Саха дьахтара барахсан былыр-былыргыттан маанытык таҥнарын, симэнэрин олус сөбүлүүр. Киниэнэ ураты сиэдэрэй, көстөрдүүн мааны, дьүһүннүүн кэрэ буолуохтаах. Дьэ, ону барытын оччоттон баччаҕа диэри кэрэ куолары, дьахталлары симээбит, симиир дьон тарбахтарыгар талааннаах иистэнньэҥнэр буолаллар. Таатта талыы-мааны хотуна, көмүс тарбахтаах иистэнньэҥэ Марианна СТЕПАНОВА айылҕаттан бэриһиннэрбит дьоҕурунан, “Оһуордаах Таатта” диэн дьиэ кэргэн айар мастарыскыайын тэрийэн айа-тута сылдьар.
Утум, удьуор уонна уһуйуллуу
Марианна оҕо эрдэҕиттэн, ийэтин көрө сылдьан, иискэ улам сыстан барбыта. Ийэтэ Дуня Николаевна үтүө сүбэтинэн, такайыытынан, үөрэтиитинэн иис бары кистэлэҥнэригэр дириҥник киирэн, номнуо бэйэтэ туһунан айар-тутар тэрилтэ хотуна. “Ийэм барахсан, төһө даҕаны 83 сааһыгар сырыттар, билигин даҕаны биһиэхэ күүс-көмө буолар. Түүлээхпитин барытын сууйан, имитэн, бэлэмнээн биэрэр. Хайдах имитэр ньыматын кистэлэҥнэриттэн, түүлээҕи тигэр баай уопутуттан биһиэхэ билигин даҕаны бэрсэ, сүбэлии-амалыы сылдьар. Сүөһү хабаҕыттан суумкалары тигэбит. Хабаҕы ийэбит сууйан, хатаран, бэлэмнээн биэрэр. Аны бу умсулҕаннаах айар үлэбэр кэргэним, оҕолорум эмиэ бииргэ үлэлэһэллэр. Кэргэним – Николай – идэтинэн технология учуутала, онон эмиэ айар куттаах, сатабыллаах киһи. Уолум Уйусхаан эмиэ муосчут. Кыыһым Айта иискэ холонор, миэхэ көмөлөһөр. Бэйэтэ эмиэ тигиэн, айыан баҕарар. Онон дьиэ кэргэнинэн бары удьуор уһанар, иистэнэр дьоммут”, – диэн санаатын үллэстэр.
Кини уруһуй, иис абылаҥар уһуйааччыларынан Намҥа үөрэнэ сылдьыбыт учууталларын ааттаталыыр. Уруһуйга – Гаврил Петров, уруккуну аныгы быһыылаахха кубулутар кистэлэҥнэригэр Зинаида Понохова уһуйбуттар. Оттон традиционнай тигии маастарыстыбатыгар учуонай Светлана Петроваҕа уһуйуллубут. Кинилэр ааттарын иискэ сыһыаннаах эрэ бары билэр буолуохтаах. Бу үс маастарыстыба кистэлэҥнэрин барытын холбоон, дьүөрэлээн, Марианна билигин ханна да хатыламмат ураты таҥаһы-сабы, былааччыйалары, кэһиэччиктэри, киэргэллэри айан-тутан, толкуйдаан-тигэн таһаарар.
