Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтигэр ССРС норуодунай артыыһа Дмитрий Ходулов аатынан элбэх хайысхалаах култуура-сынньалаҥ киинин тутуута түмүктэннэ. 3000 кв. м иэннээх икки этээстээх дьиэ Ил Дархан Айсен Николаев сорудаҕынан “АЛРОСА” АХ, “Үүнэр көлүөнэ” тус сыаллаах пуондатын нөҥүө “Во имя будущего” бырагыраама чэрчитинэн баҕа өттүнэн үбүлээһининэн тутулунна. АЛРОСА бу тутууга 208 мөл.солк. көрдө.
Майа сэлиэнньэтэ киин куораттан чугас, өрүс илин эҥээр кытылыгар турар. Улуус бас билэр сирин иэнэ улахана суох эрээри, тыа сирин төрүт дьарыгын тутан олорор элбэх нэһилиэнньэлээх. Манна “Өлүөнэ” уонна “Халыма” федеральнай суолталаах уонна “Амма” өрөспүүбүлүкэтээҕи суолталаах суоллар ааһаллар. Аллараа Бэстээххэ көһөрүллүөр диэри Майа улуус киинэ буола сылдьыбыта. Майаҕа 10 тыһыынча киһи олорор. Улуус социальнай тэрилтэлэрэ, 35 уопсастыбаннай тэрилтэ, 21 түөлбэ ити сиргэ түмсэн үлэлиир. Саҥа дьиэ үлэҕэ киириитэ – Майа эрэ буолбакка, бүтүн улуус үөрүүтэ, өрөгөйө.
Эбийиэк сакаасчыта – “Мегинострой” производственнай хампаанньа.
Кэлин сылларга Саха сирин үгүс улууһугар култуура-сынньалаҥ кииннэрэ тутулуннулар. Ити соһуччу быһаарыы буолбатах, хас да өрүт биир санааҕа кэлиитэ, уопсай тылы булуута. Майаҕа 208 мөл.солк. суумалаах эбийиэги үлэҕэ киллэрии – АЛРОСА хампаанньа Саха сирин дьонун туһугар үлэтин устуоруйатын биир чаҕылхай лииһэ.
“Бу тутуу үлэҕэ киириитэ бүтүн улуус үрдүнэн улахан үөрүүнү аҕалла. Эдэр ыччат саҥаны билэригэр, миэстэтин булунарыгар култуура улахан суолталааҕын бэркэ өйдүүбүт. Ити Саха сирин бүттүүнүн үрдүнэн каадыр бэлиитикэтин сайыннарыыга сүҥкэн суолталаах. Ол да иһин АЛРОСА социальнай бырагыраамалары олоххо киллэриигэ, култуура дыбарыаһын курдук инфраструктурнай эбийиэктэри тутууга кыттыыны ылар”, – диир АЛРОСА генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай.
Култуурунай киини тутуу Тыйаатыр сылыгар түмүктэммитэ улуус бары олохтоохторун үөрүүтүн өссө үрдэппитин Алексей Прокопьевич тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
“Маннык эбийиэк биһиги улууспутугар өтөр тутулла илигэ. Үлэ саҕаланарын күүппүппүт ыраатта. Баҕа санаабыт туолбутугар АЛРОСА хампаанньаҕа муҥура суох махталбытын тиэрдэбит. Мэҥэ дьоно-сэргэтэ ырыаҕа, үҥкүүгэ олус баҕалаах, дьоҕурдаах. Оттон онуоха хас да дьарык тэҥинэн ыытылларыгар сөптөөх исписэлиистэр наадалар. Төһөнөн элбэх оҕо, ыччат дьарыктаах буолар даҕаны, соччонон куһаҕан дьаллыкка ылларыы көрдөрүүтэ намтыыр”, – дииллэр улуус олохтоохторо.
