Дьокуускай куорат, Киров уулуссатын 12-с дьиэтэ. СӨ Национальнай художественнай түмэлин киэҥ уораҕайыгар удьуор худуоһунньук-живописец, Валериан Васильев аатынан бириэмийэ лауреата, Арассыыйа Худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна Иннокентий КОРЯКИН “Айар кутум ААРТЫГАР” быыстапкатын ааттаан-суоллаан көрө кэлэбин. Киирэ түһээти, улахан холустаҕа уруһуйдаммыт айымньылар “кэлиҥ, көрүҥ, сөҕүҥ-махтайыҥ” диэбиттии, ыраахтан ыҥыраллар.

Ырай дойдутугар көтүтэр аптаахтар

Уруһуй ускуустубатын биир үрдүкү чыпчаалын үрдэлигэр сэрэнэн үктэнэн, хартыыналарга чугаһаан, долгуйарбын кыатанан, аа-дьуо сэмээр көрбүтүнэн барабын. Сахалыы тыыннаах, куттаах хартыыналар киһини хайдах эрэ дьикти турукка киллэрэллэр. Дьэ, чахчы даҕаны, саха омук ис дууһатын көрдөрөр эриэккэс үлэлэр. Хайгыырга тыл тиийбэт, саҥата суох көрөҕүн, сөҕөҕүн, хат эргиллэн кэлэ-кэлэ иккистээн көрөҕүн... Оннук киһини угуйаллар. Кини уруһуйдара киһини ханна эрээ-ээ, ырыых-ыраах түүлбүтүгэр эрэ көрөр ырай дойдутугар көтүтэн илдьэллэр. Ону “Көтүү” хартыыната да кэпсиир. Кини хас биирдии айымньыта шедевр эбитин өйдүүгүн.

Хартыыналар истиҥнэр, чугастар...

Киһи дууһатын кылын таарыйар хас биирдии хартыына күүстээх эниэргийэлээх, мэктиэтигэр, киһини ыраастыыр сүдү күүстээх. Чахчы даҕаны, күннээҕи түбүктэн киһини сынньатар, уоскутар. Манна саха төрүт үгэһэ, айылҕата, өбүгэлэрбит олорон ааспыт олохторун сылаас тыына илгийэргэ дылы... Бу уруһуйдарга туох-туох суоҕуй? Кылбаа маҥан хаар үрдүнэн көтөн иһэр туллуктар, хонуу дьэрэкээн сибэккилэрэ, айылҕа кэмин бары көстүүтэ, Баай Байанай, сылааһынан тыынан бускуйар бөскөллүбүт саха оҕуһун кууһан дуоһуйбут кыысчаан, сахалыы балаҕан, өбүгэ мөссүөнэ, барыта саха дьонугар чугас өйдөбүллэр. Хааһахтан хостонон эрэрдии тыыннаах хартыыналары бииртэн биир сөҕө-махтайа көрөҕүн. Дьиҥ сахалыы куттаах-сүрдээх хартыыналар буоланнар, сахалыы куттаах киһи сүрэҕин-быарын ортотунан киирэллэр, саха буолан төрөөбүккүнэн киэн туттуу санаатын үөскэтэр.

Аны Оҕус сыла үүммүтүнэн идиэйэтэ оруобуна сөп түбэһэр. Дьиҥнээх саха оҕуһун уобарастара уруһуйдаммыттара киһи болҕомтотун тардыан тардар.

Мантан аллара, саха олоҕун, кутун-сүрүн, дууһатын хорутуулаахтык өйдүүр, ону уруһуй ускуустубатынан дьонугар-сэргэтигэр истиҥник тиэрдэр дьикти үлэлэрдээх И.И. Корякины кытта кэпсэтиибитин, ааҕааччыларбыт болҕомтотугар тиэрдэбит. Ааҕыҥ, сэргээҥ уонна алыптаах быыстапканы баран көрүҥ-истиҥ!! Быыстапка тохсунньу ый бүтүөр диэри буолар.

