Бэс ыйын 25 күнүгэр “Үс күн” диэн Олоҥхо тыйаатырын испэктээгэр сылдьан астыныы бөҕөтүн астынан, дуоһуйуу бөҕөтүн дуоһуйан сылдьабын диэтэхпинэ, бука, омуннааһын буолбата буолуо. Туруорааччы режиссер Роман Дорофеев буоларын билэммин испэр өссө элбэҕи эрэйбитим. Тоҕо диэтэххэ, уонтан тахса сыл анараа өттүгэр 10-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына, АГИКИ-га оскуоланы бүтэрээри сылдьар оҕолорго аналлаах аһаҕас аан күнэ буолбута. Онно АГИКИ устудьуоннара үөрэнэр идэлэрин туһунан билиһиннэрбиттэрэ. Артыыс идэтигэр үөрэнэр оҕолортон Роман Дорофеевы өйдөөн хаалбытым. Кини онно муоста сууйар тирээпкэни оонньоон көрдөрбүтэ билигин да харахпар баар. Уулаах биэдэрэҕэ сайҕана-сайҕана ыгыллар, онтон төттөрү-таары муостаҕа миккиллэр. Дьахтар барахсан күннээҕи түбүгэр тоҥуй сыһыанын сиэртибэтэ буолбут тирээпкэни хайдахтаах курдук итэҕэтиилээхтик көрдөрбүтүн олох умнубаппын. Ол саҕана оҕотук санаабар муоста сууйар тирээпкэбин аһына санаабытым ээ. Ол кэмтэн ыла Роман айар үлэтин кэтиир, кини киинэлэрин көтүппэккэ көрөр буолбутум.
“Үс күн” испэктээги аан бастаан Казань куоракка “Науруз” диэн түүр норуоттарын Аан дойдутааҕы XIV тыйаатыр бэстибээлигэр көрдөрбүттэр. Саха сиригэр бастакы сүрэхтэниитэ улахан ситиһиилээхтик ааста. Төһө да сайыҥҥы сынньалаҥ, уоппуска, ыһыахтар кэмнэрэ буоллар, саала иһэ тобус-толору көрөөччүнэн туола оҕуста. Испэктээк 19.00 чаас саҕана лоп курдук саҕаланна. Ол иннинэ РФ норуодунай артыыһа, РФ ускуустубатын үтүөлээх деятелэ Андрей Саввич Борисов, испэктээк идиэйэтин ааптара Мария Турантаева уонна режиссер Роман Дорофеев тахсан көрөөччүлэри көрүстүлэр. Андрей Саввич маннык этиилээх буолла:
“Бу испэктээк Роман Дорофеев курсовой үлэтэ буолар. Аан бастаан Казань куоракка “Науруз” диэн бэстибээлгэ көрдөрбүттэрэ. Ол кэнниттэн миэхэ “смс”, бассаапка иһитиннэрии бөҕөтө кэлбитэ. Дьон олус астыммыт, сөхпүт этилэр. Олоҥхо тыйаатырын туһунан үгүс хаһыакка сырдаппыттара. Эһиги самаан сайынтан бириэмэ булан көрө кэлбиккит саамай сөп. Бу испэктээктэн дуоһуйууну ылыаххыт диэн эрэннэрэбин. Өссө биир түгэни бэлиэтээн этиэхпин баҕарабын. Ол курдук, тыйаатыр сылынан Олоҥхо тыйаатыра Владивосток куоракка тиийэн, 87 куоракка ыытыллар тыйаатыр марафонун, Санкт-Петербургтааҕы Мариинка тыйаатырын кытта арыйар чиэскэ тигистэ. Ону таһынан, аны күһүн Санкт-Петребург куоракка буолар Аан дойдутааҕы тыйаатыр олимпиадатыгар кыттара күүтүллэр. Онон, тыйаатырга сылдьыҥ, Олоҥхо тыйаатырын, эдэр артыыстары өйөөҥ диэн ыҥырабын”.
