (Москуба, Ленинград, Новосибирскай).
Ол сылларга Валералыын биир оскуолаҕа үөрэммиппит. Кини кылааһа атын этэ. Үөрэнэр идэҕинэн араартаан үөрэтэллэрэ. Валераны теоретико-композиторскай отделениеҕа ылбыттара. Күнү быһа үөрэнэн баран, киэһэ, дьэ олорор сирбитигэр, интэринээккэ көрсөрбүт. Наһаа сытыы-хотуу, киирбит-тахсыбыт уол этэ. Барыларын кытары билсэ охсон, кэпсэтэн-ипсэтэн иһэрэ. Судургута, билбитэ-көрбүтэ баар буолара, айаҕа сабыллыбат, нууччалыы ып-ыраастык саҥарара. Интэринээппит олоҕун сэргэхсиппитэ аҕай. Ардыгар анекдот эбэтэр олох арааһынай түбэлтэлэрин кэпсээн күллэртиирэ. Үс сыл үөрэммитэ быһыылааҕа уонна оскуоланы ситэ бүтэрбэккэ, дойдутугар төннүбүтэ. Тоҕотун бу диэн билбэппин. Сотору-сотору ыалдьарын өйдүүбүн, онон бырагырааматтан да хаалыан сөп. Пианистар, түөрүөтүктэр ирдэбиллэрэ олус үрдүк буолааччы.
Онтон хас да сыл сүтэрсэн кэбиспиппит. Сураҕын иһиттэхпинэ, муусука училищетыгар, ону таһынан университекка аангылыйа тылын үөрэҕэр үөрэнэр диэн истэрим. Ол кэнниттэн П.И. Чайковскай аатынан консерватория композитор салаатыгар үөрэнэ киирбитин истибитим. Кини хантан эрэ мин аадырыспын булан, суруйсар буолбуппут. Кини – Москубаттан, мин – Ленинградтан. Суруйсуу аармыйаҕа да сулууспалыыр кэммитигэр быстыбатаҕа. Сурук Таллин куораттан кэлэрэ. Оннук 10 сыл курдук илэ көрсүбэтэхпит. Суруктарбыт ис хоһооно – үөрэхпитин бүтэрэн, дойдубутугар төннөн, муусука эйгэтигэр үлэлээн, төрөөбүт дойдубутун сайыннарыы туһунан. Аны санаатахха, наһаа да арамаантык эбиппит. Биһиги көлүөнэ дойду тас өттүгэр да үөрэнэ сылдьан, оннук эрэ толкуйдуурбут.
Кэлин Валералыын табаарыстаһарбыт профессиональнай өттүнэн өссө күүһүрбүтэ. Биир кэлэктиипкэ, Опера тыйаатырыгар өр сылларга бииргэ үлэлээбиппит. Кини миэхэ наар көмөлөһөр буолара. Ол курдук, бэйэтэ кэбиниэттэринэн сылдьан, сүүрэн-көтөн, сурук суруйан, миэхэ субсидированнай кыбартыыра анаппыта. Миэхэ эрэ буолбатах, ускуустуба элбэх үлэһитигэр. Бырабыыталыстыба иннигэр дакаастаан туран, кыбартыыралары анаппыта. Мин кэргэмминиин араас дьиэни куортамнаан олорор кэммитигэр Валера бэйэтин кыбартыыратын, биир солкуобай төлөбүрэ суох туран биэрбитэ. Оннук аһаҕас, киэҥ дууһалаах киһи этэ.
Сөбүлээбит дьонугар барытыгар истиҥ сыһыаннааҕа, оттон сөбүлээбэтэх дьонугар кытаанах буолара. Кини дууһата чараас, кыраттан кыыһырыан, санаата алдьаныан сөп.
Өрөспүүбүлүкэ култууратын сайдыытыгар, атын дойдулар Саха сирин үрдүк ускуустубатын билэллэрин туһугар Валера бэйэтин туһунан санаабакка, олоҕун харыстаабакка бүтүннүүтүн биэрдэ.
Олоҕун оҥостон кэргэннэммитэ, оҕоломмута буоллар, билигин да олоруо этэ эрээри, кини букатын атын айдарыылааҕа. Туох эмэ “неординарнай” сыалын-соругун ситистэҕинэ, онтон астынара, хайҕанара. Балта Наташа уһулуччу талааннаах пианистка этэ, соторутааҕыта суох буолбута. Валентин диэн быраата ыалдьан өлбүтэ.
