Дьокуускайга – Чайковскай-фест!

Аҕыйах хонугунан, алтынньы 17–31 күннэригэр, Дьокуускайга РФ Бэрэсидьиэнин култуураны көҕүлүүр пуондатын өйөбүлүнэн, улуу композитор П.И. Чайковскай төрөөбүтэ 185 сылыгар анаммыт опера уонна балет улахан бэстибээлэ саҕаланаары турар. Санатар эбит буоллахха, Чайковскай муусукатыгар анаммыт Аан дойдутааҕы I бэстибээл Дьокуускайга 1992 с. буолбута. Ону ахтан-санаан ааһыахха.

I бэстибээл

Өр сылларга тыйаатыр дириэктэринэн үлэлээбит, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Гаврил Гаврильевич Местников маннык ахтар:

– 1991 с. Муусука судаарыстыбаннай тыйаатыра СӨ Бэрэсидьиэнин ыйааҕынан, “Опера уонна Балет судаарыстыбаннай тыйаатыра” диэн ыстаатыстаммыта. Мин онно саҥа дириэктэринэн ананан үлэлээн эрэрим. Үлэни сэргэхситэр, бэйэбит артыыстарбыт хаалсыбаттарын көрдөрөр гостуруоллары тэрийэр, маннааҕы көрөөччүгэ атын сиртэн артыыстары аҕалан көрдөрөр сорук турара. 1992 с. Сибиир уонна Азия Опера тыйаатырдарын ассоциацията диэн тэриллибитэ, мин онно бэрэссэдээтэл солбуйааччыта буолбутум. Инньэ гынан Новосибирскай, Саха сирин, Бурятия, Красноярскай, Монголия тыйаатырдарын солистарын холбоһуктаах кэнсиэрдэрэ ыытылларын көҕүлээбитим. Онтон бэстибээл даҕаны тэрийэр тоҕо кыаллыбат буолуой диэн, П.И. Чайковскай бэстибээлин тэрийэр санаа киирбитэ.

Ол иннинэ саас, биһиги манна балет үҥкүүһүтэ Борис Матвеев көҕүлээһининэн, “Северный дивертисмент” диэн балет бэстибээлин үрдүк таһымҥа тэрийэн ыыппыппыт. Оттон биһиги тыйаатырбытыгар 1992 с. тэрийбит П.И. Чайковскайга анаммыт бэстибээлбит Монголия, Бурятия, Красноярскай уонна Саха сирин Тыйаатырдарын ассоциациятын бастакы улахан тэрээһиннэрэ этэ.

Ассоциация сыала-соруга опера уонна балет солистарын, дирижёрдары хардарыта хас биирдии тыйаатыр репертуардарыгар кытыннаран, кинилэр толорор маастарыстыбаларын үрдэтии, уопуттарын кэҥэтии этэ.

Дьэ, ол үлэ чыпчаала ити бэстибээллэр буолбуттара. П.И. Чайковскайга анаммыт бэстибээл Монголияттан, Красноярскайтан мусукааннары, дирижёрдары, солистары түммүтэ, биһиги тыйаатырбыт хуора, аркыастыра кыттан, бэстибээл үрдүк таһымҥа ааспыта, көрөөччүгэ элбэх умнуллубат түгэни бэлэхтээбитэ.

Итинтэн ыла балет уонна опера араас бэстибээлигэр (“Стерх” диэн балет бэстибээлин ааттаан туран) араас сиртэн чулуу артыыстар, мусукааннар кыттан, биһиги тыйаатырбыт сыанатыгар улуу композитордар операҕа уонна балекка испэктээктэрин туруоран, көрөөччүлэргэ үөрүүнү-дуоһуйууну бэлэхтиир буолбуттара. 33 сыл ааспытын кэннэ, улуу нуучча композитора П.И. Чайковскай аатынан бэстибээли Арассыыйа Бэрэсидьиэнин пуондата өйөөн ыытара, дойду саамай аатырбыт тыйаатырдарын артыыстара, мусукааннара кэлэллэрэ – бу улахан чиэс уонна ситиһии. Үтүө үгэс салҕанан бара турдун!

Таһым лаппа үрдээбит

1992 с. бэстибээл туһунан хаһыаттар күн аайы сырдата турбуттар. Холобур, оччотооҕу “Якутия”, “Кыым” хаһыаттарга биллиилээх мусукааннар, артыыстар санаалара, репортажтар тахсыбыттар.