Роман Дорофеев бу төрдүс үлэтэ буолар, оттон Олоҥхо тыйаатырыгар иккиһэ эбит. Кинини дьон-сэргэ ордук артыыс, киинэ режиссерун быһыытынан билэр буолуохтаахтар. Ол курдук, “Кэскил 2”, “Кыһын тымныы эрээри, дьоллоох дьоҥҥо ичигэс”, “Юбилей”, “Көҥүл боотурдар”, “Таптал” уо.д.а. киинэлэри көрбөтөх киһи ахсааннааҕа буолуо. Оттон тыйаатырга режиссер быһыытынан үлэлээбитэ сылтан эрэ ордубут. Ол да буоллар, кини туруорбут испэктээктэрэ көрөөччү биһирэбилин ылан бэлиэтэммиттэр. Өксөкүлээх Өлөксөй “Саха дьахталларын мэтириэттэрэ” диэн поэматынан туруоруута “Желанный берег 2019” тыйаатыр бэстибээлигэр үс бастыҥ кэккэтигэр киирбитэ.
“Үс күн” испэктээги тус бэйэм наһаа сөбүлээтим. Испэктээк сүрүн дьоруойдарынан саха чулуу суруйааччылара Алексей Елисеевич Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй, Анемподист Иванович Софронов-Алампа уонна Платон Алексеевич Ойуунускай буолаллар. Испэктээк үс дьахтар уол оҕолоноллорунан саҕаланар. Бу оҕолор орто дойдуга сүдү аналлаах, сыаллаах-соруктаах төрүүллэр. Ол курдук, биир – Олоҥхоһут, иккис – Уус, үһүс – Ойуун. Олоҥхоһут уобараһа Өксөкүлээх Өлөксөй, Уус – Алампа, оттон Ойуун – Былатыан Ойуунускай. Төрөөбүт дойдуларын, норуоттарын көмүскүүр, араҥаччылыыр аналлаах кэлбит дьон сырдык тыыннара быстыар диэри норуот туһугар туруулаһыылара көстөр.
Режиссер сыанаҕа саламанан оҥоһуллубут олох маһын туруорбут уонна туох да суох. Артыыстар да таҥастара арылхайа суох өҥнөөхтөр уонна уолаттар сэрии кэмэ саҕаланыар диэри үөһээ өттүлэрэ сыгынньах сырыттылар. Инньэ гынан, көрөөччү хараҕын баайар туох да ордук хос суоҕа, испэктээк ис хоһоонун өйдүүргэ, ылынарга сөптөөх этэ диэммин бэлиэтиэхпин баҕарабын. Олоҥхоһуту Павел Колесов, Ууһу Дмитрий Хоютанов, Ойууну Гаврил Менкяров оонньоотулар. Гаврил кыыран киирэн барбытыгар киһи этин сааһа арыллыах айылаах туругу үөскэттэ. Саха норуотун уобараһын Валерий Саввинов көрдөрдө. Оттон Ийэ сир, Илбис кыыс уонна сэрии уобараһын Ньургуйаана Маркова олус табыллан оонньоото. Тыыннаах доҕуһуолу Иванида Алексеева уонна Вероника Лыткина толордулар. Көстүбэт фроҥҥа үлэлээбит дьону ахтыбакка хаалар сатаммат. Ол курдук, режиссер көмөлөһөөччүтэ Василиса Алексеева, туруорааччы худуоһунньук Валерий Саввинов, көстүүмнэргэ худуоһунньук Сардана Федотова, Инсценировка – Майя Власьева, Дмитрий Хоютанов, сүбэһит Федора Кобякова-Эдьиий Дора, тойукка сүбэһит Дмитрий Иванов, уот-күөс – Сахаян Петров, тыас-уус – Андрей Софронов, Леонид Иванов, администратор – Прокопий Иванов.
