2000 сыллар саҕаланыыта саха оҕолоро Кытайга циркэ артыыһа идэтигэр үөрэнэ барбыт сурахтара өрөспүүбүлүкэни тилийэ көппүтэ. Кытайтан уһуйааччылар анаан-минээн кастинг ыыта кэлбит этилэр. Хас эмит сүүһүнэн оҕоттон 20 эрэ оҕо талыллан, улуу Кытай сиригэр үөрэнэ барар дьолломмута.
Үөрэммиттэрэ хаһыс сылыгар эбитэ буоллар, сайын дойдубар Уус Алдаҥҥа гостуруоллуу кэлэ сылдьыбыттарын бу баардыы өйдүүбүн. Оҕолор араас түрүүктэри көрдөрөллөрүн быыһыгар ыттар тэриллэрин эҥин барытын бэйэлэрэ туруораллар, оҥороллор этэ. Бииртэн биир ураты нүөмэрдэр, сонун көстүүлэр дьону сөхтөрүөн сөхтөрбүттэрэ. Сүрэҕи хайытар да түгэннэр бааллара. “Ама, бу саха оҕолоро дуо?” диэн, көрбүт дьон киэн тутта санаабыт буолуохтаахтар. Оннук Марфа уонна Сергей Расторгуевтар ааттарынан СӨ Судаарыстыбаннай циркэтин устуоруйатыгар туспа суолу-ииһи хааллардылар диэтэхпинэ, бука, алҕаһаабатым буолуо.
Онтон бэттэх номнуо 20-тэн тахса сыл ааста. Быйыл “Поколение NEXT III” диэн циркэ ускуустубатын Пекиннээҕи кэллиэһин оҕолоро, 13 уол уонна 6 кыыс үөрэхтэрин бүтэрэн кэллилэр. Саамай улаханнара 23 саастаах оттон кыралара 12-лээх. Кинилэри кытта кэпсэтээри болдьоспут бириэмэбэр циркэҕэ тиийдим. Кыра саалга оҕолор дьарыктана сылдьаллар этэ. Кинилэри кытта циркэ артыыһа Дария Гуляева баара. Бу бөлөххө Дария туйаҕын хатарааччы кыыһа баар эбит. Онон, бастаан кинини кытта кэпсэттим, төрөппүт быһыытынан аҕыйах ыйытыкка хоруйдууругар көрдөстүм.
Култуура эйгэтин үлэһиттэрэ дьону аралдьытар, сааратар идэлээхтэр. Уһун өрөбүллээх бырааһынньыктарга дьон сынньанар кэмигэр эһиги үлэҕит күөстүү оргуйар. Эн ону эккинэн-хааҥҥынан билбит киһи кыыскын артыыс идэтигэр чугаһатыа суох эбиккин дии.
– Идэбин олус сөбүлүүр буоламмын, оҕобор үчүгэйи баҕаран циркэ артыыһын идэтигэр үөрэттэрэ ыыттаҕым дии. Бастакы бөлөх оҕолорун сүүмэрдииллэрин илэ харахпынан көрбүтүм. Ол саҕана оҕолооҕум буоллар ыытан кэбиһиэ эбиппин диэн, олус ымсыырбытым. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан 400-чэ оҕо кэлбит этэ. Кытай уһуйааччылара оҕолор төрөппүттэрин кытта көрбүттэрэ. Сорохтору киирэн истэхтэринэ төттөрү ыыппыттара. Оннук олус кытаанах сүүмэрдээһин ааспыта.
Кытай курдук ыраах сиргэ аҕыс эрэ саастаах оҕону ыытаргын куттамматаҕыҥ дуо?
– Урут-уруккуттан кытайдар култуураларын, олохторун-дьаһахтарын сэҥээрэр буоламмын, оҕом онно тиийдэҕинэ үчүгэйгэ эрэ үөрэнэр диэммин эрэнэр этим. Уонна мантан икки салайааччы барсыбыта. Мария Николаевна Голокова нуучча тылын уонна Айанесса Иннокентьевна Попова ахсаан уруогун үөрэтэ барсыбыттара. Кинилэр учуутал эрэ быһыытынан буолбакка, иитээччи, ийэ курдук күнү быһа оҕолору кытта сылдьан күүс-көмө буолбуттара.
Оҕо кыра эрдэҕиттэн төрөппүттэриттэн тэйиччи сырыттаҕына тэйэн хаалыан сөп дииллэр. Эн ону туох дии саныыгын?
– Соҕотох оҕобун кытта ахтыһан бөҕө буоллаҕа дии. Ол эрэн, төһө да ыраах сырыттар миэхэ истиҥ сыһыана уларыйбатаҕа, төттөрүтүн күүһүрбүтэ.