Таҥаһы олоро түстүҥ да айан-тутан барбаккын. Хас эмэ күннээх-түүн төбөҕөр хат-хат ойуулаан, искэр иҥэрэн баран биирдэ ойууга түһэрэллэрэ өйдөнөр. Ханнык баҕарар айар куттаах ырыаһыкка ырыа матыыба, хоһоонньукка хоһооно айылларын кэриэтэ, иискэ эмиэ иэйии киирэн айыллар. Аны ол ойууга түһэриллибит таҥас өҥүн-дьүһүнүн дьүөрэлээһин, бэйэ-бэйэтигэр барсар гынан тигии, матырыйаалын талыы бэйэтэ туһунан остуоруйа. “Өҥҥө наһаа улахан болҕомтону уурабын. Өҥнөрө барыта бэйэ-бэйэтигэр барсар, сөп түбэһэр, дьүөрэлэһэр буолуохтаах”, – диир айар куттаах Марианна. Чахчыта да, оннук буоллаҕа. Эппиккэ дылы, үчүгэй ырыа тыла уонна матыыба сөп түбэһэр буоллаҕына, уостан түспэккэ ылланар, үйэлээх буолар. Син биир ол кэриэтэ, хас биирдии айыллыбыт, тигиллибит таҥас, киэргэл кэрэхсэниэхтээх, кэрэтик көстүөхтээх, өр сулууспалыахтаах.
Сүрүн үлэ таһынан үлэ
Бу иннинэ Марианна Вячеславовна 16 сыл муусука кыһатыгар оҕолору уһуйбут. Онтон Этно-култуура киинин дириэктэринэн, билигин улуустааҕы норуот айымньытын дьиэтин дириэктэрин солбуйааччытынан үлэлиир. Онтун таһынан иһигэр иитийэхтии сылдьыбыт ыра санаатын олоххо киллэрэн, 2016 сылтан урбаанньыт быһыытынан тэринэн, “Оһуордаах Таатта” диэн дьиэ кэргэн иистэнэр мастарыскыайын тэриммит.
Өссө оскуола үрдүкү кылааһын кыргыттарыгар “Күн долгураҥа” диэн муода устуудьуйатын үлэлэтэр эбит. Бу устуудьуйатын урут үлэлэтэ сылдьан баран тохтообут. Онтон быйылгыттан эмиэ хаттаан үлэлэтэ сылдьар. Улуус, өрөспүүбүлүкэ араас таһымнаах күрэстэригэр кыттан, өрүү инники миэстэҕэ сылдьаллар.
Онтун таһынан иистэниэн баҕалаах дьахталларга, хаһаайкаларга иис араас абылаҥар, кыбытык тигиигэ, оҕуруо анньарга маастар-кылаас ыытар. Дьэ, “хайдах барытыгар тииһинэр буоллаҕай?” диэн сөҕө санаабыт буолуохтааххыт. Күннээҕи үлэтин сөпкө аттаран туруордахха ситиһиллэр эбит. Үлэһит киһини үлэ сырса сылдьар диэн мээнэҕэ эппэтэх буолуохтаахтар.
“Киһи биир үлэнэн сөп буолбат. Айар куттаах дьон бары да билэллэрэ буолуо, тугу эрэ айан таһаардаххына, сүргэҥ көтөҕүллэр, дууһаҥ ыллыыр диэххэ сөп. Илииҥ кыһыйан иннэни ылбыккын билбэккэ да хаалаҕын. Төһө даҕаны тэрилтэҕэ салайар эйгэҕэ сырыттарбын, уруккуттан сөбүлээн дьарыгырар ииспинэн туһунан мастарыскыай тэринэргэ быһаарыммытым. Сүрүн үлэбиттэн быыс булларбын эрэ, аны бу мастарыскыайым үрдүгэр түһэбин. Дьиэ кэргэн мастарыскыайа буолан, дьиэнэн бары үлэлиибит. Урбаан эйгэтэ дьыалабыай сыһыаны ирдиир. Тэрилтэҥ таһаарыылаахтык үлэлиирин туһугар туох баар сатабылгын барытын киллэрэн туран үлэлиэхтээххин. Айа, айа олорор төрүт табыллыбат. Хаһаайыстыба, экэнэмиичэскэй, юридическай боппуруостары барытыгар быһаарсыахтааххын. Аны туран, оҥорон таһаарбыт табааргын батарыы эмиэ биир сүдү күүһү-кыаҕы эрэйэр, ирдиир эбит”, – диэн кэпсиир мастарыскыай хаһаайката Марианна.
