Биир үтүө күн “Сахафильм” дириэктэрэ Дмитрий Шадриҥҥа ыалдьыттаатым. Үлэ үөһүгэр олорор салайааччы үөрэ көрсөн, тута кэпсээбитинэн барда.
– Дмитрий Васильевич, оруобуна үс сыл анараа өттүгэр “Сахафильм” хампаанньа дириэктэринэн анаммыккар “Кыымҥа” бу курдук кэпсэтэн турардаахпыт...
– Этимэ даҕаны, хайыы үйэҕэ үс сыл ааһа охсубут эбит ээ. Үлэ-хамнас этэҥҥэ, сүүрүк устарын курдук үлүгэрэ. Уопсайынан, бу тэрилтэҕэ үлэҕэ кэлэрбэр сүрүн болҕомтону оҥорон таһаарыыга уурбуппут. Бу сыллар усталарыгар “Ыаллыылар”, “Сааскы кэм”, “Спасатели”, “Сарыал”, о.д.а. киинэлэр көрөөччү дьүүлүгэр таҕыстылар. Уонна сүдү ситиһиилээх үлэбит – “Тойон Кыыл” киинэбит буолла. Даҕатан эттэххэ, тус бэйэм “Сахафильмҥа” кэлэрбэр санныбар 17 киинэлээх кэлбитим. Дьэ, билигин былаһааккаҕа тахсыбатаҕым ыраатта. Маны таһынан өссө эбии хас да киинэҕэ продюсердаатыбыт. Ол эбэтэр, тахсар киинэлэргэ аппараат өттүнэн хааччыйабыт диэххэ сөп. Онон инбэстииссийэни сайыннарабыт.
– Билигин көрөөччүлэр суон сураҕырбыт “Тойон Кыыл” киинэни долгуйа күүтэбит. Бу күннэргэ премьера саҕаланна...
– Бэйэбит да долгуйабыт (күлэр). Бу киинэ үрдүктүк сыаналаммыта 25 сыллаах сыралаах үлэ түмүгэ дии саныыбын. Саха киинэтигэр араас жанры барытын боруобалаатыбыт. Кэмиэдьийэттэн, элбэх сиэрийэлээх киинэттэн саҕалаан дэтэктиипкэ, мелодрамаҕа, триллергэ уонна кутталлаах жанрга тиийэ. Бу ситиһиигэ биһиги кыра-кыратык хардыылаан тиийдибит. Бу мээнэҕэ буолбатах. Хайдах даҕаны Москубатааҕы киинэ бэстибээлигэр Гран-прини ылбат буоллахпыт дии. Эбэтэр, Казахстаҥҥа баран көрдөрбүппүтүн ылан көрүөххэ? Монреальга кыайыыбытын? Биллиилээх киинэ кириитиктэрэ сөҕүү-махтайыы бөҕө буоллулар. Онон премьера кэннэ киинэ дьонун мунньан, өссө төгүл ымпыктаан-чымпыктаан бииргэ көрүөхпүтүн баҕарабыт. Хас биирдии дойдуга бэйэлэрэ киинэлээхтэр. Холобур, дьоппуоннар анимены усталлар. Оттон биһиги киинэҕэ тылбытын-өспүтүн, хайысхабытын көрдүү сылдьабыт. Арааһа манна ураты тыын баар быһыылаах. Мин киинэ барыта “Тойон Кыыл” курдук буолуохтаах диэн эппэппин, бу салгыны таба тайанан, кэнэҕэски сайыннарыахха наада. Ол эбэтэр, бу салгыҥҥа дэтэктииби, кэмиэдьийэни устуохха сөп, саамай сүрүнэ, салгыммыт биир буолуохтаах. Туох диэхпиний, мин дьылҕабар махтанабын Эдуард Новиков чопчу бу кэмҥэ кэлэн бииргэ үлэлэспитигэр, биһиги хампаанньабыт бу бырайыагы өйөөбүтүгэр. Дьыала харчыга буолбакка, үтүө түмүккэ ууруллубута сүҥкэн суолталаах. Мин салайааччы буолан кэлэрбэр үтүө түмүккэ, хаачыстыбаҕа үлэлиир сыалы-соругу туруоруммутум. Киһи ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдиэхтээх диэн санаанан салайтарабын.
– Бу киинэ кыайыы-хотуу үктэллээх буолуо диэн эрэммиккит дуо?
