Быйыл Баһылай Яковлев “Тэҥҥэ кырдьыбыт тэҥкэ тиитим” кэпсээнинэн Эдуард Новиков режисёрдаах “Тойон кыыл” диэн киинэ тахсыбытын, араас таһымнаах бэстибээлгэ улахан ситиһиилэрдэммитин, бука, истэ сырыттаххыт. Ол иһигэр бу аҕыйах хонуктааҕыта Монреаллааҕыга бэстибээлгэ кыттан эмиэ бэлиэтэнэн кэллэ.
Киинэ Саха сиригэр балаҕан ыйын 19 күнүгэр аан бастакытын көстүөхтээх. Онон режиссёр Эдуард Новиковы көрсөн, “Тойон кыыл” туһунан кэпсэттибит.
- Кэлин саха киинэтэ ханнык да таһымнаах бэстибээлгэ тиийдэр, булгуччу туох эрэ ситиһиилээх кэлэр буолла. Ону киһи хайдах өйдүөн, туох диэн быһаарыан сөбүй? Кистэлэҥэ тугуй?
- Мин санаабар, арааһа, сүрүн төрүөт – омук быһыытынан култуурабыт, үгэспит уратыта. Биһиги үөс сиртэн тэйиччи олорор буоламмыт, сонуннук көстөбүт, кинилэргэ дьон көрө үөрэнэн, хал буолбутуттан атыны, саҥаны этэбит-кэпсиибит.
“Тойон кыыл” туһунан эттэххэ, дьиҥэр, биһиги атыттартан уратыны тугу да оҥорботохпут. Киинэбитин, бэл, фотоаппараатынан устубуппут. Арай бэйэбит туһунан өбүгэлэрбит култуураларыгар-үгэстэригэр сигэнэн көрдөрбүппүт. Ол тыына баар.
- Бүддьүөккүт төһө этэй?
- Кыра, 3 мөл. курдук. Артыыстарбыт үлэлээбит гонорардарын өссө ыла да иликтэр.
- Жанра тугуй?
- Дыраама.
- Бэстибээл киинэтэ (фестивальное кино) диэн туспа баар буолааччы.
- Ким билэр, сорох дьон ааптырскай киинэ диир. Уопсайынан, аралдьытар-саататар уонна толкуйдатар киинэлэр бааллар. Аралдьытары-саататары киһи тыйаатырга поп-корн сии-сии сынньана таарыйа көрөр буолаҕына, ускуустуба киинэтэ киһини кыратык толкуйдатар буоллар. Бэстибээлгэ сүрүннээн оннук киинэ барар.
- Ол эрээри бэстибээлгэ ситиһии бөҕөлөнөн кэлбит киинэни дьон улахан аҥаара өйдөөбөтө, сыаналаабата эмиэ баар буолар.
- Оннук баар. Ааптар киэнэ оннук буолуон сөп. Холобур, А.Тарковскай киинэлэрин бэйэтин кэмигэр улахан саалаҕа көрбөттөр этэ. Ол гынан баран, кини Сэбиэскэй киинэни улахан түһүлгэҕэ таһаарбыта. Билигин оннук киинэ элбээтэ, үтүктүү да баар.
“Тойон кыыл” киһи толкуйдатар эрээри, ааптар киинэтэ буолбатах. Судургутук уһуллубута. Ханнык баҕарар омук, киһи көрөн өйдүүрүн курдук. Бу киинэ чопчу биир устуоруйаҕа – Баһылай Яковлев кэпсээнигэр олоҕуран уһулунна. Бэстибээллэргэ киинэбитин эмиэ көрдөрбүппүт. Онно боростуой омук да дьоно таттаран көрдө. Холобур, күлэр кэмнэригэр күлсэллэр. Мин онтон үөрдүм, ол аата өйдүүллэр эбит.