Оҕус сылыгар төрөөбүт дьоллоохпун

– Иннокентий, сахалыы сиэринэн билсиһэр буоллахпыт. Хантан силис-мутук тардыылааххыный, сыдьааннарыҥ?

– Амма өрүс биэрэгэр турар Харбалаах бөһүөлэгэр (Таатта улууһа) Рево Гаврильевна уонна Иннокентий Дмитриевич Корякиннар дьиэ кэргэннэригэр 6-с, оһоҕос түгэҕинээҕи оҕонон күн сирин көрбүтүм. Ийэм төрүт Таатта олохтооҕо, үйэтин тухары биэлсэринэн үлэлээбитэ, аҕам Чурапчы Дириҥиттэн төрүттээх худуоһунньук-живописец идэлээх этилэр. Аҕам, худуоһунньук буолан, бэйэтин бириэмэтигэр улаханнык биллэ сылдьыбыт киһи. “Дьулуруйар Ньургун Боотур” диэн Ойуунускай олоҥхотугар үһүө буолан (Владимир Карамзин уонна Эллэй Сивцев) иллюстрация оҥорбуттара. Баччааҥҥа диэри дьон-сэргэ биһирэбилин ыла сылдьар үлэлэр буолаллар, аатыраллар.

– Оҕо сааһыҥ, оскуолатааҕы сылларыҥ ханна, хайдах ааспыттарай? Бэйэҥ ханна үөрэнэн, туох идэлээххиний?

– Таатта Харбалааҕар художественнай оскуолаҕа Л.С. Кривошапкина диэн учууталга 4 сыл уруһуйга үөрэммитим. Онтон 1988 сыллаахха Дьокуускай куоракка Романов аатынан художественнай училищеҕа үөрэххэ киирэн 4 сыл үөрэммитим. Аатырар живописец педагог Эдуард Васильевка үөрэммитим. Онтон 1992 сыллаахха Красноярскайдааҕы художественнай институкка үөрэнэн худуоһунньук-живописец идэтин ылбытым. Онно Сибииргэ биллэр, аатырар худуоһунньуктарга үөрэммитим.  

– Айымньыларгын көрдөххө, тыа сирин олоҕор чугас хартыыналары айан таһаараҕын. Үксэ саха дьонун ытык үгэһэ сүөһүнү, сылгыны кытта ситимнээх курдук көрөбүн.

– Бэйэм анималистика тиэмэтин сөбүлүүр буоламмын, үлэлэрбэр элбэх кыыл-сүөл көстөр. Кыра оҕо эрдэхпиттэн бэйэбит сүөһүбүтүн, сылгыбытын уруһуйдуурбун сөбүлүүбүн. Арассыыйаҕа, Аан дойдуга аатырар Вадим Горбатов диэн анималист худуоһунньук баар. Булт-алт тиэмэтигэр уруһуйдарбар кини сабыдыала улахан дии саныыбын. Кини үлэлэрин кыра эрдэхпиттэн сөбүлээн көрөр буоламмын, булт тиэмэтигэр үлэм элбэх.

Билигин бу быыстапкаҕа турбут үлэлэрбэр кыыл-сүөл, дьиэ, тыа кыыла, булда-алда элбэх. Билсэр, чугас дьонум үксэ булчут, айылҕаҕа чугас дьон. Кинилэр кэпсээннэрэ-ипсээннэрэ, хайдах бултаабыттара өйбөр-санаабар кытаанахтык хатанар, тэлэбиисэргэ булка аналлаах биэриилэри көтүппэккэ көрөбүн, эбиитин булт тиэмэтигэр кинигэни элбэхтик ааҕабын. Ол барыта түмүллэн, айымньы буолан тахсар.

Үлэлэрбэр саха дьонун олоҕо-дьаһаҕа, майгыта, култуурата көстөр. Онон атын тиэмэҕэ киирэрбин да туттунар курдукпун. Сахам олоҕо миэхэ быдан чугас. Ааспыт үйэни, ааспыт бириэмэни көрдөрөн дьүһүйэрбин ордоробун. Бу билигин иннибэр уста турар олох миэхэ дууһабар киирбэт курдук. Ааспыт үйэ олус интэриэһинэй, ол быыһын сэгэтэн көрөрүм сүрэхпэр быдан чугас. Онон үлэлэрбэр үксэ ааспыт үйэ дьонун олоҕо-дьаһаҕа, кинилэр майгылара көстөр.