– “А” категорияҕа киирсиэхтээх диэн сорук эрдэттэн турбута. Маныаха ханнык баҕарар киинэ төһө прокакка барарын эрдэттэн сылыктаан билэбит. Ити киһиргээн эппэппин. Сүрүн үлэбин чааһынайтан саҕалаабыт буоламмын, түһүүнү-тахсыыны эппинэн-хааммынан билэбин. Көрөөччү сорох киинэни ылынар, сороҕу ылыммат. Биллэн турар, ким даҕаны киинэни куһаҕан буолуо диэн оҥорбот. Киһи үлэлээн сордоммутун “куһаҕан” дииллэрэ абалаах бөҕө буоллаҕа дии. Ол эрээри киинэ дьылҕатын көрөөччүлэр бэйэлэрэ быһаараллар. Маны таһынан биһиги көрөөччүлэргэ анаан үлэлиибит. Кинилэр бэйэлэрэ да билбэттэринэн, киинэҕэ ким режиссёрдуохтааҕын, ким оонньуохтааҕын быһаара сылдьаллар. Урут киинэҕэ ылсан үлэлиэн баҕалаах дьон хара баһаам буолааччы. Билигин аҕыйаатыбыт.
– Эн “ДЕТSAT” айар бөлөх салайааччытынан ситиһиилээхтик үлэлээбиккин билэбит...
– “КиноБум” сайдыытыгар “ДЕТSAT” айар бөлөх өҥөлөөх. Алексей Егоровтыын уонна бөлөх чилиэннэрин кытта элбэҕи үлэлээбиппит. Дьон киинэ тыйаатырыгар кэлэн, билиэт атыылаһан сахалыы киинэҕэ сылдьар буолуутун ситиспиппит. Бэлиэтээн эттэххэ, сахалыы киинэ сайдыытын хааччаҕа суох киинэ идэлээхтэрэ ситиспиттэр дииллэр эрээри, туох баар үлэ “Сахафильма” суох оҥоһуллубат этэ. Оччотооҕу салайааччы Степан Сивцев-Доллу биһигини бэркэ өйөөбүтэ. Билигин да ити үгэс быстыбакка, салҕанан барар. Биһиги чааһынай дьону өйөөн, киинэ усталларыгар босхо аппараатынан хааччыйабыт уонна киинэ таҕыстаҕына, бэйэбит саалабытыгар көрдөрөбүт. Ол иһин билигин киинэ устааччы көхтөөх буолла уонна сахалыы киинэ элбээтэ. Арай, тустаах усулуобуйа тэриллибэтэ буоллар, хартыына атын буолуо этэ.
Урукку да, билиҥҥи да былаас биһигини кэмигэр өйөөбүттэрэ сайдыыга олук буолла. Холобур, башкирдар, татаардар киинэлэрэ эстэ-мөлтүү турдаҕына, сахалар киэннэрэ тахса турар. Киинэ эйгэтэ олох тэтимин кытары бииргэ хардыылыахтаах, сайдыахтаах. Ол эрэн бу сыллар тухары илдьэ кэлбит сатабылын, үлэтин-хамнаһын, уратытын сүтэриэ суохтаах. Билигин сайдыы сүрүн суола инбэстииссийэ ол эбэтэр чааһынай дьону өйөөһүн, оҥорон таһаарыы (производство) уонна киинэ прокатын хамсатыы буолаллар.
– Биллэн турар, саха киинэтэ Арассыыйа таһымнаах күрэхтэргэ бастыҥнар кэккэлэригэр киириитэ үөрүүлээх, долгутуулаах. Бу кыайыы эппиэтинэһи үрдэтэр уонна кэнэҕэски сайдыыга арыаллыыр суолталаах буоллаҕа...
– Биирдэ “күлүм” гынан баран, уостан хаалыа суохтаахпыт. Бу үрдүк таһымы тута сылдьыахтаахпыт. Өскөтүн сүтэн хаалар түгэммитигэр, аны 5-10 сылынан биһигини ким да билиэ, өйдүө суоҕа. Онон баарбытын биллэрэ сылдьыахтаахпыт.
– Мааҕын көрөөччүлэргэ анаан үлэлиибит, айабыт-тутабыт диэн эппиккин сэргии иһиттим...