“Үс күн” испэктээги көрбүт дьон санаата:
Раиса Реасовна Кулаковская:
– Испэктээги олус астынным. Таҥан оҥоруута наһаа үчүгэй. Кыра оҕотуттан аҕам саастаах дьоҥҥо тиийимтиэ испэктээк буолбут. Ити бастакынан, иккиһинэн, эдэр артыыстарбыт талааннара бэрт эбит. Бу этэллэрэ-тыынналлара, ыллыыллара-туойаллара үчүгэйин. Мин көрөөччү быһыытынан, “Кыым” хаһыат нөҥүө улахан махталбын тиэрдэбин. Көрөөччүлэр сүрдээҕин биһирээтилэр, дохсун ытыс тыаһын бэлэхтээтилэр. Тус бэйэм чаҕылхай испэктээк тахсыбыт диэммин үөрдүм. Өксөкүлээх Өлөксөй уобараһын Павел Колесов оонньоон көрдөрдө. Кини “Саха дьахталларын мэтириэттэрэ” туруорууга эмиэ наһаа үчүгэйдик оонньообута. Уолаттарга Өксөкүлээх Өлөксөй “Сеимчанский дневник” диэн кинигэтин бэлэхтээбитим. Бу кинигэҕэ кини Сеймчаҥҥа хас эмэ ыйы быһа сытан олох-дьаһах туһунан суруйуута киирбитэ. Ол сүнньүнэн испэктээк тахсара буоллар диэн баҕа санаабын эппитим. Бу кинигэ атыыга өссө да баар эбит. Онон ылан ааҕыаххытын сөп. Түгэнинэн туһанан, Олоҥхо тыйаатырын кэлэктиибигэр өссө төгүл улахан махталбын тиэрдэбин.
Елизавета Мигалкина – поэт, суруйааччы:
– Саха суруйааччыларын аатыттан Олоҥхо тыйаатырыгар итии-истиҥ махталбын тиэрдэбин. Наһаа долгуйан, кырдьык, харах уулаах олорон көрдүбүт. Биһиэхэ, чараас, уйан дууһалаах дьоҥҥо, суруктаах-бичиктээх кумааҕы ыһылынна да түөрэ-лаҥкы баран хаалабыт. Испэктээк олус табыллыбыт, дьон өйдөөтө, ылынна дии саныыбын. Тус бэйэм ордук хос этиини этэр кыаҕым суох. Тоҕо диэтэххэ, сырдык санаанан туолан олоробун. Саха киһитин дууһатын кылын таарыйар испэктээк тахсыбыт диэммин сыаналаатым. Түмүгэ наһаа үчүгэй, эрэл баар... Суруйааччы быһыытынан эттэхпинэ, сүгэһэрим өссө ыараата. Оҥоруохтаахпын оҥоро иликпин, этиэхтээхпин этэ иликпин диэн, онно мин суруйааччы доҕотторум кыттыһаллара буолуо диэммин бигэ эрэллээхпин. Бука бары оннук санаалаах таҕыстыбыт. Бу суруйааччыларга эрэ буолбакка, хас биирдии киһиэхэ үөскээбит буолуохтаах дии саныыбын. Элбэхтэ тура илик испэктээк буоллаҕа дии, онон инникитин өссө да чочуллан, сайдан иһиэ буоллаҕа.
Надежда Прокопьевна Туприна, учуутал:
– Ыраах Анаабыр улууһун Үрүҥ Хайа бөһүөлэгиттэн эһиэхэ барыгытыгар эҕэрдэ буолуохтун. Мин алын кылаас учууталынан үлэлиибин. Олоҥхо тыйаатырын испэктээгин биирдэ да көрө илик этим. Онон, “Үс күн” испэктээги түбэһэн көрбүппүттэн олус үөрдүм. Сахалыы куттаах киһи буоламмын, саха суруйааччыларын айымньыларын оҕо эрдэхпиттэн ааҕабын. Испэктээк туһунан этэр буоллахпына, олус үчүгэйдик туруоллубут, ордук тыыннаах доҕуһуолу толорбут кыргыттары бэлиэтиэхпин баҕарабын. Саха оҕотун талааныттан сүрдээҕин сөхтүм. Роман бу төрдүс испэктээгэ эбит дии. Онон, инникитин өссө да ситиэ-хотуо, сайдыа. Биһиги эн үлэҕин тэлэбиисэр да нөҥүө көрөбүт. Өссө үрдүк ситиһиилэри, дабайыылары баҕарабын. Саха норуотун чулуу уолаттарын куттара-сүрдэрэ ыалдьыттаан ааспыкка дылы буолла.