– Бэйэҥ Оҕус сылыгар төрөөбүт эбиккин дии. Ол иһин айымньыларгар бу сыл бэлиэтэ оҕус уруһуйа элбэх.

– Кыылы-сүөһүнү сөбүлүүрбүттэн буолуо уонна онтон Оҕус да сыла хамнаттаҕа буолуо. Бэйэм сылым – Оҕус.

– Айар үлэҕэр ханнык хайысха ордук чугаһый?

– Үлэлиир хайысхам сюжеттаах хартыыналар буолаллар. Пейзаж, натюрморт мин үлэлэрбэр суохтар. Онон сүрүн тиэмэм – олох-дьаһах (бытовой) жанра уонна анималистическай жанр барыта холбоһон көстөр.  

– Айымньыларгын саха дьоно эрэ интэриэһиргээбэттэр эбит. Омук дойдутуттан, Арассыыйа киэҥ уорҕатыгар тиийэ араас итэҕэллээх, олоххо көрүүлээх дьон эмиэ олус интэриэһиргииллэр. Оннооҕор кинилэргэ тиийэн айар быыстапкаҕын туруораргар көрдөһөллөр. Эн айымньыларыҥ туох абылыыр күүстээхтэрий?

– Билигин интэриниэт үйэтэ сайдан, инстаграммын, быыстапкабын Аан дойду бары муннугуттан үгүс киһи киирэн көрөр, сэҥээрэр. Ол курдук, Хапкаастан, Казахстантан, маны тэҥэ Монголияттан элбэх киһи фейсбукка сирэйбэр киирэн көрөллөр, санааларын этинэллэр, сыана быһаллар. Омугуттан тутулуга суох бары көрөллөр, ол аата худуоһунньук быһыытынан сөптөөх суолунан баран иһэбин дии саныыбын.  

– Дьон кириитикэлээбит уруһуйдардааххын дуу?

– Кириитикэ, биллэн турар, баар буолар. Биирдиилээн дьон син биир кириитикэлииллэр, хайгыыллар. Ордук Байанай тиэмэтигэр кириитикэ баар буолар. “Байанай тоҕо муостааҕый?” диэччилэр. Ити мин айбыт муоһум буолбатах. Эрдэттэн саха ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатыгар Байанайы муостаан ойуулууллар этэ. Онтон мин айымньыларбар көстөн барбытыгар дьон кириитикэлээбитигэр, Хапкаастан биир киһи “биһиги эмиэ булпут иччитин муостаах гынан көрөбүт” диэн этэн турардаах. Ол аата хантан да халлаантан көтөн түспүт буолбатах, булт иччитин араас омук муостаах гынан көрөр эбит. Онон, мин санаабар, ити туох да сүөргүтэ суох. Тыыннаах киһи буолбатах, айыы, иччи буоллаҕа. Онон итинник муостаах буолара, мин санаабар, ордук. Кинини күүһүрдэн, киһи буолбатаҕын чопчулаан биэрэр.

Кириитикэтэ суох айымньы суох, кириитикэ баар буоллаҕына, сыыһаларгын көрөн-истэн салгыы сайдаҕын. Ол эрэн кириитикэни наһаа чугастык ылыммаппын.  

– Бастакы айымньы айыллыыта, бастакы оҕоҥ төрүүрүн кэриэтэ буоллаҕа. Дьэ, ити "Атастыылар" диэн айымньыҥ хайдах төрөөн-үөскээн тахсыбытай? Бука, айыллыбыт устуоруйата интэриэһинэй буолуохтаах.