– Оннук. Киинэ ис хоһоонун суруйааччы уруучуканы ылан баран, дьоҥҥо анаан суруйбутунан барар. Кини бэйэтигэр эбэтэр кириитиктэргэ анаан суруйбат ээ. Дьэ, дьон санаата араас, барыларын биир халыыпка угар хайдах да сатаммат. Ол сөптөөх, тыыннаах күрэстэһии хайаан да баар буолуохтаах, тус санаа этиллиэхтээх. Биһиги сахалар уһулуччу дьоммут. Саха киинэтин феномена туохханый дииллэр? Биһиги атын эрэгийиэннэртэн, омуктартан саамай көхтөөхтүк киинэҕэ сылдьабыт. Тоҕо диэтэххэ, хас биирдии саха киһитигэр айылҕаттан айар кут бэриллэ сылдьар. Кини хааныгар айар дьоҕур устар. Ол эбэтэр, айар кут култуура эрэ диэн буолбатах. Холобур, тустуу албастара эмиэ айар дьоҕурга тоҕо киириэ суохтарай... Биһиэхэ бу ураты тыын өбүгэлэрбититтэн бэриллэ сылдьар. Ол эбэтэр, олоҥхоһуттартан ситимнээхпит. Урут баайдыын, дьадаҥылыын бары олоҥхо истэ кэлэллэрэ. Аны туран, олоҥхоһут кэпсиир кэмигэр истээччилэр уопсай хартыынаны режиссёрдаан көрөллөрө. Бу барыта биһиги хааммытыгар сөҥө сылдьар уратыбыт буолар. Этэбин дуо биири? Көрөөччү бэйэтигэр бэйэтэ киинэ устар буолла. Салгыы быһаардахха, көрөөччүлэр биһиэхэ ыйан-кэрдэн биэрэллэр. Ол иһин киинэ эйгэтигэр ким үлэлиэхтээҕин бэйэлэрэ быһаараллар. Киинэни норуот оҥорор буолла. Ол аата киинэ режиссёрун, артыыстарын норуот талар. Аны туран, куһаҕан киинэ диэн суох. Табыллыбыт уонна табыллыбатах киинэ диэн баар.
– Саҥа киинэни көрөөччүлэр хайдах ылыныахтара дии саныыгыный?
– Киинэҕэ киһи сынньана кэлэр. Оттон “Тойон Кыыл” кэннэ сынньаныы ураты буолуоҕа. Холобур, киһи алааска таҕыстаҕына, букатын атын салгын үөскүүр. Киһи хайдах эрэ эттиин-сиинниин дуоһуйар. Эбэтэр, холобур, пааркаҕа тахсан, киһи сүүрэн-көтөн сынньанарын ылан көрүөххэ. Киинэ кэннэ киһи бэйэтин алааска тахсан сынньаммыт курдук сананыаҕа. Биллэн турар, киһини толкуйдатан ылар да түгэннэр баар буолуохтара. Чэ, бэйэҕит көрөөрүҥ, сыаналаарыҥ.
– “Тыгын Дархан” киинэ устуута этэҥҥэ дуо?
– Никита Аржаков режиссёрдаах киинэ уһулла сылдьар. Барыта былаан быһыытынан бара турар. Биһиги тэрилтэбит туох баар усулуобуйаны тэрийэр. Сүрүн устуу үлэтэ бу сыл иһинэн түмүктэниэхтээх. Кинилэр “стоп, снято” дииллэрин күүтэбит. Дьэ, бүттэхтэринэ, саҥа киинэлэри устуу саҕаланыаҕа. Биһигини бырабыыталыстыбабыт өйөөн, саҥа аныгы тиэхиньикэлэринэн хааччылынныбыт. “Ari” диэн Голливуд киинэлэрин устар таһымнаах хаамыралардаахпыт. Онон “Тыгын Дархантан” саҕалаан саха киинэтин сайдыыта өссө биир хаачыстыба үктэлин дабайыаҕа.
Хомойуох иһин, биһиги “Тойон Кыылы” фотоаппараатынан устубуппут. Ол абалаах... Дьиҥэр, аахтахха, кыһалҕа билигин да элбэх. Ол гынан баран санаабытын түһэрбэппит, өрүү инники диэки эрэллээхтик айанныыбыт.
– Эйигин дьон-аймах Шандор диэн киинэҕэ ааккынан билинэр. Киинэҕэ уһулларгын суохтуугун дуу?
– Син биир киинэ эйгэтигэр сылдьар буоллаҕым дии. Билигин сценарийга эҥин көмөлөһөбүн. Биллэн турар, былаһааккаҕа киирэн уһуллуохпун баҕарабын буоллаҕа дии.
– Түмүккэ көрөөччүлэргэ, “Кыым” ааҕааччыларыгар тугу этиэҥ этэй?
– Саха киинэтин сэргээн көрөллөрүгэр баҕарыам этэ. Маныаха аатырбыт “Тойон Кыыл” киинэни үчүгэй баҕайы туруктаах кэлэн көрөргүтүгэр ыҥырабын. Санатан эттэххэ, улууска киинэ тыйаатыра баар сирдэригэр эмиэ көстүөҕэ.
Хайдах эрэ, бэйэбит дьоммутугар көрдөрөрбүт ордук долгутуулаах буолла. Түгэни туһанан, Баһылай Яковлев дьонугар “Сахафильм” аатыттан махталбын тиэрдэбин. Бу кыайыы саха киинэтин 25 сыллаах сыралаах үлэтин көрдөрөр. Барыгытыгар чэгиэн доруобуйаны, бары үчүгэйи баҕарабын!
Сэһэргэстэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