Айталина Михайловна Мойтохонова-Сахаайта:
– Мин Үөһээ Бүлүүттэн сылдьабын. Олоҥхо оскуолатын салайааччытынан үлэлиибин. Бу испэктээк буоларын истэммин сылдьыахпын наһаа баҕарбытым. Ол иһин, тугу барытын быраҕан туран көрө кэлбитим. Тус бэйэм испэктээккэ туох да итэҕэһи көрбөтүм. Тыыннаах доҕуһуол киирбитэ олус киэргэттэ дии санаатым. Биһиги Олоҥхо тыйаатырын кытта ыкса үлэлээммит, быйыл Дмитрий Хоютанов режиссердаах, Павел Колесов сценарийдаах оҕо испэктээгин туруорбуппут. Инньэ гынан, Олоҥхо тыйаатырын кэлэктиибигэр махталбыт муҥура суох. Үрдүк айыылартан айдарыылаах саха дьоно буоларбыт быһыытынан, үс куппут бөҕөргүүрүн туһугар, салгын куппут саллыбатын, ийэ куппут иэнигийбэтин, дьаҥ-дьаһах биһигиттэн дьалбарыйдын, айар талаан аартыга өрүү аһаҕас буоллун, үөһэттэн аламаҕай маҥан күммүт сырдыгынан сыдьаайа, суолбутун сылааһынан угуттуу турдун! Бары чөл олохтоох, айар талааннаах буолуҥ. Тыйаатыр артыыстара өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар саамай кэрэни, сырдыгы сыдьаайа уонна кинилэр олохторун дьолунан соргулуу туруҥ диэн баҕа санаабын тиэрдэбин.
Валентин Макаров, артыыс:
– Биир идэлээхтэрим бэлэмнэнэ сылдьалларын аҥаар кулгаахпынан истэ сылдьан, туох эрэ дьоһун үлэ тахсан эрэр диэммин санаабытым. Артыыс быһыытынан уолаттар оонньууларыгар наһаа ымсыырдым, “оо дьэ, абаккабын, оонньуу сылдьыбыт киһи баар ини” диэммин. Сценографията наһаа табыллыбыт, сулустаах халлааны көрө олорор курдук санаалар киирдилэр. Туох да ордук хоһу көрбөтүм. Бу испэктээк саҥа үүнэн эрэр сибэкки курдук. Элбэхтэ турдаҕына, оонньонноҕуна сибэкки арылларын курдук ситиэ дии саныыбын.
Валентин Исаков, олоҥхоһут:
– Тус-туспа “буочардаах” суруйааччылары норуот туһугар охсуһуу ситимниирэ. Испэктээк онно сибээстээх айыллыбыта сүрдээх интэриэһинэй буолбут. Тус бэйэм кинилэр айымньыларын элбэхтэ аахпыт, үлэлэрин туһаммыт киһи буоларым быһыытынан, кинилэри хайдах холбуохха сөбүн туһунан саныыр этим. Үчүгэйдик оҥордоххо бэйэ-бэйэтиттэн ситимнэһэн тахсан иһэр эбит диэн өйдөбүлгэ кэллим. Саха сиригэр буолбут түбэлтэлэр көстөн аастылар. Инньэ гынан, ойуун сэрии тыынын үүрүөр диэри киһи санаа баттаһыктаах олорор, ол кэнниттэн киһи көхсө кэҥиир, хараҕа сырдыыр курдук. Артыыстар бары сүрдээх үчүгэйдик оонньоотулар. Бу испэктээк инникитин өссө сайда турдун.
Тыйаатыр киһи үчүгэй санаатын уһугуннаран сайыннарар оскуола. Тыйаатыр – киһи күннэҕи эрэйин-буруйун умуннаран, сүрэҕин-быарын сымнатар. Тыйаатыр киһи хараҕынан көрбөт олох-дьаһах кистэлэҥин көрдөрөн үөрэтэр, өйү-санааны кэҥэтэр, дириҥэтэр (Алампа).
Венера Охлопкова, Василий Кривошапкин хаартыскаҕа түһэриилэрэ
