Ааһан эрэр 2018 сыл култуура салаатыгар киһи мыыммат кэккэ ситиһиилэрдээх. Арассыыйаҕа, аан дойдуга Уһук Хоту төбүрүөннээн олорор сахалар ааттара син балай эмэ ахтылынна. Ити култуурабыт уратытыттан – тылбыт-өспүт баайыттан, ырыабыт-үҥкүүбүт эгэлгэтиттэн, төрдө-силиһэ дириҥиттэн, көрүүбүт улаҕалааҕыттан, онно эбии төһө да “балаҕан муннугар” чөкөллөн олордорбут, дьаныарбыт, кыайыыга дьулуурбут күүһүттэн ситиһиллэн эрдэҕэ буолуо, бука.
КИИНЭ
“Тойон Кыыл” – киинэ бэстибээлин саҥа арыйыыта
Быйыл күһүн “Тойон Кыыл” диэн саҥа киинэ таҕыста. Көрөөччү сэҥээрдэ. Сылдьыбыт дьонтон сурастахха, “саала мэлдьи толору буолара” диэн саҥардыбатылар. Киинэ режиссёра – Эдуард Новиков.
Киинэбит саас 40-с төгүлүн ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлигэр анал бирииһинэн наҕараадаламмыта. Оттон “12-с киһи” быһа тардыыта көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ылыан ылбыта. Бу – саха киинэтин холугар ботуччу ситиһии.
“Символизм ньымаларын ураты сүүрээн быһыытынан олус табыгастаахтык туттубуттар. Судургу эрээри, киһи уйулҕатын таарыйар гына дириҥник, иэйиилээхтик көрдөрбүттэр. Ол иһин сыаналаатыбыт” диэн ФИПРЕССИ дьүүллүүр сүбэтин чилиэнэ, Голландия киинэтин кириитигэ М.Ньивдорп тыл этэн турар. Киинэ 30-с сс. саха олоҕун көрдөрөр. Ыал тэлгэһэтигэр айыы көтөрө – Хотой кэлэн түһэр. Ыаллар холдьохпокко эрэ аһаппытынан бараллар. Манна дьон сыһыана, уйулҕата араас таһымынан дириҥник арыллан көрдөрүллэр.
Быйылгы бэстибээлгэ Арассыыйаттан, Турцияттан, Францияттан, Канадаттан уо.д.а. дойдулартан сүүмэрдэнэн 16 киинэ кыттыбыта. Олор ортолоругар саха киинэтэ ситиһиилэммитэ үөрдэр.
“Тыгын Дархаҥҥа” бүтүн норуотунан уһулуннубут
“Тыгын Дархан” киинэни быйыл 3-с сылын уһуллулар. Сайын силигилээн турар кэмигэр мааны-талба Үс Хатыҥҥа уһуллуон баҕалаах саха барыта таҕыста. Мин өйдүүрбүнэн, саха киинэтигэр бүтүн норуотунан тахсан маннык маассабайдык уһуллуу буола илигэ. Ити аҕыйах ахсааннаах норуокка бэйэтэ эмиэ “фурор” кэриэтэ буолла.
Биир күҥҥэ Үс Хатыҥ туонатыгар 150-200 саха тоҕуоруһан мустара. Кыттыан баҕалаахтар олус элбэх буолан, костюмердар гириими да кыайан ситэ оҥорбокко хаалбыт түгэннэрэ баар эбит. Анаан-минээн киинэҕэ уһулла диэн чугас улуустартан кииртэлээбиттэр. Уопсайа 3000 араас көстүүмү тикпиттэр, бэлэмнээбиттэр. Хас биирдии кытта кэлбит киһиэхэ сахалар былыргы таҥастарын – тирии сону, ыстааны, куру, бэргэһэни, этэрбэһи түҥэппиттэр. Ким эрэ оһуохайдаспыт, ким эрэ успуорт оонньуутугар кыттыспыт, ким эрэ көннөрү уопсай маассаҕа турбут. Үс Хатыҥҥа киинэҕэ диэн анаан-минээн ураһа туппуттар. Сахалыы иһит-хомуос, сэргэ, астан кымыс, эт баара.
“Тыгын Дархан” киинэни араас улууска уһуллулар. Үксэ Хаҥалаһы хаптылар. Хотулар да туора туран хаалбатылар. “Дьэ, айаннаатыбыт аҕай. Уонунан улууска сырыттыбыт. Саха сирин тыытыллыбатах айылҕатын, ытык кэрэ сирдэрин көрдөрүөхпүтүн баҕарабыт” диэн киинэ режиссёра Никита Аржаков өссө сайын этэн турар. Киинэ сахалыы уһуллар. Нуучча тылынан тылбаастаныаҕа, аангылыйалыы, кытайдыы титрдээх буолуоҕа дииллэр.