Икки этээстээх баараҕай тутууга Майатааҕы норуот тыйаатыра, 300 көрөөччүгэ анаммыт кэнсиэр саалата, 50 миэстэлээх киинэ саалата, фитнес-саала, сыгынньахтанар сирдээх хореография кылаастара, 100 киһилээх банкеттыыр саала, декорация хосторо, вестибюль-фойе, хаасса, гардероб, туалеттар, инбэлиит кэлээскэтин көтөҕөр былаһаакка, о.д.а. киирэллэр. Дыбарыас улуус, өрөспүүбүлүкэ эрэ буолбакка, Арассыыйа таһымыгар тэрээһиннэри ыытыаҕа. Улуус биллиилээх маастардара маастар-кылаастары тэрийиэхтэрэ, оҕолор, улахан да дьон үҥкүү, ырыа куруһуоктарыгар, доруобуйаны тупсарар, эти-сиини эрчийэр сиэксийэлэргэ дьарыктаныахтара. Онон саҥа киин улуус эрэ буолбакка, бүтүн Саха сирин олохтоохторун култуурунай-духуобунай өттүнэн чахчы сайыннарар түһүлгэ буолуоҕа.
“Мэҥэ Хаҥалас улууһа талааннары таһаарар дьикти айылгылаах. Мантан биллиилээх мусукааннар, ырыаһыттар, ускуустуба диэйэтэллэрэ үүнэн-сайдан тахсыбыттара. Онон Мэҥэ сиригэр бу курдук култуура дыбарыаһа тутуллуохтааҕын тутулунна”, – диэн өссө былырыын тутуу хаамыытын кытта билсэ сылдьан Ил Дархан Айсен Николаев бэлиэтээбитэ.
СӨ култууратын миниистирэ Юрий Куприянов:
“Икки сыл устата тутуллубут икки этээстээх култуура киинэ Мэҥэ дьонун түмэр, сомоҕолуур сир буоларыгар саарбахтаабаппын. Бу тутууну олохтоохтор бэйэлэрэ көҕүлээбиттэрэ хайҕаллаах. Ону Ил Дархан Айсен Николаев өйөөн, чахчы, киһи астынар үчүгэй тутуута дьэндэйдэ.
Мин бэйэм Майаттан төрүттээхпин. “Манчаары” киинэ тыйаатырыгар, Ходулов аатынан тыйаатырга элбэхтик сылдьыбытым, култуура эйгэтигэр бастакы хардыыларбын оҥорбутум. Култуура тэрилтэтэ 1966 сыллаах тутууга үлэлээн кэлбитэ. 2,8 тыһ. кв. м иэннээх саҥа аарыма дьиэҕэ Ходулов аатынан норуот айымньытын дьиэтэ, “Кыталык” оҕо-ыччат ансаамбыла көһөр сүпсүлгэҥҥэ сылдьаллар. Икки үҥкүүлүүр саала, фитнес-саала, 300 миэстэлээх кэнсиэрдиир саала, 50 миэстэлээх киинэ саалата – дьон-сэргэ үйэ тухары баҕарбыт ыра санаата!
Норуот кэлэктииптэрэ, баай устуоруйалаах кулууптар саҥа дьиэҕэ көһөн, сонун идиэйэлэрин олоххо киллэрэр кыахтаммыттарыттан биир бэйэм олус үөрэбин. Дмитрий Ходулов аатынан норуот тыйаатыра, норуот хуора, Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра, Аркадий Новиков аатынан “Көөчөөн көрө” көр-күлүү тыйаатырын кэлэктииптэрэ эмиэ саҥа дьиэни иччилээн, үлэлэрэ-хамнастара өссө киэҥ аартыктанара, сайдара эрэбил. Барыта 1500 киһи дьарыктаах, кэлэктииптээх буоларын санаатахха, чахчы, киһи үөрэр, астынар. Маннык кэрэ тутуу олоххо киирбитигэр “Алроса” хампаанньаҕа, бэдэрээтчиттэргэ, тутааччыларга улахан махталбын тиэрдэбин. Ону тэҥэ Мэҥэ Хаҥалас уонна Майа сэлиэнньэтин бары олохтоохторун бэртээхэй дьиэлэммиккитинэн, кэлэн иһэр Саҥа дьылынан эҕэрдэлиибин! Төрөөбүт дойдум устуоруйатыгар саҥа кэрчик арылынна, алгыстаах аартыкка саҥа хардыы оҥоһулунна!”