– Бастакы “Атастыылар” диэн үлэбиттэн айар үлэм аартыга арыллыбыта. Онон бу үлэбин олус сыаналыыбын. Бу үлэм быыстапкаҕа кыттан, дьон-сэргэ хайҕалын, сэҥээриитин ыламмын, профессиональнай худуоһунньуктар өйдөөн көрөннөр, ол онтон үлэлиэхпин сөп эбит диэн санааҕа кэлэммин, онтон сүргэм көтөҕүллэн, үлэлээн-хамнаан барбытым.

Бу үлэм айылларыгар улахан уолум баар этэ, кыра уолум өссө суоҕа. Айымньы айылларыгар иккис уолум “баар буолан, көстөн кэлэн” сүргэм көтөҕүллэн, ис дууһаттан айыллан тахсыбыт айымньым буолан, улаханнык сыаналыыбын, чугастык ылынабын. Ол онно биттэммит курдук, икки уолу уруһуйдаабытым, иккис уолум төрөөн, улаханнык үөрбүппүт. Онон бу үлэбин хараҕым харатын курдук наһаа харыстыыбын. Бу үлэ хайдах даҕаны бэлэхтэммэт, атыыламмат, сүрэҕим анныгар илдьэ сылдьар күндү үлэм буолар.

– Билигин хаһыс быыстапкаҥ көрүүгэ турарый, хаһааҥҥа диэри?

– Бу иккис улахан “Айар кутум аартыгар” быыстапкам Дьокуускай куорат Киров уулуссатын 12-с, Комдрагмет дьиэтигэр тохсунньу ый бүтүөр диэри буолар.

3 сыллааҕыта муус устар ыйга “Үргэл” арт галереяҕа 30 үлэттэн таҥыллыбыт “Мин эйгэм” бастакы быыстапкам турбута. Онно киһи бөҕөтө сылдьыбыта, сэҥээрбиттэрэ, ол онтон кынаттанан, 3 сыл буолан баран, Комдрагмет саалатыгар үлэлэрбин 2 төгүл элбэтэн, 60 үлэни быыстапкаҕа туруордум. Бу быыстапкалар икки ардыларыгар дойдубар Тааттаҕа Ытык Күөлгэ Хадаайы түмэлигэр быыстапкалаан турабын. Ол кэннэ Уус Алдан Тандатыгар баран эмиэ быыстапкалаабытым.

– Уопсайа төһө айымньылааххыный?

– Уопсайа төһө айымньылаахпын аахпыт суох. Бу быыстапкабар 60 үлэ ыйанна. Бастакыбар 30 этэ. Быһа холоон, хас эмэ 100 буолбута буолуо.

– Аныгы уопсастыбаҕа айылҕаны кытта алтыһыы, ситим суоҕа баар суол. Оттон Эн айымньыларгар, хайаан даҕаны, айылҕа бэйэтэ, өҥө-дьүһүнэ көстөллөр. Ол эн айылҕаҕа чугаскын көрдөрөр диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Айылҕа, булт-ас, кыыл-сүөл эйигин идэлээх худуоһунньук быһыытынан наһаа умсугутар, угуйар быһыылаах.

– Айар үлэһит быһыытынан айылҕаҕа син биир барытын кэтээн көрө сылдьаҕын. Айылҕа уларыйыытын, кэрэ көстүүлэрин барытын өйгөр-санааҕар ырытан, сааһылаан инники үлэлэргэр туттаҕын. Айар эйгэ бары үлэһиттэрэ – суруйааччы буоллун, худуоһунньук буоллун – син биир бары сылдьан эрэ тугу көрбүттэрин-истибиттэрин айымньыларыгар түһэрэн, тиһэн, суруйан иһэр буолуохтаахтар.

Оттон идэбит оннук буоллаҕа – айылҕа кэрэтин холустаҕа түһэрэн үйэтитии, норуокка көрдөрүү. Түүн, күнүс да буоллун, айаннаан да ис, сынньана да сырыт, син биир барытын көрө-истэ, өйгөр хатыы сылдьаҕын. Ол курдук, айылҕа 4 кэмин интэриэһинэй көстүүлэрэ, кыыл-сүөл майгыта-сигилитэ, күн тахсыыта, киириитэ – бу барыта интэриэһинэй, долгутуулаах көстүү буолар. Ону сорох худуоһунньуктар этюдтаан, пленэрдээн көрдөрөллөр, миэхэ оннук суох. Мин көннөрү өйбөр хатаан арааһынай түгэннэри үйэтитэбин, айымньыларбар туттабын.

