Саха тыйаатырын эйгэтигэр остуоруйа жанрын толору туруоран таһаарбыт киһи Александр Титигиров буолар. Кини үлэлэрэ сахалыы ураты тыыннаахтар. Оҕо остуоруйатын маастара Дьокуускай куорат тыйаатырдарыгар араас жанрга, улахан тэрээһиннэри туруорууга үлэлэһэр. “Сата”, “Солнечный круг” өрөспүүбүлүкэтээҕи тыйаатыр бэстибээллэрин, “Народные театры – детям” өрөспүүбүлүкэтээҕи тыйаатыр куонкуруһун көҕүлээччитэ уонна тэрийээччитэ, Ньурбаҕа Олоҥхо ыһыаҕын режиссёра, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын режиссёра Александр Титигиров олоҕун орто омурҕаныгар “Кыымҥа” тахсар.
Титигир оҕонньортон силистээхпин
– Александр, үбүлүөйгүнэн, “Мин тыыным – тыйаатыр” диэн айар үлэҥ нэдиэлэтэ саҕаламмытынан эҕэрдэ! Ити аат ис сүрэххиттэн тахсыбыта көстөр.
– 50 сааспар диэри тыйаатыр, сыана салгынын тыынан кэлбит киһибин. Кыра эрдэхпиттэн култуура эйгэтигэр чугаспын. Аҕам Василий Титигиров норуот ырыаһыта, оһуокайдьыт, тойуксут этэ. Ийэбит, ыарытыйар буолан, дьиэ эргин сылдьыбыта. Бииргэ төрөөбүт алтыабыт. Бары култуура эйгэтин дьонобут. Иккис убайым Алексей Федоров “Алекс-шоу” диэн аатынан биллэрэ. Биһигини дьон “Тоҕус Титигир” диэн ааттыыллара. Дьиэнэн уус-уран самодеяльноска кыттарбыт.
Титигиров диэн араспаанньа төрүппүтүттэн буолбакка, норуоттан кэлбит. Аҕам Титигир диэн аймаҕар иитиллибит. Докумуоҥҥа киллэриигэ “Титигир оҕотобун” диэбитин иһин, “Титигиров” диэн суруйбуттар. Ол да иһин биһигиттэн ураты маннык араспаанньалаах киһи суох. Икки убайым, дьоммут саахсалана илик кэмнэригэр төрөөн, ийэбит араспаанньатынан суруллубуттар.
– Бу эйгэҕэ кэлэриҥ, бука, оҕо эрдэххиттэн билиннэҕэ буолуо?
– Оскуолаҕа барыга-бары кыттарым. Урукку оҕолор кулуупка оонньууну сыана анныгар сытан көрөрбүт. Кэнсиэрдэртэн тыйаатыр туруорууларын ордук сэҥээрэрим. Аармыйа кэннэ дойдубар хачыгаардыы сырыттахпына, Ньурба тыйаатырыгар артыыс быһыытынан үлэҕэ кэпсэтэрбэр өй укпуттара. Биир күн Ньурба тыйаатырыгар доҕорбун Гаврил Егоровы кытта тиийбиппит. Хочуолунай эргин сылдьыбыт киһиэхэ сыана уота киһи хараҕын саатырдара. Тыйаатыр режиссёра Спартак Слепцовка Ганябыныын чаас кэриҥэ тугу сатыырбытын барытын көрдөрбүппүт.
– Ньурба тыйаатырын сулустаах суолун туоһута буоллаҕыҥ...
– Ньурба тыйаатыра миэхэ элбэҕи биэрбитэ. Сыана маастардара Валентина Николаева, Петр Николаев, Анатолий Кривогорницын үөрэхтэрин иҥэриммит эбиппин. Алта сыл артыыс быһыытынан үлэлээн баран, режиссёрунан анаммытым. Бу үлэбэр суолбун буларбар биллиилээх режиссёр Юрий Макаров өҥөтө улахан. Кини туруорууларыгар сүрүн оруоллары оонньуурум. “Уот Дьулустаан” испэктээгинэн Арассыыйаны биир гына айаннаабыппыт. “Айыы түспэтэх сиригэр” испэктээгинэн Ньурба тыйаатыра кыайыы-хотуу аргыстаах айанын саҕалаабыта.
Режиссёр буолан, аан бастаан Маяковскай “Мистерия Буфф” айымньытын туруорбутум. Ити үлэбин көрөөччү олус биһирээбитэ. Онон кылаассыканы тутуһарга быһаарыммытым. Биирдэ Юрий Алексеевич ыҥыран, кылаассыкаттан атын хайысхаҕа, чуолаан остуоруйаҕа, ылсарбар сүбэлээбитэ. Тыйаатыр тэриллиэҕиттэн кылаассыкаҕа балачча үлэ таҕыстаҕа. Онон остуоруйа жанрыгар ылсыбытым. “Три поросенка” кэнниттэн “Дьол тааһын” туруорбутум. Ити испэктээгинэн Санкт-Петербурга “Арлекин” национальнай бириэмийэ бэстибээлигэр, соһуйуом иһин, Гран-прини ылбыппыт. Ньурбаҕа уопсайа 30-тан тахса айымньыны туруорбутум.