Оҕолор үөрэнэр, олорор усулуобуйалара хайдах этэй?
– Аннараатах хаста да сылдьыбытым. Усулуобуйа олох үчүгэй. Оҕолор сарсыардаттан хара киэһээҥҥэ диэри дьарыктаналлар. Нэдиэлэҕэ иккитэ үөрэнэллэр. Оннук алта аҥаар сыл үөрэннилэр.
Мантан аҕыс саастаах оҕо бардаҕына, алта сылынан үөрэҕин бүтэрэн кэлэн баран салгыы тугу гынарый? Оскуоланы бүтэрэр дуо?
– Бу оҕолор циркэ артыыстара буолаллар. Оскуоланы бүтэрэ иликтэр салгыы үөрэнэллэр. Кытайтан аҕыйах да предмет буоллар сыаналарын ыыта олорбуттара. Инньэ гынан, сыл аайы кылаастарын тахсан испиттэрэ. Быйыл биир уол оскуоланы бүтэрээри сылдьар, икки оҕо 9 кылааһы бүтэрэллэр.
Саастарынан тэҥэ суохтар эбит дии.
– Бастакы, иккис бөлөх оҕолоро саастыы эбит буоллахтарына, бу бөлөххө холоон көрүү быһыытынан араас саастаах оҕолору ылбыттара.
Бастакы, иккис бөлөх оҕолоро үлэлии сылдьаллар дуо?
– Үгүстэр үлэлии сылдьаллар. Сорохтор ыал буолан, оҕолонон олороллор. Кинилэр соҕуруу гостуруолларга үлэлэһэллэр.
Төрдүс бөлөххө сүүмэрдээһин хаһан буолуой?
– Күһүн эбэтэр эһиил буолара буолуо. Кэпсэтиитэ бара турар. Билигин чопчу биллибэт.
Аны оҕолор санааларын истиэхэйиҥ
Анастасия Старостина, 13 саастаах.
– Мин Дьокуускайтан сылдьабын. Кыра сылдьан манна оҕо устуудьуйатыгар дьарыктаммытым. Кастиҥҥа эбээм аҕалбыта. Кытайга аҕыс саастаахпар үөрүүнү кытта үөрэнэ барбытым. Үөрэхпин олус сөбүлээтим. Бастаан наһаа ыарахан этэ. Онтон кэлин үөрэммитим. Дьоммун наһаа ахтарым уонна астарын соччо сөбүлээбэтим. Үөрэхпит, дьарыкпыт таһынан Пекин куораты кэрийэр этибит.
Семен Афанасьев, 22 саастаах.
– Мин Уус Алдан улууһуттан сылдьабын, бөлөхпөр ыстаарастабын. 2012 сыллаахха циркэ дьиэтигэр кастинг буолбута. Ол туһунан миэхэ убайым эппитэ. Ол иннинэ иккис бөлөххө ыыта сатаабыттара да, сааспынан кыра буоламмын барбатаҕым. Кыра эрдэхпиттэн сүүрэрбин, футболлуурбун, ыстаҥалыырбын сөбүлүүбүн. Кытай учууталлара олус кытаанах уонна ирдэбиллээх этилэр. Инньэ гынан, атаахтыы эҥин сылдьыбаккын. Ордук астарын соччо астымматым. Үксэ от-мас уонна эттэрэ саха этин курдук минньигэс буолбатах. Күҥҥэ үстэ эрэ аһыырбыт. Киэһэ тоҕус чааска диэри дьарыктанар этибит, биллэн турар, дьарык кэнниттэн сэниэтэ суох буоларбыт. Инньэ гынан, бэйэбит ас атыылаһан аһыырбыт. Харчы бырахсан мокоруон, эт ылааччыбыт. Ону учууталбыт астыыра. Оннук гынан таҥас сууйтарар массыына эҥин ылбыппыт.
Нэдиэлэҕэ биирдэ сынньанарбыт. Ол күн утуйар сороҕор куоракка күүлэйдии барарбыт. Араас омук оҕолоро бааллара. Холобур, бразилец уол үөрэҕин бүтэрэн баран үлэлии кэлбитэ. Ону таһынан, Австралияттан, Эмиэрикэттэн, Канадаттан бааллара. Филиппинец доҕордоох этим.
Кытай тылынан кэпсэтэ-ипсэтэ сырыттахха түргэнник үөрэнэҕин, оттон иероглифтара олус ыарахан. Бастаан Катя диэн тылбаасчыт кыыс биһигини кытта күнү быһа сылдьыспыта. Кэпсэтии тылын син баһылаабыппыт. Сатаан саҥарбат да буолларбыт кинилэр саҥаралларын өйдүүр буолбуппут. Ордук “сүси” диэн тыл кулгаахпытыгар “минньигэстик” иһиллэр буолбута. Тоҕо диэтэххэ, бу “сынньаныҥ” диэн тыл (күлэр).