– Эн үлэлэргэр дьон, кыыл-сүөл уруһуйдарыгар, көтүү хамсаныыта үгүстүк көстөр. Тоҕо?

– Көҥүлү үрдүккэ, сырдыкка сайдыыга ыҥырар дии санаан оннук хоһуйабын.        

– Профессионал быһыытынан аҕаҕын кытта тэҥнии көрдөххүнэ, хайдах таһымнааххыный?

– Аҕам Иннокентий Дмитриевич бэйэтин бириэмэтигэр элбэҕи үлэлээн-хамсаан ааспыт киһи буолар. Дьокуускайга художественнай училищены бүтэрэн, худуоһунньук идэлээх этэ. Доруобуйатын туругунан салгыы үрдүк үөрэххэ кыайан үөрэммэтэх. Онно үөрэммитэ эбитэ буоллар, дьылҕата, баҕар, атыннык салаллыа эбитэ буолуо. Кинини мин билигин идэлээх худуоһунньук быһыытынан сыаналыыр буоллахпына, таһыма наһаа үрдүк эбит дии саныыбын. Ону билигин сааһыран иһэн өйдөөн көрөбүн.

Аҕам үлэлэрэ барыта кэриэтэ Национальнай художественнай түмэл пуондатыгар хараллан тураллар. Онно мэлдьи турар экспозициялар бааллар. Кини үлэлэрин хас көрдөҕүм аайы өссө улаханнык сыаналыыбын, олох үрдүк таһымҥа. Билигин баар худуоһунньуктар бары да кэриэтэ ону туоһулууллар. Кини биллэр үлэлэрэ, эппитим курдук, үһүөн кыттыгас үлэлэрэ “Дьулуруйар Ньургун Боотур” билиҥҥэ диэри биллэр, аатырар. Бэйэтин үлэлэрэ үгүс. Табаарыстара-доҕотторо кинини нуучча биллэр худуоһунньугар тэҥнээн “Якутский Пластов” диэн ааттыыллар эбит. Аркадий Пластов – Нуучча сиригэр эрэ буолбакка, кыраныысса таһыгар киэҥник биллибит худуоһунньук. Доҕотторо аҕам таһымын билэн, итинник ааттаатахтара буолуо. Онон, кырдьыгынан эттэххэ, мин аҕам таһымыгар билигин да тиийэ илик курдукпун. Идэлээх худуоһунньук быһыытынан бэйэбин оннук сыаналыыбын.

Аҕам үрдүк үөрэхпин бүтэрэн кэлэрбэр, эмискэ баҕайы ыалдьан, күн сириттэн күрэммитэ. Онон көрсүбэккэ хаалбытым. Бүтэһигин төлөпүөнүнэн эрэ кэпсэппиппит, “дьупулуом ыллым, сотору тиийиэм” диэн. Онно кэпсэтэрбитигэр олус үөрбүтэ, долгуйбута. Онон үрдүк үөрэҕи баһылаабыт дьупулуоммун аҕабар көрдөрбөтөх хомолтолоохпун. Ол эрэн 6 оҕобун барыларын үөрэхтээх дьон оҥортоотум диэн, уоскуйан барбыт буолуохтаах дии саныыбын. Аҕам барахсаны мэлдьи ахтабын, саныыбын. “Баара эбитэ буоллар, туох диэ, үлэлэрбин хайдах сыаналыа эбитэ буолуой?” диэн. Чэ, сити курдук. Дьылҕа Хаан аҕабын Орто дойду олоҕуттан 69 сааһыгар илдьэ бараахтаабыта.

– 6 бииргэ төрөөбүттэн уруһуй ускуустубатыгар сыһыаннаах, талааннаах киһи баар дуо?

