Оҕо сылдьан “Сэттээх сир” диэн олус кутталлаах киинэни көрбүппүн өйдөөн хаалбыппын. Мин эрэ буолуо дуо, саха дьоно үгүстэрэ “саамай кутталлаах, киһи куйахата күүрэр саха киинэтин ааттааҥ” диэтэхтэринэ, үгүһү толкуйдуу барбакка, “Сэттээх сир” диэхтэрэ.
Устуоруйаны сэгэтэн көрдөххө, 1996 сыллаахха Эллэй Иванов режиссёрдаах киинэ күн сирин көрбүтэ. Хайыы-үйэ 20-тэн быдан тахса сыл ааспыт эбит. Бэйэтэ үйэ чиэппэрэ. Чахчы, бу киинэ саха көрөөччүтүн биһирэбилин ылыан ылбыта. Били балаҕантан тахсар абааһы төбөтө элбэх киһи уутун аймаабыт буолуохтаах. Киинэ сүрүн дьоруойдара Дьөгүөр, Аанчык, Өлөксөөс төһөлөөх элбэх көрөөччү кутун-сүрүн туппуттара буолуой?
Билигин бу киинэ ис хоһоонун сырдатар, кэпсии сатыыр наадата суох. Төһө да бириэмэ ааспытын иһин, хата, Интэриниэт ситимигэр харайыллан, абааһылаах саха бастыҥ киинэтэ “Ютуб” ханаалыгар баар. Онон “Сэттээх сир” бастакы чааһын үчүгэйдик өйдөөбөт дьон киирэн көрүөххүтүн сөп. Ол кэннэ иккис чааһыгар сылдьар быдан ордук буолуоҕа.
Бу нэдиэлэҕэ “Сэттээх сир. Ыйаах” диэн саҥа киинэни көрдөрүү боруобатыгар ыҥырыллан сырыттым. Бэлиэтээн эттэххэ, 90-с сылларга тахсыбыт киинэ салгыытын талааннаах режиссёр Степан Бурнашев устан киэҥ эйгэҕэ таһааран эрэр. Онон, бүгүһүн, алтынньы 1 күнүттэн, саха киинэтин таптааччылары өссө биир саҥа киинэ күүтэр.
Степан Бурнашев, “Сэттээх сир. Ыйаах.” киинэ режиссёра:
– Бу киинэни былырыын сайын устубуппут. Бастаан устан эрдэхпитинэ, “маннык иччилээх киинэни устартан куттаммаккын дуо?” диэн элбэхтик ыйыталлар этэ. Биһиги, сахалар, былыр-былыргыттан сиэри-туому тутуһар дьон буоллахпыт. Өрүү сирбитин-уоппутун аһата, айылҕалыын алтыһа сылдьабыт. Оннук айылҕалыын алтыһан сырыттаххына, үлэлииргэ чэпчэки курдук буолар. Мин киинэ эйгэтигэр үлэлээбитим син балачча да буолла, араас киинэлэри устан кэлбитим. Онно үлэлиирбэр-хамсыырбар наар саха үтүө үгэһин тутуһан, айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһан, айылҕалыын алтыһан сылдьабын. Бэйэм ис-испиттэн үтүөнү санаан үлэлиир буоламмын, туох да мэһэйдэри көрсүбэппин диэххэ сөп. Биһиги култуурабытын, сиэрбитин-туоммутун, ураты күүспүтүн кэнчээри ыччакка көрдөрүөхпүтүн, билиһиннэриэхпитин наада диэн санаанан салайтарабын. Билигин Интэриниэт үөдүйэн турар кэмигэр, атын да омук дьонугар көрдөрдөхпүтүнэ, сырдаттахпытына, тоҕо сатаныа суоҕай? Бэлиэтээтэххэ, саха киинэлэрэ аан дойдуга биллэр-көстөр кыахтаннылар. Онон биһиги норуоппут туһунан бүттүүн аан дойду дьоно бука бары билэр кыахтаннылар.