“Тыгын Дархан” саха киинэтин индустриятыгар саамай сыаналаах киинэнэн биллэр. Уопсай бүддьүөтэ – 200 мөл. кэриҥэ солк. Эһиил устан бүтэрэр былааннаахтар. Күүтэбит. Мин эрэ буолуо дуо, бүтүн норуот күүтэр.
ЛИТЭРЭТИИРЭ
“Чуумпу Бүлүү” роман-эпопея таҕыста
“Ааҕар Саха сирэ” кинигэ бэстибээлигэр анаан “Ситим” медиа-бөлөх Иннокентий Иванов “Чуумпу Бүлүү: алмаас уонна харах уута” диэн киһи мыыммат эттээх-сииннээх,бөдөҥ кинигэтин бэчээттээн таһаарда.
Роман-эпопеяҕа 19-с үйэ бүтүүтүттэн 20 үйэ аҥаарыгар диэри кэми хабан, саха олоҕо ойууланар. Ааптар – “Бочуот знага” уордьан кавалера, полиция бэтэрээнэ, полковник Иннокентий Иванов. Дьиктитэ уонна киһи сөҕөрө диэн, Иннокентий Андреевич урут кыралаан суруйар эбит да, литэрэтиирэҕэ улахан сыһыана, анал үөрэҕэ суох киһи. Бу айымньытын 27 сыл хасыһан, матырыйаал хомуйан, устуоруйа чахчыларыгар олоҕуран суруйбут. Сүҥкэннээх үлэ диэтэҕиҥ. Төрөппүт ийэлээх аҕата Амакинскай эспэдииссийэҕэ үлэлээбиттэр, Саха сиригэр алмаас хостооһунугар тус кылааттарын киллэрсибиттэр эбит. Ол эмиэ айымньы айылларыгар олук уурбут буолуон сөп. “Чуумпу Бүлүүттэн” быһа тардыы аан маҥнай “Күрүлгэн” уус-уран сурунаалга бэчээттэммитэ.
Кэлиҥҥи сылларга саха литэрэтиирэтигэр роман-эпопея тахса илик. Кэпсээннэри, сэһэннэри ааҕа үөрэммит ааҕааччы соһуйда. Улууска айанныы сырыттахпытына, ааҕар дьон бэркэ сэргииллэр, “остуолбут үрдүгэр ууруна сылдьар буоллубут” дэһэллэр.
ТЫЙААТЫР
Олоҥхо тыйаатыра – Грецияҕа!
Бу күһүн “Театральная визуализация эпоса народов России-Евразии” Андрей Борисов барыйыагынан Олоҥхо тыйаатыра күннээх Грецияҕа баран туурдаан кэлбитэ.
Артыыстарбыт Драма, Лидия, Филиппы, Кавала куораттарга, Тасос арыыга сылдьыбыттар. Хас да туруорууну көрдөрбүттэр, дьоннуун-сэргэлиин көрсүбүттэр. Оскуола оҕолорун тойукка, хомуһу тардарга үөрэппиттэр. Оҕолор олус астыммыт, сорох сорохтор өссө харах уулаах атаарбыттар үһү. Хас биирдии көрсүһүүнү оһуокайынан түмүктээбиттэр.
Туур түмүгэр Былатыан Ойуунускай “Улуу Кудаҥса” испэктээгин сүрэхтээбиттэр. Дмитрий Алексеев, Василий Борисов уонна Дмитрий Хоютанов киһи өйө-санаата уларыйыытын үс түһүмэҕин рок матыыптаан, олус итэҕэтиилээхтик оонньоон көрдөрбүттэр. Греция олохтоохторо “былыргы грек дыраамата уонна саха эпоһа олоҥхо биир сибээстээхтэр эбит” диэн соһуйбуттар аҕай үһү. Гректэр Ойуунускайы “модун күүс (мощь, сила), киһи тэҥэ суох киһи эбит” диэн ылыммыттар. Онон артыыстарбыт күннээх Грецияҕа “триумфатор” буолан, үөрэн-көтөн Саха сиригэр эргиллибиттэрэ.
Биһиги дьоҕус, онуоха эбии эдэр Олоҥхобут тыйаатырын бэлиэтии көрөннөр, Кавала куорат мээрийэтэ “Космополис” аан дойдутааҕы бэстибээлгэ ыҥырбыт. Бэстибээл Эгей байҕалын кытылыгар ыытыллара биллэр.
ТҮМЭЛ
Художественнай түмэл 6,5 мөлүйүөннээх граны сүүйдэ
Национальнай художественнай түмэлбит дойду баһылыгын 6,5 мөлүйүөннээх гранын сүүйдэ.
Бу ылбыт харчыларын 5-с норуоттар икки ардыларынааҕы аныгы ускуустуба биенналетыгар туттар сыаллаахтар. Уопсайа 9175 араас бырайыак киирбититтэн 1551 талан ылбыттар. Олор истэригэр биһиги дьоҕус түмэлбит хапсыбыт.