– Бииргэ төрөөбүт биир убайым Дмитрий Уһук Илин ускуустуба институтугар худуоһунньук-живописец идэтигэр үөрэнэ сылдьыбыта, ситэри үөрэнэн бүтэрбэтэҕэ. Мэлдьи уруһуйдуур, билигин уруһуйдаан айаҕын ииттинэр. Атыттарга бу талаан соччо суох курдук. Биллэн турар, кыралаан уруһуйдууллар, ол гынан баран идэлээх киһи курдук буолбатах. Онон дьиэ кэргэҥҥэ убайбыныын иккиэн уруһуйдуубут.

– Булка төһө сылдьаҕыный, сыстаҕаскыный?

– Саха киһитин сиэринэн, саас, күһүн булка сылдьабын. Наһаа оннук үлүһүйэн бултаабаппын, улахан булчуппун диэн санаммаппын. Ол эрэн уруһуйдарбар булт тиэмэтэ элбэх, сүрдээҕин үлүһүйэн туран уруһуйдуубун. Булт тиэмэтэ айымньыларбар мэлдьи баар. Улаханнык сөбүлүүр хайысхам. Бултуу да сылдьар кэмҥэр уруһуйдуургун син биир саныы сылдьаҕын. Доҕоттор-атастар да сүбэлииллэр. Кинилэр сүбэлэрин-амаларын мэлдьи ылынабын, туһанабын. Киэһэ утуйуох иннинэ булт кэпсээнэ-ипсээнэ бөҕө буолар. Ону барытын харахпар ойуулаан, уобарастаан көрөбүн уонна холустабар дьүһүйэн түһэрэбин.

– Бэйэҥ дьиэ кэргэниҥ туһунан билиһиннэриэҥ дуу?

– Кэргэним Ирина Афанасьевна Чурапчыттан төрүттээх. ЯПТА диэн тэрилтэҕэ эспиэр быһыытынан үлэлиир. 2 кыыс, 2 уол оҕолордоохпут. Улахан кыыс – үлэһит, кыра кыыһым – устудьуон, уолаттар – Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия 9-с уонна 5-с кылаастарын үөрэнээччилэрэ. Уруһуй хайысхатыгар сыстыах курдук оҕо бакаа суох. Улахан уолум архитектура өттүн сэҥээрэрин сөбүлүү көрөбүн. Бириэмэ көрдөрөн иһиэ. Уруһуй өттүгэр сыһыаннаах буоллахтарына, бириэмэтигэр тахсан кэлиэ буоллаҕа. Олох көрдөрөн иһиэ.

– Эн оччоҕуна билигин “көҥүл худуоһунньуккун” дуо?

– Намнааҕы педагогическай колледжка уонна Аныгы ускуустуба институтун филиалыгар уруһуй учууталынан үлэлии сылдьыбытым. 2004 сылга институппут сабыллыаҕыттан көҥүл айар үлэһиппин.

Арассыыйа худуоһунньуктара Сойуустаахпыт (бэр. Василий Амыдаев), мин онно чилиэммин. Ол Сойууһум өйөөн, мастарыскыай биэрэн, билигин айар үлэбэр олус көмөлөөх буолла. Урут дьиэбэр үлэлии олорбут буоллахпына, 4 сыл буолла мастарыскыайга үлэлиир буолбутум. Онон, манна элбэх айымньы айыллан, үлэм таһаарыылаах, түмүктээх буолбутугар Сойууспар махталым муҥура суох. Идэлээх киһиэхэ мастарыскыай диэн баҕа санаа муҥутуур чыпчаала буоллаҕа. Мастарыскыайа, үлэлиир сирэ суох буолан, элбэх худуоһунньук улахан кыһалҕаны көрсөр. Онон билигин айар үлэнэн эрэ дьарыктанабын.

– Иннокентий Иннокентьевич, айар үлэҥ аартыга арыллан истин, үрдүккэ дабайар талааныҥ сайда турдун! Инникитин даҕаны дьоҥҥун-сэргэҕин үтүө айымньыларгынан сөхтөрө, үөрдэ-көтүтэ тур!

Саргылаана БАГЫНАНОВА.