Билигин да оҕо курдукпун
– Хайа баҕарар артыыс, режиссёр кылаассыкаҕа тардыһар. Остуоруйаны мыымматаҕыҥ дуо?
– Тугу кистэниллиэй, бастаан утаа оннук санаа баара. “Дьол тааһа” сыаналаммытыттан настаабынньыгым сөптөөх суолу ыйбытын өйдөөбүтүм. Ол саҕана оҕо испэктээгэр хайа да тыйаатыр ылса илигэ. Ньурба тыйаатыра итиннэ суол тэлбит эбит. Тигинэччи үлэлээн барбытым. Оҕо испэктээги хараҕынан сыаналыыр. Санаатын хайдах баарынан, аһаҕастык этэр. Сирдэҕинэ, тыйаатырга аны үктэммэт. Ол да иһин оҕо сыанабыла улахан киһи сыанабылынааҕар ордук суолталаах. “Арлекин” бэстибээлгэ биһиги туруоруубутугар оҕолор туран эрэ таһыммыттара. Сүрүн дьүүллүүр сүбэни таһынан Оҕо дьүүллүүр сүбэтэ диэн эмиэ баара. Ол оҕолор улахан киһилии дьоһуннаах сыанабыллара сөхтөрбүтэ.
– Бачча тухары оҕо уйулҕатын биллэҕиҥ.
– Бэйэм да оҕо курдукпун. Бачча сааспар диэри былыргы остуоруйаны, мультигы чааһы чааһынан көрүөхпүн сөп. Итилэри киһи сырыы аайы атын хараҕынан көрөр. Ханна даҕаны сырыттахха, хайа да бэйэлээх атыҥырас оҕо сыстар. Оҕолору кытта уопсай тылы түргэнник булабын. Аныгы оҕо көрүүтэ олус киэҥ. Билиҥҥи оҕо улахан киһини кытта тэҥҥэ турда, сүбэһит да курдук буолла. Бэйэм даҕаны саастаахпын диэн дархаһыйбаппын. Оҕолору кытта оҕо буолан хаалабын.
– Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра эйиэхэ тугунан дьайда?
– 2006 сыллаахха Мотрена, Алексей Павловтар ыҥырыыларынан Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар кэлбитим. Бу тыйаатыр эмиэ хаһаайыннарын курдук чэпчэки тыыннаах. Кэлэктиипкэ тута киирбитим, түргэнник дьиэтийбитим. Манна үлэҕэ киириэхпиттэн элбэх дойдуга сырыттым. Салалта өрүү үлэһиттэрин сайыннарар туһугар кыһаллар. Онон сыл аайы ыраах айаҥҥа турунабыт, улахан түһүлгэҕэ анаан үлэлиибит. Сылга, кырата, үс улахан таһымнаах бэстибээлгэ кыттабыт. Атын тыйаатырдары, туруоруулары көрөн, киһи көрүүтэ кэҥиир, толкуйа уларыйар, атыны, сонуну айыан-тутуон баҕарар. Бу тыйаатыр истиэнэлэригэр дьон, салалта да билиниитин ыллым. Онон санаа кэлэр, баҕа баар. Манна 40-тан тахса туруорууну көрөөччү дьүүлүгэр таһаардым. Тыйаатырбыт иһинэн “Тускул” диэн оҕо устуудьуйатыгар биэс испэктээги туруордум.
Утуйар уубун умнабын
– Айар киһиэхэ айымньыны “төрөтүү” араастаан киирэр. Эйиэхэ хайдах буолааччыный?
– Айар тииһик киирдэҕинэ, өйгүнэн-санааҕынан атын сиргэ сылдьарыҥ – баар суол. Айар дьон сөбүлэһиэхтэрэ. Оптуобуска киирэн баран, түһүөхтээх сирбин түөртэ дуу, биэстэ дуу эргийбиттээхпин. Испэктээк туруораары гыннахпына, уум көтөр идэлээх. Бу санаатахха, “ити кэнниттэн бу кэлиэхтээх”, “ол кэнниттэн ити киириэхтээх” диэн хаһан даҕаны былааннаммат эбиппин. Сынаарыйы биирдэ, муҥутаан иккитэ эрэ ааҕабын. Сыанаҕа артыыстарбын хаамтардахпына, бэйэтэ саас-сааһынан сааһыланан барар. Төһө да кылаассыкатын иһин, аныгы дьон өйдүүрүн курдук, бүгүҥҥүгэ сыһыаран, бу олохтон тугу эрэ киллэриэхпин наада курдук. Ол толкуйугар күнү-түүнү барыыбын. Айар тэтим киирдэҕинэ, киһи бириэмэни, сылайары умнар. Оннук түгэҥҥэ эбиэттиир кэм кэлэ охсорун, күн бүтэрэ түргэнин сөҕөбүн эрэ.
– Туруоруугар тылбаас чааһыгар кимниин үлэлэһэҕин? Артыыстаргын хайдах талаҕын?