- “Тойон кыыл” киинэ уһуллуоҕуттан Б.Яковлев “Тэҥҥэ кырдьыбыт тэҥкэ тиитин” үгүс саҥа да, иккиһин да аахпыт буолуохтаах. Бары араастаан ылыннахтара-өйдөөтөхтөрө. Оттон эн киинэ сүрүн идиэйэтин быһыытынан тугу көрдөрдүҥ?
- Урут түһэн эттэххэ, киинэ халыыбар киллэрэр туһугар кэпсээнтэн бэрт кыратык халыйдыбыт. Уопсайынан, уус-уран айымньыны киинэҕэ киллэрэр киинэ биир саамай уустук өрүтэ буолар. Ол эрээри, сүрүн идиэйэттэн туорабатыбыт, өбүгэбит итэҕэлин, төрүт үгэһин көрдөрө сатаатыбыт.
Кырдьык, дьон араастаан ылынна. Бэстибээлгэ “Сэбиэскэй былаас куһаҕан этэ дуо? “Биһиэхэ куһаҕаны аҕалбыта” диэн көрдөрүөххүтүн баҕараҕыт дуо?” диэччилэр эмиэ бааллара. Ол эрээри биһиги бэлиитикэни буолбакка, дьиҥнээх олох туһунан уһуллубут. Эбэн эттэххэ, киинэҕэ православие эмиэ көстөр. Дьоруойдар икки итэҕэлинэн олороллор. Өбүгэлэрбит итэҕэллээх буолан баччаҕа кэллэхтэрэ.
- Б.Яковлев “Тэҥкэ тиитин” хайдах булбуккунуй?
- Дьиҥэр, уонча сыллааҕыта сценариспыт Сэмэн Ермолаев-Сиэн Өкөр “оннук кэпсээн баар” диэн ааҕан сөбүлээбитим эрээри, оччолорго киинэ устар уустуга, тиэхиньикэ да, исписэлиис да ахсааннааҕа. Билигин ол барыта баар диэххэ сөп. Үчүгэй исписэлиистэрдээх буолан дьэ уһуллубут. Холобур, операторбыт Сэмэн Аманатов Саха сиригэр тарбахха баттанар бастыҥ оператор. Иннокентий Сивцев соҕотох звукорежиссёр. Люба Борисова – иккис режиссёр. “Айыы уолугар” бииргэ үлэлээбиппит. Аны, худуоһунньуктар Саргы Скрябина, Сергей Слепцов бааллар. Саргылаана Москубаҕа ВГИКка киинэ худуоһунньугун идэтин бүтэрэн кэллэ. Оннук идэлээх киһи биһиэхэ, сахаларга, эмиэ суох да диэххэ сөп. Костюмер – Татьяна Куличкина. Сценарист – Семен Ермолаев. Артыыстарбыт – Зоя Попова уонна Степан Петров. Хамаанда олус үчүгэй.
- Уопсайынан, бэстибээлтэн киһи тугу туһанарый?
- Бастатан туран, саха киинэтэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ ааттанар. Иккиһинэн, федеральнай таһымнаах эрэкэлээмэ диэххэ сөп. Холобур, бэстибээллэр кэннэ “Тойон кыыл” туһунан билээччи элбээтэ. Үсүһүнэн, биллэн-көстөн бардахха, атын бэстибээллэргэ эмиэ ыҥыраллар.
Ити курдук кыттан кэлэн баран, киһи Москуба да, Канн да наһаа ырааҕа суох, киһи кыттыан сөп эбит диэн санааҕа кэлэр. Кинематографистар бары да оннук санаатахтара. Онон куттаммакка Венеция да, Канн да бэстибээллэригэр кыттыахха сөп эбит.
- Бэстибээлгэ бэйэҕит бараҕыт дуу, ыҥыраллар дуу?
- Монреальга киинэбитин ыыппыппыт уонна онно да “бу киинэ оннук ситиһиилэрдээх эбит” диэн истэллэр буоллаҕа. Ол эрээри, булгуччу сүүмэрдииллэр.