Эрдэ этиллибитин курдук, саҥа комплекска “Душа России” бириэмийэ лауреата Василий Винокуров салайааччылаах “Кыталык” оҕо-ыччат ансаамбыла олохсуйуоҕа. Ансаамбыл иитиллээччилэрэ – өрөспүүбүлүкэтээҕи, Арассыыйатааҕы, аан дойдутааҕы үрдүк таһымнаах куонкурустар кыайыылаахтара.
“Дмитрий Ходулов аатынан култуура-сынньалаҥ киинин тутуутун кэтэспиппит быданнаата. Өр күүппүт тутуубут түмүктэнэн, ахсынньы 25 күнүгэр киин үөрүүлээх арыллыыта буолуоҕа. Тэрээһиҥҥэ Айсен Николаев кэлиэхтээх. Дьиэ олус кырасыабай. Илин эҥээргэ култуура эйгэтигэр биир бөдөҥ эбийиэк. Култуураҕа сыстыан, талааннарын сайыннарыан баҕалаах дьон санаалара туолуоҕа. Тыйаатыр уонна хуор ускуустубатыгар улахан хамсааһын тахсыаҕа. Улуус бүттүүнүн олохтоохторун аатыттан өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар, Ил Дархан Айсен Николаевка уонна АЛРОСА хампаанньа салалтатыгар улахан суолталаах эбийиэк иһин улахан махталбытын тиэрдэбит. Хас үйэ тухары култуура норуот олоҕор улахан суолталааҕын бары бэркэ билэбит, өйдүүбүт”, – диэн бэлиэтиир Мэҥэ Хаҥалас улууһун култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга салаатын салайааччыта Дмитрий Аргунов.
Ходулов Дмитрий Федорович – ССРС норуодунай артыыһа, Саха АССР үтүөлээх уонна норуодунай артыыһа, тыйаатыр режиссёра, уус-уран тыл маастара. Мэҥэ Хаҥалас улууһун Доллу нэһилиэгин олохтооҕо.
Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар –100 суолталаах эбийиэк
Култуура саҥа дыбарыаһа – 2022 сылга өрөспүүбүлүкэ 100 сылын бэлиэтээһиҥҥэ социальнай тутуу биир бөдөҥ эбийиэгэ. Тутуу биир сүрүн тирэҕэ – элбэх ахсааннаах социальнай эбийиэктэри үбүлээһиҥҥэ кыттар АЛРОСА. Хампаанньа Саха сирин социальнай сайдыытыгар 1954 сылтан кыттар. Бүгүҥҥү сыала-соруга – социальнай эппиэтинэс.
“Биһиги үлэлэһэр эрэгийиэннэрбит хампаанньаны кытта тэҥҥэ сайдалларыгар, үлэһиттэр сөптөөх хамнаһынан хааччыллалларыгар, тыа сирин олохтоохторо толору хааччыллыылаах дьиэлэргэ олороллоругар, дьарыктаналларыгар баҕарабыт. Ити – социальнай эппиэтинэскэ бастакы хардыыбыт буолар”, – диэн тоһоҕолоон бэлиэтиир хампаанньа салалтата.