– Туруорар айымньыларым тылбаастарын, сүрүннээн, Саха тыйаатырын артыыһа Кирилл Семенов оҥорор. Сахалыы ылыннарыылаах, судургу тылын-өһүн сөбүлүүбүн. Артыыстар даҕаны кини тылын улгумнук ылыналлар. “Хайа баҕарар режиссёр таптыыр артыыстаах буолар” дииллэр даҕаны, миэхэ оннук суох. Артыыстары таларга эмиэ бириэмэ барар. Артыыс анал үөрэхтээҕэ, уопуттааҕа, имигэһэ, саҥарар дьоҕура – барыта суолталаах. Кэлиҥҥи састаапка туспа көрүүлээх, оруолу айар, кэҥэтэр дьоҕурдаах Антон Ботакову чорботор курдукпун.
– Олоҕуҥ орто омурҕана эйиэхэ тугунан билиннэ? Бу кэрдиис бэлиэ кэмигэр түбэһиннэрэн көрөөччүгэр тугу бэлэмнээтиҥ?
– Түспэтийдим, сааһырдым диэн санаа киирэ илик. Уруккубуттан уларыйыы суох курдук. Урут саас ортолоохтору аһара сааһырбыт дьон курдук көрөр этибит. Билигин, үйэ уларыйан буолуо, бэл, 70 саастаахтар тилигирэччи сылдьалларын көрөн, киһи сөҕөр да, үөрэр да.
Орто омурҕаммынан “Тыйаатыр – мин тыыным” диэн аатынан салаллар айар үлэм киэһэлэригэр омук дойдуларын көрөөччүтүн кутун туппут испэктээктэрбин олохтоох көрөөччүгэ өссө төгүл таһааран эрэбин. Ол курдук, 10 сыл устата 200-тэн тахсата оонньоммут “Дьол тааһа” испэктээккэ өссө төгүл оҕо аймаҕы түмүөхпүт. Дьахтар санаатын тириэрдэр “Это я – Эдит Пиаф” уонна “Көтөбүн” моно-испэктээктэри ис-испиттэн арыллан, туруорбутум. “Көтөбүн” моно-испэктээк тиэкиһин Саха тыйаатырын артыыһа Зоя Попова суруйбута. Таптыыр кэргэнин сүтэрэн, сүтүк, соҕотохсуйуу ыар санаатын ырыаһыт Валентина Романова-Чыскыырай олус бэркэ тириэрдэр. Бу туруорууну Эстрада тыйаатырын оччотооҕу дириэктэрэ Алексей Егоров-Өркөн этии киллэрэн, ылсыбытым. Дьиктитэ диэн, 90-с сылларга Чыскыырайга “Хаһан эмэ эйиэхэ моно-испэктээги туруоруом” диэбит эбиппин. Онон барыта биир кэмҥэ, буолуохтааҕын курдук, түбэһэн, ити үлэ таҕыста. Олус элбэх матырыйаалы сыымайдаатым. Бу туруорууну омук сиригэр элбэх бэстибээллэргэ ыҥыраллар. Эдит Пиаф диэн ырыаһыты оҕо эрдэхпиттэн сэҥээрэбин. Кини олоҕор тирэҕирэн турбут испэктээгинэн Индияҕа, Вологдаҕа тиийэ оонньообуппут.
Буочарбын уларытар санаалаахпын
– Сүрдээҕин сэргэхсийбит, дьүдьэйбит да курдуккун...
– Табахпын бырахтым. “Табаҕы бырахтахха, уойаҕын” дииллэр даҕаны, биир бэйэм чэпчээн, ырааһыран хааллым. Аһылыкпын хааччахтаабаппын даҕаны, кыралаан оннубар түһэн иһэр быһыылаахпын.
– Инникитин айар үлэҕэр туох сонуну күүтэбит?
– Буочарбын уларыппыт киһи дии саныыбын. Остуоруйаҕа үлэбин тохтотор былааным суох. Ол эрээри туох эрэ атыны, сонуну баҕарабын. Кылаассыкаҕа олоҕурбут улахан туруорууларга ылсыбыт киһи. Хаһан эрэ режиссёр быһыытынан саҕалыырбар Шекспир, Чехов, Достоевскай айымньыларын туруорар баҕа санаам билиҥҥэ диэри сүппэтэх. Арассыыйатааҕы “Кыһыл көмүс мааска” бириэмийэни ылыан баҕарбат артыыс да, режиссёр да суоҕа буолуо. “Онно таласпыт киһи” диэн санаа аалар. Саҥа суолум “Ромео уонна Джульетта” туруоруубар көстүөҕэ. Бу сырыыга эдэр дьон тапталларын буолбакка, ити тапталтан сылтаан тахсар өстөһүүгэ, өлөрсүүгэ болҕомтобун уурдум.
Тыйаатырбар кэлбэтэх күнүм диэн суох эбит. Бу эйгэҕэ үлэлиэхпиттэн ыалдьан даҕаны сынньалаҥы ылбатах эбиппин. Онон тыйаатырбынан олоробун. Чахчы, тыйаатыр – мин тыыным.
Оксана ЖИРКОВА.