Биллиилээх пианист, Саха Өрөспүүбүлүкэтин мусукаалынай үөрэхтээһинин тэрийсибит педагог, Арассыыйа уонна СӨ үтүөлээх артыыската Юнона Упхолова:

– Бэстибээл барыбытыгар даҕаны чаҕылхай сабыытыйа, үөрүүнү эрэ бэлэхтиэ, көдьүүстээх да буолуо. Айар уопуту атастаһар тыйаатырга олус суолталаах. Бэстибээлгэ бэлэмнэнэ сылдьан, биһиги артыыстарбыт таһымнара лаппа үрдээбитин бэлиэтии көрдүм, ол да иһин маннык бэстибээли ыытар кыахтаннахпыт. Олоҥхо дойдутугар Чайковскай улуу уонна кэрэ муусуката дьиэрэйэрэ – бэйэтэ ситиһии!

Үөрүүнү бэлэхтиир

Арассыыйа култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ уонна СӨ норуодунай артыыската Галина Кривошапко маннык диэбит:

– Чайковскай айымньыларын кытта көрсүһүү сүрэххэ уонна дууһаҕа улахан үөрүүнү бэлэхтиир. Миэхэ хас биирдии нуотата күндү. Бэстибээл Саха сирин олохтоохторугар туох эрэ саҥаны арыйыа дуо? Саарбах... Биһиэхэ барыта турбута: “Евгений Онегин”, “Иоланта”, ”Пиковая дама” опера, “Лебединое озеро”, “Щелкунчик” балет, симфониялара эмиэ толоруллубута. Биһиги мусукааннарбыт Чайковскай улуу муусукатын сатаан арыйаллар дии саныыбын. Ордук Виктор Птицын салайааччылаах хуор саҥа үлэтин күүтэбин: “Иоанн Златоуст литургиятын”. Дьон олус дуоһуйуо, астыныа, диэн төрүт саарбахтаабаппын, онон маннык бэстибээллэр олус наадалар (Якутия. – 1992 с. – 26.11.)

Саамай сөбүлүүр композиторым

Арассыыйа үтүөлээх артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа, опера солиһа Александр Самсонов:

– Мин улуу композитор аатын сүгэр консерваторияны бүтэрбит дьоллоохпун. Галина Алексееваны кытта 1969 сыллаахха консерватория 100-с выпуһа этибит. Аны мин бастакы ыллаабыт партиям “Евгений Онегин” операҕа Онегин этэ. “Онегины” операҕа саха бастакы идэтийбит режиссёра, РСФСР уонна Саха сирин норуодунай артыыската Анна Ивановна Егорова туруорбута. “Евгений Онегин” ол кэннэ өссө иккитэ турбута, онно эмиэ кыттыбытым. Бэстибээлгэ бу операны Красноярскай режиссёра Евгений Бузин туруорда. Чайковскай – мин самай сөбүлүүр композиторым. Романстарын толорорбун дьон олус сөбүлээн истэр. Бэстибээлгэ ситиһиилэри баҕарабын! Биһиги эдэр тыйаатырбытыгар бу олус эппиэттээх тэрээһин (Якутия. – 1992 с. – Сэтинньи).

Чингисханы оонньообута

Агваанцэрэнгийн Энхтайван, Монголия Улан-Баатардааҕы Опера уонна балет тыйаатырын солиһа, Ураллааҕы консерваторияны бүтэрбит. “Травиатаҕа” Альфред, “Риголеттоҕа” – Герцог, “Турандокка” Калаф партияларын ыллаабыт номнуо уопуттаах сүрүн солист. Кини бэстибээл тэрээһинин астыммытын биллэрэн, тыйаатыр дириэктэрэ Г.Г. Местниковка тус махталын тиэрдибит. Биһиги тыйаатырбыт солистарын, мусукааннарын хайҕаабыт, сүрүн дирижёр Е.Перунову кытта үлэлиир үчүгэйин, ордук көрөөччүлэр олус истиҥник ылыммыттарыттан үөрбүтүн, долгуйбутун эппит. Опера ырыаһыта, кини үс сиэрийэлээх Чингисхан туһунан Япония уонна Монголия устубут киинэтигэр сүрүн оруолу толорбут эбит. Сүрүн артыыһы икки сыл көрдөөбүттэр, 500 боруобаны ыыппыттар. Кинини тыйаатырга оонньуурун көрөн баран боруобалаан, сыл аҥаарынан бигэргэппиттэр. “Мин Чингисхаанныын биир аймакпыт, баҕар, биир хааннаах буолуохпут. Онон оонньуурбар чэпчэки этэ”, – диэбит артыыс (А.Зверева. – Якутия. – 1992 с. – Сэтинньи).

