Ааспыт нэдиэлэҕэ “Инстаграм” социальнай ситим сирэйигэр кимэ-туга биллибэт эдэрчи киһи ыллаан доллоһуппут ырыата тарҕаммыта. “Наһаа да кэрэ куолас. Гаврил Николаев барахсаны санатта. Улахан сыанаҕа тахсарыгар идэлээх дьон көмөлөһөллөрүн күүтэбит”, “Кылааннаан биэрэр киһи олох алмаас быһыылаах. Сахалыы номоҕон, холку көрүҥнээх, кутулла турар дорҕоонноох. Астык”, “Ураты куолас дьүрүскэнэ кутуллар. Маладьыастык ыллыыр. Инникилээх уол тахсан эрэрэ киһини үөрдэр” диэн дьон-сэргэ сүрдээҕин соһуйа, сөҕө-махтайа ылыммыта. Дьэ, ити хайалара эбитий? Бу – Михаил СПИРИДОНОВ, билсиҥ, сэҥээриҥ!

“Үчүгэй да ырыа, толорооччу да мааны”

– Ханна, хаһан толорбут ырыаҥ “Инстаграм” киэҥ хонуутун аймаата? Хайдах маннык соһуччу таҕыста?

– Ити ырыаны уруккуттан наһаа сөбүлүү истэр ырыам этэ. Хомойуох иһин, ырыа тылын билбэт эбиппин. Ол иһин Екатерина Егорова “Инстаграмыгар” суруйан, ырыа тылын көрдөспүтүм. Ону тута болҕомтоҕо ылан ыыппыта. Соһуйбутум, үөрбүтүм. Ким баҕарар, сатаатын-сатаабатын, тэһитэ-тэһитэ ыллыан баҕарара баар суол. Мин эмиэ “бэйэбэр анаан” диэн ыллыыр санааттан ырыа устар устуудьуйалаах Вадим Борисовка суруйбутум. Дьолбор, кини эмиэ сөбүлэһэн, ити ырыабынан уһуллубутум. Онон Екатерина Егороваҕа уонна Вадим Борисовка улахан махталбын тиэрдэбин.

– Дьэ уонна хайдах киэҥ куйаарга көтөн таҕыста?

– Ол кэннэ ырыабын бииргэ төрөөбүттэрбэр эрэ ыыппытым. Мин дьонум улахан “эмоцията” суох тыа дьоно, “үрүҥ да, хара да” диэбэтэхтэрэ. Алҕаска биир убайым ханна эрэ ыытан кэбиспит уонна кыайан туппатах. Бардаҕа ол. “Мээнэ ыытаҕын” диэн дьоммуттан кынчарыллыбыт уонна кыратык мөҕүллүбүт. Убайым барахсан, астынан ыыппыта дуу, алҕас ыыппыта дуу биллибэт. Ыйыталаспыппар бастаан “алҕас” диэбитэ, онтон кэлин “билэ-билэ ыыппытым” диир.

– Көрбүт, истибит дьон наһаа сэҥээрбиттэр, сөбүлээбиттэр. 

– Соһуйдум, үөрдүм. Ыллаабатаҕым ыраатта, сүрдээҕин суохтаабыппын. Истээччи сэҥээриитэ миэхэ ытыс дохсун тыаһын санатта. Долгуйдум. Истээччи баар буоллаҕына, ыллыахха сөп эбит диэн санааҕа кэллим. Онон ырыабын сэргээбит дьоммор-сэргэбэр махтанабын. Сэҥээрэҥҥит, миэхэ кынат үүннэрдигит.

– Кэмэнтээрийдэри көрдөххө, дьон үксэ сөбүлээбит. Эйигин илэ бэйэҕин сыанаҕа ыллыыргын көрүөх дьон үгүс эбит. Биир эмэ кэнсиэргэ ыллата ыҥырдахтарына, ыллыаҥ дуу?

– Ыҥырдахтарына, тоҕо аккаастаныахпыный? Ырыа диэн баран муннукка ытаабыт киһи, саатар эрэ буоллаҕа. 

– Ити ырыаҕын истэннэр, дьон үксэ “эйигин Егоровтар дьарыктыыллар” дии санаабыттар. Алексей Егоров куолаһын үүт-маас түһэрэҕин дии. Кинилэри кытта алтыһаҕын дуу?