ССРС норуодунай артыыһа Дмитрий Ходулов аатынан култуура-сынньалаҥ киинэ – ситиһиилээх бырайыак. Бастакытынан, элбэх хайысхалаах, бэртээхэй хаачыстыбалаах уонна аныгылыы киин тутулунна. Иккиһинэн, бастакы сыбаайата 2019 сыл кулун тутар ыйга түспүт тутуу бэрт кылгас болдьоххо ыытыллан, 2020 сыл ахсынньы ыйга түмүктэннэ. Үсүһүнэн, тутуу сакаасчыттара – улуус уонна киин нэһилиэк баһылыктара – үлэ түмүгүттэн олус астынан, киэн туттан туран, АЛРОСА салалтатыгар өйөбүллэрин иһин улахан махталларын этэллэр. Сотору кэминэн хамсык араҕан, олох сүнньүн булан, кииҥҥэ дьон сылдьан, дьарыктанан барарыгар улахан эрэл баар. Оҕолор куруһуоктарга үөрүүнэн сылдьыахтара, улахан да дьон дьарык арааһыгар дьарыктаныахтара. Култуурунай олох күөстүү оргуйуо, араас көрүҥнээх тэрээһиннэр, быыстапкалар тиһигин быспакка ыытыллыахтара. Култуура дыбарыаһа Майа култуурунай олоҕун киинэ буолуо.
Өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа эбийиэги тутууга, тэрийиигэ бүтүн норуот кыттыһар. Майаҕа улахан бөдөҥ эбийиэги олоххо киллэриигэ Киин элэктэриичэскэй ситим исписэлиистэрэ эмиэ үлэлэстилэр. Ол курдук, салгын лииньийэтин киллэрдилэр, трансформатор ыстаансыйатын кэмпилиэгин туруордулар. Быыстапкаҕа, киинэҕэ уонна кэнсиэргэ аналлаах саалалардаах, онтон да атын үгүс хостоох култуура киинэ саҥа КТП-га холбонно.
“Саҥа култуура-сынньалаҥ киинэ Майа эрэ буолбакка, бүтүн Мэҥэ Хаҥалас улууһун олохтоохторугар улахан суолталаах. Биһиги улууспут сайдыытыгар, дьон олоҕун тупсарыыга кылааттаахпытыттан үөрэбит”, – диир Киин элэктэриичэскэй ситим дириэктэрэ Пётр Иванов.
Ыспыраапка:
PwC (Pricewater-houseCoopers) диэн консалтинг, аудит эйгэтигэр өҥөнү оҥорор аан дойдутааҕы хампаанньалар ситимнэрин бэлиэтээһининэн, АЛРОСА социальнай имбэстииссийэлэргэ лиидэр быһыытынан билиниллэр. Алмаас, көмүс хостуур атын хампаанньалар ити хайысхаҕа киирэр дохуоттарыттан 0,5 бырыһыаны биэрэ олорор буоллахтарына, АЛРОСА 3 бырыһыаны угар. 2019 сылга инбэстииссийэтэ 12 мөл.солк. тэҥнэстэ. Ол 500 аһымал уонна социальнай эбийиэги, эрэгийиэннээҕи сайдыы бырагырааматын олоххо киллэрэргэ, экологическай тэрээһиннэри үбүлүүргэ кыаҕы биэрдэ.
Соторутааҕыта хайа-металлургическай сиэктэргэ Арассыыйа хампаанньаларын ортотугар RAEX-Europe ааҕыныстыба ESG эриэйтинигэр АЛРОСА 6-с миэстэни ылбытын туһунан иһитиннэрии кэллэ. Ааҕыныстыба корпоративнай салайыыга, ону тэҥэ айылҕаны харыстааһыҥҥа ыытыллар тэрээһиҥҥэ кыттыыны учуоттуур. RAEX-Europe – Дьобуруопа эриэйтиҥҥэ ааҕыныстыбата. Эриэйтин уонна аналитика эйгэтигэр 20-тэн тахса сыл ыстаастаах улахан тэрилтэ сыанабыла тустаахтарга олус суолталаах.
Андрей ШИЛОВ.
Анастасия Федорова хаартыскаҕа түһэриитэ.