Стажировкаҕа ыыталыыра
Григорий ПЕТРОВ, СӨ үтүөлээх уонна норуодунай артыыһа, Опера уонна Балет тыйаатырын солиһа:
– Мин Валерий Шадрины өссө консерваторияҕа үөрэнэ сылдьан билбитим. 1998 сыллаахха М.П. Мусоргскай аатынан Ураллааҕы консерваторияны бүтэрэн, тыйаатырга солиһынан үлэлии киирбитим. Ол саҕана тыйаатырга СӨ үтүөлээх артыыһа М.М. Слепцов кылааһыгар түбэспитим. Валера тыйаатырга үлэлиирэ. Марк Маркович кэпсиир буолара, урут биирдэ Ньурбаҕа тыйаатыр артыыстара гостуруоллуу тиийбиттэр. Кэнсиэр саҕаланыа 2–3 чаас иннинэ Марк Маркович үстүрүмүөнү ностуруойкалыыр үгэстээх эбит. Көрдөҕүнэ, фортепиано аттыгар кыра уол турар, барыны-бары ыйытан, интэриэһиргээн бөҕө буолар эбит. Кэлин билбитэ ол Валера эбит.
Миэхэ, эдэр ырыаһыкка, олус көмөлөспүттэрэ, өйөөбүттэрэ. Элбэх камернай кэнсиэри бэлэмниир этибит. П.И. Чайковскай, С.Рахманинов айымньыларынан опера баартыйаларын үөрэтиигэ бэлэмнииллэрэ. Валерий сүбэтэ-амата улахана. Кини өйөбүлүнэн миигин Москубаҕа Грузия норуодунай артыыһа, П.И. Чайковскай аатынан Москубатааҕы консерватория бэрэпиэссэрэ Важа Николаевич Чачаваҕа маастар-кылааска ыыппыттара. Валера бэйэтэ кэпсэтэн, успуонсардары булан, Култуура министиэристибэтин кытта кэпсэтэн ыыппыта. Онно баран, икки нэдиэлэ үөрэнэн кэлбитим. Оттон кэлин В.Н. Чачава ыҥырыытынан, “Москуба тыйаатырдарыгар опера элбэх испэктээгин, филармония кэнсиэрин элбэҕи көрдүн-иһиттин” диэн Москубатааҕы консерваторияҕа 6 ыйга стажировкаҕа ыыппыта. Онно Улахан тыйаатыр солиһа Ю.А. Григорьевка үөрэммитим. Миэхэ ол үөрэх элбэҕи биэрбитэ. Онно барытыгар Валера сүүрэрэ-көтөрө, онон махталым муҥура суох. С.А. Зверев-Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү тыйаатырын артыыстарын элбэхтик өйүүрэ. Кини хас да балетын “Лолита”, “Каштанка”, “Сэвэки” моно-балет, “Свет и тени Марты Грэхэм” көрбүтүм.
Валера айылҕаттан олус айдарыылаах, талааннаах, түргэн, сып-сап туттунуулаах, үлэлээх-хамнастаах үлэһит бэрдэ этэ. Киһи быһыытынан элэккэй, мэлдьи үөрэ сылдьара майгылааҕа.
Баары баарынан, аһаҕастык этэрин сөбүлүүрүм
Александр БУРНАШОВ, СӨ норуодунай артыыһа, Мэҥэ Хаҥалас улууһун бочуоттаах олохтооҕо:
– Улуу Москуба куоракка П.И. Чайковскай аатынан консерваторияны бүтэрбит саха тарбахха баттанар. Олортон биирдэстэрэ – Валерий Шадрин. Валера дьаныардаах үлэтин түмүгүнэн саха классическай ускуустубата уонна биллэр-көстөр ырыаһыттарбыт аан дойдуга тиийэ биллибиттэрэ, ааттара-суоллара ааттаммыта. Идэлээх киһи быһыытынан ханнык баҕарар таһымҥа дьону кытта кэпсэтэр улахан талааннааҕа, онто киниэхэ продюсер быһыытынан үлэлииригэр олус көмөлөспүтэ.
Саха эстрадатын элбэхтик ырытара. “Куһаҕаны–куһаҕан, үчүгэйи–үчүгэй” диэн сыана быһара. “ЭТИГЭН ХОМУС” куонкуруска дьүүллүүр сүбэҕэ киирэн, эдэр ырыаһыттарга элбэх сүбэни-аманы биэрэрэ.