– Ити ыйытыыга толкуйдаан, ырытан баран маннык хоруйдуубун. Туохха барытыгар үөрэппит учууталыҥ буочара баар буолар эбит. Ханна да буоллун – үрүҥ да, хара да үлэҕэ, айар үлэҕэ, успуорка. Онон сылыктаатахха, учууталым Альберт Долгунов – ырыаһыт Егоровтар үөлээннээхтэрэ. Егоровтар оччотооҕу ыччакка сабыдыаллара бу билигин миэхэ иҥэн, иһиллэ сылдьар эбит. Егоровтары кытта хантан сирэй көрсөн алтыһыахпыный, суох буоллаҕа. Миигиттэн кый ыраах дьон буоллахтара эбээт...

Тыаҕа бааллар талааннар

– Бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуо?

– 1982 сыллаахха Үөһээ Бүлүү улууһугар, улуус кииниттэн 120 км ыраах хотугу эргимтэҕэ сытар Боотулуу нэһилиэгэр, 10 оҕолоох Раиса, Василий Спиридоновтар дьиэ кэргэннэригэр 8-с оҕонон күн сирин көрбүтүм. Оҕо сааһым, оскуолатааҕы сылларым барыта төрөөбүт түөлбэбэр ааспыта. 

– Кыра эрдэххиттэн идэлээх дьон талааҥҥын таба көрдөхтөрө.

– Уһуйааҥҥа сылдьар эрдэхпинэ, Иван Иванов ыллатарын өйдүүбүн. Кинилэр кыыстарын кытта дуэттыыр этибит. Алын сүhүөх кылааска үөрэнэрбэр  учууталым Семён Долгунов, онтон үрдүкү кылааска Альберт Яковлевич Долгунов үөрэппиттэрэ-такайбыттара. Онон, түгэни туhанан, ырыа кэрэ эйгэтигэр сирдээбит ытык-мааны учууталларбар махтанабын. Бастаан ыллыырбар Боотулууга ини-бии Анатолий, Семён, Альберт Долгуновтар култуура эйгэтигэр үлэлииллэрэ. Кинилэр ырыаны, муусуканы баһылаабыт өрө туппут дьон. 

– Ырыа эйгэтигэр сирдээбит учууталгын билиҥҥэ диэри наһаа истиҥник саныыр эбиккин.

– Саамай сүгүрүйэр учууталым – СӨ култууратын туйгуна Альберт Яковлевич Долгунов. Кини бэйэтин кэмигэр кэккэ ситиһиилэрдээх этэ. Ол курдук, Бүтүн Сойуустааҕы норуот талааннарын көрүү лауреата, Бүтүн Арассыыйатааҕы эстраднай ырыа күрэҕин дипломана (көрбөттөр ортолоругар), “Мирный поет о мире”, “Товарищ песня” бэлитиичэскэй ырыалар бэстибээллэрин лауреаттара. Улуустааҕы “Сулусчаан” ырыа куонкурустарын элбэх Гран-при ырыаһыттарын иитэн таһаарбыт талааннаах муусука салайааччыта, улуус бастыҥ аранжировщига, ханнык баҕарар муусука үстүрүмүөнүгэр барытыгар оонньуур дэгиттэр мусукаан. 

Оҕо сааһыттан төгүрүк тулаайах буолан, Дьокуускай Мархатыгар детдомҥа иитиллибит. Дьокуускайга көрбөттөр оскуолаларыгар үөрэммит. Бу үөрэнэр кэмигэр, көрбөт оҕолорго профессиональнай мусукааннар кэлэн уруок биэрэллэр эбит.  Онон кини тыыннаах муусука диэн тугун билэн улааппыт, ханнык баҕарар үстүрүмүөҥҥэ оонньуур буолбут.

Дьэ, ол билиитинэн дойдутугар Боотулууга тиийэн, ВИА тэрийсэн, оҕолору, эдэр ыччаты муусука, ырыа кэрэ эйгэтигэр угуйбутунан барбыт. Кини сабыдыалынан биһиги көлүөнэ үксүбүт ханнык баҕарар муусука үстүрүмүөнүгэр оонньуур, ыллыыр этибит. Ыллаабат оҕо суоҕун кэриэтэ этэ. Ким сахалыы, ким нууччалыы, ким аангылыйалыы ыллыырбыт. Оҕолорго аналлаах “Полярная звезда”, о.д.а. ырыа түһүлгэтигэр балачча ситиһиилээхтик кыттарбыт. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр ыччаттар – Опера уонна Балет тыйаатырын солиһа Иннокентий Огочонов, бизнесвумен Гульмира Герасимова (Ильинова) – Альберт Яковлевич иитэн-такайан таһаарбыт оҕолоро.