Уопсайынан, бэстибээллэргэ барытыгар кытта сатыыбыт. Онон продюссербыт, промоутербыт Сардаана Саввина дьарыктанар. Ол эрээри ыыттыҥ да хапсаҕын диэн буолбатах. Холобур, Кэриэйэҕэ Пусаннааҕы бэстибээлгэ ылбатахтара.
- Монреаллааҕы бэстибээл кэннэ “Арассыыйа үс киинэтэ Оскарга барыа” диэн суруйбуттара.
- Оскарга ханнык киинэ барарын Арассыыйатааҕы киинэ хамыыһыйата быһаарар. Кинилэр бүгүн К.Хабенскай “Собибора” барар диэн биллэрдилэр. Биһиги хапсыбатыбыт.
- Ону нөҥүөлээн барар кыах суох дуо?
- Ким билэр. Билигин Сардааналаах үлэлэһэ сылдьаллар.
- Хомойдугут дуу?
- Улаханнык хомойботубут. Уонна биһиэнэ бүддьүөтэ да кыра.
- Улахан бэстибээллэргэ араас дойдуттан бары да ааттаах-суоллаах киинэ устааччылар кэлэн кытталлар. Олор эһиэхэ сыһыаннара хайдаҕый?
- Биллэн турар, араас буолар. Ол эрээри кыайыыны ким да аһынан-харыһыйан биэрбэт. Сыра уонна билинии түмүгэр кэлэр. Оттон кыайдахха, санаалара-сыһыаннара уларыйар. Эбэн эттэххэ, саха киинэтэ сайдан эрэрин бары билэллэр. Кыра харчыга устарбытын сөҕөллөр.
Киинэ эйгэтигэр күрэстэһии, бэлиитикэ олус күүстээх. Холобур, Кинофонд тэрилтэ киинэ сайдыытыгар сыллата харчы көрөр. Билигин ону Москубаҕа 8 эрэ хампаанньа үллэстэр. Кинилэр биирдии киинэлэрин бүддьүөтэ хастыы эмэ сүүс мөлүйүөн буолар. Биир өттүнэн ол да иһин сорох дьон биһигини “ол кинилэр фотоаппараакка уста-уста, өссө Оскарга бараары гыналлар” диэн сөбүлээбэт. Оскарга биһигини ыыталлара кинилэргэ иэдэскэ бэрдэрбит тэҥэ буолар. Биһиги бардахпытына, ол олоҕурбут систиэмэни алдьатабыт.
- Ол аата саха киинэтэ систиэмэни алдьатыан сөп дуо?
- Сөп буолан бириэмийэ ыла олордохпут, Оскарга претендент буоллахпыт.
- Ол аата Оскар таһымыгар эппиэттиир кыахтаахпыт?
- Кыахтаахпыт.
- Аҕыйах ый анараа өттүгэр Оскар диэн Голливуд артыыстара эрэ диир буоллахпытына, билигин Оскар “Тойон кыылга” уһуллубут Зоя Попова уонна Степан Петров диэхпитин сөп эбит.
- Оннук (күлэр).
- Эдуард, балаҕан ыйын 19 күнүгэр “Тойон кыыл” өрөспүүбүлүкэ бары киинэ тыйаатырдарыгар көстөр дуо? Дьон бу киинэттэн тугу күүтүөхтээҕий?
- Бары тыйаатырдарга көстүө. Биллэн турар, “Тойон кыыл” уоттаах-күөстээх, аралдьытар-саататар киинэ буолбатах. Бу – драма, киһини кыратык толкуйдатар киинэ. Ол эрээри, уустук, ыарахан буолбатах, киһи барыта өйдүүр киинэтэ. Биһиги күүспүт, кыахпыт тиийэринэн уһуллубут. Онон кэлиҥ, көрүҥ, сэргээҥ.
Альберт Капрынов.