Аан дойду улахан мусукааннарын кытары билсэр буолан, кинилэр тустарынан элбэҕи кэпсиирэ. Саха урукку-хойукку сулустарын барыларын бэркэ билэттиирэ, элбэҕи кэпсээбитэ. Кинини истэ олорон, мин кинигэ ааҕа олорор курдук сананарым, оннук аһыллан туран кэпсиир, киһи болҕомтотун тардар уратылааҕа.
СӨ норуодунай артыыһа, музыковед, устуорук А.П. Решетниковалыын биһиги дьиэбитигэр элбэхтэ сылдьаллара. Кинилэр кэллэхтэринэ, мин кэпсээннэригэр уйдаран, урукку Саха тыйаатырын быыллаах сыанатын кэннинэн олус астынан киирэн тахсарым, саха сулустарын харахпар илэ көрөргө дылы буоларым. Иккиэн оннук ылыннарыылаахтык, астыктык кэпсииллэрэ.
Валера туспа, ураты майгылаах, уйан сүрэхтээх, амарах санаалаах киһи этэ. Мин кини баары баарынан аһаҕастык этэрин сөбүлүүрүм уонна “Кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат” дииллэрин итэҕэйэрим. Олох хас биирдии киһиэхэ тус-туспа суолу биэрэр, ол суол устун айаннаан иһэн араас күчүмэҕэйдэри, үөрүүнү-хомолтону көрсөҕүн. Валера, ону барытын ааһан, сирдээҕи олоҕун төһө да эрдэ түмүктээбитин иһин, олус интэриэһинэй,чаҕылхай олоҕу олорон аастаҕа. Оҕолуу уйан дууһалаах, олус билиилээх, талааннаах мусукаан, композитор Валерий Шадрин аата биһиги эйгэбитигэр биир туспа ураты аат быһыытынан умнуллуо суоҕа дии саныыбын. Кини биһиэхэ биэрбит сүбэлэрин олохпутугар туһанабыт уонна сыаналыыбыт.
Талааннаах композитор, сатабыллаах продюсер
Мария ГАВРИЛЬЕВА, албакаат, Албакааттар өрөспүүбүлүкэтээҕи кэллиэгийэлэрин чилиэнэ:
– Валерий Шадрины аан бастаан Опера уонна Балет тыйаатырыгар, онтон “Ротари” кулууп мунньаҕар көрсүбүтүм. Онтон ыла куруутун биһиги кулууппут доҕорун быһыытынан ылынарым. Сүрдээх элбэх саҥалаах, туохха барытыгар бэйэтэ тус өйдөбүллээх, көрүүлээх, чаҕылхай киһи этэ. Биһиэхэ куруутун билиэт аҕалан атыылыыра, инньэ гынан биир да премьераны көтүппэт этибит. Кини композитор, продюсер быһыытынан элбэх бырайыактардааҕа, ырыаһыттары омук сиригэр тахсан гостуруоллуулларын тэрийэрэ.
Кини нөҥүө биһигини кытта опера ырыаһыта Григорий Петров Соҕуруу Кэриэйэҕэ уонна АХШ Калифорния штатыгар бииргэ бара сылдьан, ыллаан, омук дьонун биһирэбилин ылбыта. Валера бииргэ төрөөбүт балта Наташа эмиэ муусука эйгэтигэр пианист быһыытынан Опера тыйаатырыгар өр сылларга үлэлээбитэ, кинини кытары мин биэс сыл анараа өттүгэр билсибитим.
Арай биирдэ, ахсынньыга хаар кыыдамнаан, хамсык үгэннээн турар кэмигэр “Валерий Шадрин мээрийэҕэ олорор, дьиэтин аадырыһын умнан, сүтэн хаалаахтаабыт” диэн истэн В.П. Коротовтыын кинини көрсө тиийбиппит уонна дьиэтин-уотун булларбыппыт. Бу кэмҥэ Валера, түптээх үлэтэ-хамнаһа суох буолан, муммут кус оҕотун курдук буолан хаалаахтаабыт этэ. София Булчукей харчы көмө ыытан, Валераҕа саҥа суотабай төлөпүөн ылан биэрбиппит. Ити курдук доҕотторо көмөлөһө сатыыллара. Капиталина Алексеевалыын ас астаан, бородуукта хомуйан илдьибиппит. Кэнники кэлэ сылдьыбыппыт, ол аспыт тыытыллыбакка дьиэтигэр турара хомолтолоох этэ. Балтын Наташа Эмиэрикэҕэ олорор кыыһын туһунан мэлдьи киэн тутта кэпсиирэ. Валерий Шадрин биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар талааннаах композитор, сатабыллаах продюсер, чаҕылхай киһи быһыытынан өйдөбүл буолан хааллаҕа.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