Учууталбыт барахсан муусукаҕа айылҕаттан талааннааҕа уонна оҕолорго олус сымнаҕас майгылааҕа. Төһөлөөх оҕо-ыччат кини тула мустан, ыллаан-туойан ааспыта буолуой?! Ааҕан сиппэккин. Учууталбытын бары наһаа истиҥник, иһирэхтик саныыбыт.

Этэҥҥэ сырыт дуу, күндү учууталбыт Альберт Яковлевич! Махтал бастыҥын, эҕэрдэ эриэккэһин иитэн-үөрэтэн таһаарбыт үөрэнээччилэриҥ ааттарыттан, түгэни туһанан, хаһыат нөҥүө тиэрдэбин.

– Ырыаһыт быһыытынан эйигин кимнээх ордук билэллэрий? Ханна эмит киэҥ сыанаҕа ыллыыгын дуу?

– Ырыаһыт быһыытынан миигин дойдум дьоно, үөлээннээхтэрим билэллэр. Кинилэр соһуйбаттар, өмүрбэттэр. Саҥарар буолуохпуттан истибит Испирдиэнэптэрэ буоллаҕым. Урут син өрөспүүбүлүкэ таһымнаах куонкурустарга кыттан ыллыы сылдьыбытым. “Полярная звезда” оҕо куонкуруһуттан саҕалаан, саамай бүтэһиккэ Кэбээйи Мукучутугар лауреат, Бүлүү куоратыгар Т.Боронова аатынан ырыа куонкуруһугар Гран-при буолбутум.

– Кимнээх ырыаларын сүрэххэр-быаргар ылынан, сөбүлээн ыллыыгын?

– Ырыа тылыгар, ис хоһоонугар уонна матыыбыгар болҕомто уурабын.  Алексей, Екатерина Егоровтар, Василий Еремеев, Байбал Сэмэнэп, Гаврил Николаев ырыаларын сөбүлүүбүн, ыллыыбын.

“Уҥуоҕуҥ кыра, хуорга сатаан көстүөҥ суоҕа”

Боотулутааҕы "Чаҕаан" ВИА, 1987 сыл.

– Онтон тоҕо ырыа хайысхатынан барбатыҥ? Билигин да эдэргин.

– Дьиҥинэн, муусука училищетыгар туттарсан турардаахпын. Онно “уҥуоҕуҥ кыра, хуорга сатаан көстүөҥ суоҕа” диэн турардаахтар. Ол онон бүппүтэ. Ол эрэн, туох барыта бэйэтэ бириэмэлээх, кэмнээх-кэрдиистээх, ол саастан тутулуга суох. Дьылҕам, баҕар, сааhырбытым кэннэ ырыаhыт оҥоруо ...

– Муусукаттан төһө ырааххыный, нуотаны сатаан таһаараҕын?

– Уустук ыйытыы. Ыраахпын диэхпин эмиэ чугаспын, чугаспын диэхпин эмиэ ыраах курдукпун. Бу да ыйытыыга син биир учууталбар эргиллэн кэлэбин. Учууталым Альберт Долгунов – икки хараҕынан көрбөт инбэлиит. Онон иккиэн кулгаахпытынан уонна илиибит иминэн дьарыктаммыт эбиппит. Кини үөрэҕинэн, гитараҕа бэйэм холбор син оонньуубун. Альберт Яковлевичка дьиэ ис-тас үлэтигэр мэлдьи көмөлөһөр этим. Көрбөт да буоллар, “Урал” матасыыкыллаах этэ. Ону, хата, мин ыытан абыранар этим. 

– Билигин, арай, биир эмэ саха биллэр ырыаһыта «анаан дьарыктыыбын» диэтэҕинэ, холонуоҥ этэ дуу?