Пекин куорат аэропорда наһаа улахан этэ. Ол иһигэр метро кытта баара. Бастаан тиийбит күммүтүгэр парковканы мыылалаах уунан сууйа сылдьаллара. Ону көрөн олус сөхпүппүт. Кэллиэспит оройуона бастакы, иккис бөлөх оҕолоро үөрэнэллэригэр дэриэбинэ курдук үһү. Билигин онно холоотоххо сайдыылаах.
Анджела Антипина, 16 саастаах.
– Орто Халыма улууһун Хатыҥнаах диэн нэһилиэгиттэн сылдьабын. Кыра сылдьан Владимир Николаевич Третьяков устуудьуйатыгар дьарыктаммытым. Кытайга тоҕус саастаахпар үөрэнэ барбытым. Бастакы икки сыл олус ыарахан этэ онтон үөрэммитим.
Туйаара Гуляева, 14 саастаах.
– Мин Дьокуускайтан төрүттээхпин. Билигин сэттис оскуолаҕа үөрэхпин салгыы сылдьабын. Ийэм циркэ артыыһа буолан бу дьиэҕэ улааппытым диэхпин сөп. Пекин олус улахан, кэрэ, ыраас куорат. Кытайдар наһаа үлэһиттэр, дойдуларын олус сөбүлүүллэр. Мас бөҕөтүн олордоллор, ону көрө-харайа, эмтии сылдьаллар.
Биһиги бары бииргэ икки сааланан бөлөҕүнэн арахсан дьарыктанар этибит. Бастаан кыргыттар бары биир хоско олорбуппут. Оттон саҥа уопсайга иккилии буолан олохсуйбуппут. Уопсайбыт коридорун бэйэбит сууйарбыт. Онно библиотека баара, биир муннукка кытай оонньурдара турбуттара, ону сууйа-сото сылдьарбыт. Уруокпутун ааҕан баран төлөпүөммүтүн көрөр этибит. Иллэҥ кэммитигэр таһырдьа күүлэйдии барарбыт. Дьоммут ыытар харчыларын туттар этибит. Билигин бары олус иллээхпит. Бэйэ-бэйэбитин көмүскэһэн, өйдөһөн-өйөһөн сылдьыбыппыт.
Марат Алексеев 15 саастаах.
– Мин эмиэ Дьокуускайтан сылдьабын. Кастинг буоларын ийэм эппитэ. Аҕам кыра эрдэхпинэ гимнастиканан дьарыктаабыт буолан, кастиҥы ааһан Кытайга үөрэнэр дьолго тиксибитим. Сарсыарда 6 ч туран баран киэһэ 9 ч диэри дьарыктанар этибит. Олус ыарахан этэ. Нуучча тылыгар, ахсааҥҥа уонна кытай, англия тылларыгар үөрэммиппит. Пекин куорат салгынын сөбүлээбэтэҕим. Кирдээх буолан тыынарга ыарахан курдуга уонна сорох астарын астымматаҕым. Сарсыарда булочканы кытта сымыыт, эбиэккэ итии ас уонна фрукта оттон киэһээҥи аһылыкка итии аһы кытта йогурт биэрэллэрэ. Чэппиэр аайы шаурма биэрэ сылдьыбыттара. Иллэҥ күммүтүгэр куоракка күүлэйдиирбит эбэтэр утуйан уубутун ханнарарбыт. Нэдиэлэҕэ биирдэ эрэ сынньанарбыт.
Вася Федоров, 21 саастаах.
– Дьокуускайтан сылдьабын, кыра сылдьан манна оҕо устуудьуйатыгар дьарыктаммытым. 14 сааспар кастиҥы ааһан үөрэнэ барбытым. Бастаан ыарырҕатан баран кэлин үөрэнэн хаалбытым. Сарсыарда алтаҕа туран сүүрэрбит оттон аһаан баран биир чаас сынньанарбыт. Ол кэнниттэн эбиэккэ диэри дьарык буолара. Эбиэттээн баран эмиэ биир чаас сынньанарбыт уонна киэһээҥи аһылыкка диэри күүстээхтик дьарыктанарбыт. Оннук күн аайы киэһэ тоҕус чааска диэри. Нэдиэлэҕэ иккитэ үөрэнэрбит. Учууталларбыт кытаанах этилэр. Сайын аайы уонна Саҥа Дьылга дойдубутугар кэлэн кэнсиэртэргэ кыттарбыт. Бастакы икки сыл ыарахаттардаах буолан олох умнуллубат. Онтон үөрэнэн этэҥҥэ үөрэхпитин бүтэрэн кэллибит.
Венера Охлопкова