“Бэстибээл – бастакы хардыы”

“Иоланта”, “Пиковая дама”, “Евгений Онегин” операларынан Саха сиринээҕи Опера уонна балет тыйаатыра Сибиир уонна Уһук Илин инники күөҥҥэ сылдьар тыйаатырдарын ахсааныгар киирэргэ бастакы хардыыны оҥордо. Онуоха биһиэхэ олус кэрэ куоластаах ырыаһыттар бааллар: А.Ильина, И.Степанов, Н.Чигирева, А.Борисова, С.Оконешников, М.Николаева, В.Логинов, А.Максимова, В.Перова, С.Перов уо.д.а. Кэлэктиип салайааччылара Е.Перунов уонна В.Птицын сөпкө салайаллар. Тыйаатыр эдэр толорооччуларын умнубат: көрөөччүлэр бэстибээл кэнсиэрдэригэр Ураллааҕы консерваторияҕа үөрэнэ сылдьар устудьуоннар М.Силина, А.Адамова ыллыылларын истэн кэрэхсээтилэр (музыковед З.Павлова, – Якутия. – 1992 с. – Сэтинньи).

* * *

I бэстибээл кэнниттэн 33 сыл ааспыт. Д.К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатын сүгэр Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын артыыстара, опера уонна балет солистара, мусукааннар араас таһымнаах куонкурустарга кыттан лауреат буоллулар, элбэх дойдуларга сылдьан, биһиги ускуустубабытын билиһиннэрдилэр, элбэх кэрэхсэнэр туруоруулары көрдөрдүлэр. Муусука үрдүкү оскуолата, Хореография училищета арыллан, бэйэбитигэр каадыры бэлэмниибит. Биһиги тыйаатырбыт билигин Арктикаҕа, Сибииргэ, Уһук Илиҥҥэ, Азияҕа биллэр-көстөр тыйаатырдар ортолоругар бигэтик киирдэ. Онуоха ол отучча сыллааҕыта тэриллибит бэстибээл үктэл буоллаҕа.

Дуоһуйа көрүҥ!

– Бэстибээл сүрүн партнёра – Арассыыйа Айар үлэһиттэрин сойууһун Санкт-Петербурдааҕы салаата. Кини “Чайковский-фест. Якутск” бырайыагы олоххо киллэрэргэ Бэрэсидьиэн пуондатын Гранын сүүйэн, бу бырайыак олоххо киирэр кыахтаммыт. Мариинскайдааҕы уонна Улахан тыйаатыр сулустарын ыҥырыынан уонна түһэриинэн, Санкт-Петербурдааҕы Кылаассыка муусукатын өйүүр пуонда дьарыктаммыт (F.E.S).

– Бэстибээлгэ “Щелкунчик” уонна “Лебединое озеро” балеты, “Иоланта” уонна “Евгений Онегин” операны көрдөрүөхтэрэ, тэрээһин гала-кэнсиэринэн түмүктэниэҕэ.

– Мариинскай уонна Улахан тыйаатыр артыыстара, мусукааннара кэлэн кыттыахтара, онлайн-биэриилээх маастар-кылаастары, көрсүһүүлэри ыытыахтара. Холобур, “Мариинкаттан” С.Рахманинов аатынан аан дойдутааҕы пианистар, дирижёрдар уона композитордар II куонкурустарын лауреата, дирижёр Алексей Асланов, П.И.Чайковскай аатынан XVII аан дойдутааҕы куонкурус лауреата, баас куоластаах ырыаһыт Глеб Перязев, биир дойдулаахпыт, СӨ үтүөлээх ырыаһыта Григорий Чернецов, сопрано куоластаах, аан дойдутааҕы, Бүтүн Арассыыйатааҕы таһымнаах куонкурустар лауреаттара, икки Грэмми бириэмийэ лауреата, аан дойду сыаналарыгар ыллаабыт ырыаһыт Татьяна Павловская, балет үҥкүүһүтэ Мария Буланова, пианист, Осетия-Алания Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, биллиилээх концертмейстер Анатолий Кузнецов, Башкирия норуодунай артыыһа, балет солиһа, Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкурустар лауреаттара Рустам Исхаков кэлиэхтэрэ. Ыҥырыллыбыт артыыстар бары бэстибээл испэктээктэригэр сүрүн баартыйалары толоруохтара. Онон бу бырайыак дойду култууратын чыпчаала Санкт-Петербуру уонна Саха сирин ситимниир диэххэ сөп.

*Саха сиригэр урут опера, балет “маассабай” ускуустуба буолбатах этэ. Билигин хас испэктээк – сабыытыйа, ол аайы тыйаатырга киһи бөҕө тоҕуоруһар, аншлаг буолар, сороҕор билиэт эрдэттэн бүппүт буолар. Ол эбэтэр, ускуустуба бу көрүҥнэрэ биһиэхэ “элиитэҕэ эрэ ананар” диэн буолбакка, киэҥ маассаҕа тиийбитин туоһута диэххэ сөбө буолуо.