– Ырыа – бу ийэм, аҕам саҕаттан миигин кытта бииргэ сылдьар аргыһым. Айылҕа биэрбит талаанын анаан дьарык гынан чочуйан биэрэр туох куһаҕаннаах буолуой. Онон холонон да көрүөхпүн сөп буоллаҕа. Ырыа кэрэ эйгэтэ, ама, кими угуйбатаҕа баарай... 

– Бэйэҥ туох идэлээххиний? Тугу үлэлиигиний?

– Идэ диэ. Идэ диэн иилэн ыларым суох курдук. Оҕо эрдэхпиттэн тугу барытын сатыырым. Син ситиһиилэнэрим. Ол курдук, наһаа элбэххэ үлүһүйэн, мунан хаалбыппын быһыылаах. Оскуолаҕа үөрэнэр кэммэр тустуунан, мас тардыһыытынан дьарыктаммытым, ырыанан үлүһүйбүтүм, тиэхиньикэҕэ да сыстаҕаһым.

Саамай улахан убайбын – Егору – батыһан сылгыга сыста сылдьыбыт кэмнэрдээҕим. Улуус киинигэр айан бөҕөнү айаннаан киирэн, ат сүүрдүүтүгэр кыттар этибит. Уҥуоҕум кыра, ыйааһыным чэпчэки буолан, оскуоланы бүтэриэхпэр диэри ат сүүрдүбүтүм. Онон уол оҕото буолан, ат уорҕатыгар сылдьыбыт кэмнэрим иһин убайбар махтанабын.

Билигин чааһынай тэрилтэҕэ, биир дойдулааҕым Р.Е. Талоновка жестянщигынан үлэлиибин.

Артыыстар санаалара

Екатерина Егорова, СӨ үтүөлээх артыыската:

– Бу оҕо этэҥҥэ суолун-ииһин булунан, үчүгэй ырыаһыт буола үүнэн таҕыстын. Айылҕаттан талаан диэн, киһи бэйэтин эрэ талаана буолбатах, Үөһээттэн бэлиэтээн, бар дьоҥҥо үтүөнү сахтын диэн аныыллар. Ону сыа-сым курдук харыстаан, араҥаччылаан көҥүлгэ көтүттүн, ыарахаттартан толлубакка, чаҕыйбакка олоҕун суолун көнөтүк туттун диэн алгыыбын. Атын да үлэҕэ үлэлээн, пандемия бүттэҕинэ, ханнык баҕарар кэнсиэргэ кыттан, аатын-суолун оҥостон барыан сөп буоллаҕа.

Байбал Сэмэнэп, СӨ үтүөлээх артыыһа:

– Тыаҕа биллибэккэ-көстүбэккэ сытар талаан элбэх буоллаҕа. Олортон биирдэстэрэ – бу уол. Ыллыырын иһиттэхпинэ, хайдах эрэ кылаассыканы ыллыан сөптөөх курдук куоластаах. Ол диэки тартаран ыллыыр эбит. Эстраднай вокалын тиэмбирэ эмиэ олус үчүгэй. Дьиҥинэн, элбэхтик ыллаабатах киһи хайдах ыллыан билбэт буоллаҕа. Дьэ, маннык түгэҥҥэ маньыаратын, ыллыыр истиилин, хайдах сөпкө тыынын ылан ыллыахтааҕын, туруорар, оҥорор, чочуйар учуутал, сүбэһит наада. Оннун буллаҕына, улахан ырыаһыт буолуон сөп диэн сыаналыыбын.

“Инстаграм” ситимиттэн санаалар:

“Долгуннурар уу сүүрүгүн санатар куолас. Наһаа кырасыабайдык ыллыыр”.

“Куолас эрэ мааны буолбатах. Тиэхиньикэтэ, дорҕоонун аһаҕастык буолбакка, төгүрүтэн “благородно” таһаарара, диапазона киэҥэ истиэххэ сүрдээх үчүгэй”.

“Айылҕа талаана сүүс да үөрэхтээҕи баһыйар”.

“Куолаһын үчүгэйдик туруорар педагог наада. Үөрэн, улахан ырыаһыт буолуоххун сөп”.

“Ким бу оҕо ырыатын интэриниэт киэҥ далайыгар таһаарбыт – маладьыас. Дьон санаата тиийдэҕинэ, санаата күүһүрүө, бэйэтигэр эрэлэ улаатыа”.

Кэпсэттэ Саргылаана БАГЫНАНОВА.