Бэлиэтээн эттэххэ, бу киинэни киэҥ эйгэҕэ таһаарарга элбэх дьон көмөлөстүлэр. Бастатан туран, саха киинэтин аксакаалларыгар, уопуттаах дьоммутугар өйөбүллэрин иһин махтанабын. Хайдах эрэ ““Сэттээх сир” салгыытын устан көрбөккүн дуо?” диэн этии киирбитигэр толкуйдана түһэн баран, үлэлээбитинэн барбытым. Түгэни туһанан, 1996 сыллаахха күн сирин көрбүт “Сэттээх сир” киинэ режиссёра Эллэй Ивановка махталбын биллэрэбин!
("Сэттээх сир" 1-кы чааһа. 1996 сыл.)
Саҥа “Сэттээх сир. Ыйаах” киинэҕэ 23 саастаах Алена диэн устудьуон кыыс “Сымыыр” диэн дэриэбинэҕэ ийэтин көрдүү барарыттан саҕаланар. Алена оруолун Виолетта Христофорова диэн кырасаабысса кыыс оонньуур. Кини төрөппүттэрэ Аанчыктаах Дьөгүөр эмиэ бааллар. Б.Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыстара Надежда Ушницкая уонна Петр Баснаев 25 сыл буолан баран, “Сэттээх сиргэ” эмиэ кэргэннии буолан көрсө түспүттэр. Бастакы чааска баар Өлөксөөс эмээхсин оннугар отоһут эмээхсини биллиилээх артыыс Зоя Багынанова оонньоото. Анал артыыс үөрэҕэ суох эрээри, Алена ииппит аҕатын оруолун бэрт итэҕэтиилээхтик толорбут Афанасий Карамзины бэлиэтээн ааттыыр оруннаах. Биллэн турар, киинэ тыаһа-ууһа, устуута олус сэдэх, аныгы, көрүөххэ-истиэххэ бэрт эриэккэс. Сүрүн эпэрээтэринэн Петр Иванов диэн эдэр уол ылсан үлэлээбит. Бу – кини бастакы улахан үлэтэ. Онон бастакы холонуу диэтэххэ, сүрдээх үчүгэй үлэ оҥоһуллубут диэн бу киэһэ мустубут дьон бука бары бэлиэтээн эттилэр. Киинэ Алексей Амбросьев сынаарыйынан уһуллубут.
Киинэни көрөн баран, киһи туох санааҕа кэлэрий? Бастаан утаа киинэ салгыыта диэбиттэригэр, били төбөлөөх абааһыбын саныы түспүтүм. Онуоха, букатын атын хартыына буолан биэрдэ. Режиссёр бэлиэтиирин курдук, саха култууратын, үтүө үгэһин көрдөрөр, киһини толкуйдатар үлэ буолбут. Аны туран, артыыстар оруолларын наһаа итэҕэтиилээхтик толороллорун көрөн, киһи араас санааҕа ылларар.
Бэлиэтээн эттэххэ, предпоказка “Сэттээх сир” бастакы чааһын устубут Эллэй Иванов ыалдьыттаата. Кини бу үлэттэн олус астыммытын биллэрэн, бүтүн хамаандаҕа махтанарын биллэрбитэ. Салгыы бу киэһэ мустубут дьон киинэ тула санааларын этиннилэр. Элбэх киһи киинэ үрдүк хаачыстыбалаахтык уһуллубутун, артыыстар оруолларын чаҕылхайдык толорбуттарын уонна режиссёр сиппит-хоппут үлэтин бэлиэтээтилэр.
Бу күннэргэ аатырбыт “Пугало” киинэ оператора Иван Семенов “үчүгэй үлэ тахсыбыт. Тус санаабар, бу үлэ улахан бэстибээллэргэ күрэстэһэр кыахтаах” диэн бэлиэтээн эттэ.
Онон алтынньы 1 күнүттэн “Сэттээх сир. Ыйаах” улахан экирээҥҥэ тахсыаҕа. Онон саҥа киинэҕэ сылдьыҥ, көрүҥ уонна сэргээҥ!
Балаһаны бэлэмнээтэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