“City-M” биеннале түмэли уонна куораты ситимниир бырайыак быһыытынан биллибитэ. Манна худуоһунньуктар эрэ буолбакка, архитектордар, ыччаттар эмиэ кытталлар. Аныгы ускуустуба быыстапкатыгар саҥа талааннар, эдэр ааттар күөрэйиэхтэрэ диэн эрэниэххэ.
Ярославскай аатынан түмэлбит Третьяковскайы ааһа көттө
Сэтинньи ыйга “Культура.рф” порталга урут култуура эйгэтигэр ыытылла илик “Мин таптыыр түмэлим” норуот куоластааһына буолан ааста.
Ол түмүгүнэн, Ярославскай аатынан Устуоруйа уонна култуура судаарыстыбаннай түмэлэ 20-с миэстэни ылла. Манна Арассыыйа 1600 араас түмэлэ кытынна, ол истэригэр Эрмитаж, Нуучча түмэлэ, Третьяковскай галерея, Исаакиевскай собуор уо.д.а. аатырбыт түмэллэр бааллара. Судаарыстыбаннай нуучча тыйаатырын кэнниттэн биһиэнэ киирбит. Онтон Третьяковскай галереяны олох да ааһа көппүт.
Уһук илинтэн сахалар уонна бүрээттэр киэннэрэ эрэ “Арассыыйа бастыҥ түмэллэрин” кэккэлэригэр хапсыбыт.
КЭРЭ ЭЙГЭТЭ
Наталья Строева чаҕылхай ситиһиитэ
Дьокуускайга төрөөбүт, улааппыт 19-с саастаах саха кыыһа Наталья Строева саха модельнай эйгэтин устуоруйатыгар уһулуччу суолу хаалларда.
Ол курдук, былырыын баччаларга “Мисс Якутия-2017” күрэххэ кыайбыта. Саас үөрэҕин быыһыгар бэлэмнэнэн “Мисс Россия-2018” күрэххэ кыттыбыта. Дойдутугар эмиэ ситиһии көтөллөөх кэлбитэ: “II вице-мисс” аатын сүкпүтэ уонна “Норуот биһирэбилэ”анал аат хаһаайына буолбута. Бу иннинэ 2003 с. Наталья Колодезникова, 2006 с. Сардаана Сыромятникова ылан тураллар. Саха сирэ 12 сыл күүтэн баран тигистэ.
Онтон аны кыыспыт аҕыйах хонуктааҕыта Кытай Санья куруордун куоратыгар “Мисс Мира-2018” аан дойдутааҕы кэрэ куолар күрэхтэригэр кыттан, 30 бастыҥнар ахсааннарыгар киирдэ. Наталья биир сыл иһигэр Саха сириттэн аан дойду таһымыгар тахсыбыт, маннык чаҕылхай ситиһиилээх соҕотох кэрэ куо буолар.
Бу күрэхтэн көрдөххө, саха ыччата олус түмсүүлээх эбиппит дии саныыбын. Урукку да сылларга буоларын курдук, интэриниэт ситимигэр куоластааһыҥҥа саха кыргыттара наар инники күөҥҥэ сылдьаллар, “биһиги кыыспыт” диэн биир киһи курдук ыалдьаллар.
БАЛЕТ
Саҥалыы туруоруллубут “Корсар”
Ахсынньы 13 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырыгар композитор Адольф Адан “Корсар” балетын туруордулар.
Тыйаатыр Мариус Петип хореографиятыттан улахан балеттары – “Спящая красавицаны”, “Баядерканы” урут туруоран турар, арай “Корсар” эрэ тиийбэтэ. Аатырбыт балетмейстер 200 сааһын туоларыгар сөп түбэһиннэрэн, “маннык улуу айымньыны тумнарбыт сатаммат” диэн санааттан ылсан туруорбуттар.
Дьиҥэ, 90-с сылларга Опера уонна балет тыйаатырын сыанатыгар “Корсар” тура сылдьыбыт эбит. Ол гынан баран тоҕо эрэ репертуартан туораан хаалбыт. Билиҥҥи “Корсар” хореограф-туруорааччы Мария Сайдыкулова этэринэн “уруккуну сөргүтүү буолбатах, букатын атын көрүүлээх, саҥа сценографиялаах, көстүүмнэрдээх туруоруу” буолбут. Бу балекка тыйаатыр балетнай труппата барыта кыттыбыт.“Корсарынан” Москубаҕа бэстибээлгэ кытта барар былааннаахтар.
***
Норуот норуот быһыытынан тыыннаах хааларыгар икки сүрүн олук тирэх буолар дииллэр. Ол – омук тыла уонна култуурата. Онон “тыыннаах” хааларбыт туһугар бу ыгым, быыһык кэмҥэ култуурабыт өрүһүйдүн. Сахалар ааттарын ааттата турдун.
Диана КЛЕПАНДИНА.