Бииртэн биир
хардыыны дабайабыт
Сэлиэччиктэргэ кыбытык ньыматын киллэрэн тигэллэрэ, өҥү-дьүһүнү сөпкө дьүөрэлээн тутталлара ураты көстүүнү биэрэр. Ситинник бииртэн биир ураты ньымалары киллэрэн иһэр.
Биир сонун хардыытын туһунан Марианна Вячеславовна маннык кэпсиир: “Биһиэхэ, сахаларга, бэйэбитигэр сахалыы-махалыы ойуулаах-дьарҕаалаах таҥастарбыт тоҕо суоҕуй?”– диэн толкуйга түспүтүм. Сайын хонуу сибэккилэрин арааһыттан акварелынан, гуаһынан, арыынан уруһуйдаталаан бэйэбэр эскиис оҥостубутум. Онтубун иис баабырыкатын кытары кэпсэтэн, сахалыы ураты таҥас оҥорон таһаарар бырайыак толкуйдаабытым. “Сир симэхтэрэ” диэн кэллиэксийэ буолан таҕыста. Иис эйгэтэ наһаа алыптаах, умсулҕаннаах. Кини хаһан да бүппэт айар эйгэтигэр умсан бара тураҕын. Хайдах эрэ бэйэтэ бэйэтиттэн тэптэн, бииртэн биир идиэйэ киирэн бара турар. Атын омуктар тугу таҥналларын, муода улаҕата биллибэт киэҥ эйгэтин ырытабын, үөрэтэбин. Муодаҕа өссө тугу киллэрэн биэриэххэ сөбүй диэн бэйэм өттүбэр иэҕэн толкуйдуу сатыыбын”.
“Оһуордаах Таатта” – омук сиригэр
“Оһуордаах Таатта” тигэр таҥастара былыр-былыргыттан өбүгэлэрбит кэтэн кэлбит таҥастарыттан саҕалаан көннөрү күҥҥэ кэтиллэр аныгы моһуоннаах таҥаска тиийэ толкуйдаан тигэллэр. Таҥас дизайнын, ол аата быһыытын-таһаатын, тас моһуонун хаһаайка кимиэхэ да итэҕэйбэт. Ону бэйэтэ айарын сөбүлүүр. Былаачыйа, кэһиэччик хайдах буоллаҕына өссө тупсаҕай, эриэккэс буолуой диэн сыта-тура толкуйдаан, уруһуйдаан, эскиистээн баран биирдэ олоххо киллэрэр. Ол иһин, оҥорбута барыта хамаҕатык барар. “Төһө кыалларынан, кимиэхэ да суоҕу, төрүт атыны, сонуну, уратыны айа сатыыбын. Аны туран, биир уратым диэн: биһиги тигэр таҥаспыт киһи кэтэригэр табыгастаах буолуохтаах диэн ирдэбил туруорабын. Кини бу таҥаһы күнү быһа да кэтэ сырыттаҕына хал буолуо суохтаах, ханан даҕаны ыга тутуо, аалыа суохтаах. Уонна саамай сүрүнэ: хамсанарыгар мэһэйдиэ суохтаах. Быһата, сөрү сөп буолуохтаах”, – диэн айар-тутар дьоҕурдаах киһи санаатын үллэстэр. Чахчыта да, оннук буоллаҕа.
Мастарыскыай тигэр таҥаһа-саба, киэргэлэ, барыта ураты быһыылаах, сонун көстүүлээх. Дьиҥ, мааны дьахтарга анаммыттара тута көстөр. Ол иһин даҕаны, үгүс саха далбар хотуттара киниэхэ сакаастаан тиктэрэллэр. Аныгы үйэ буолан, “Оһуордаах Таатта” таҥаһа-саба социальнай ситиминэн киэҥник тарҕанар. Онон ыраах, чугас олорооччулар бары сакаастыыллар эбит. Канадаҕа, Карибскай арыыга, Финляндияҕа, Германияҕа уонна да атын омук сиригэр олорор биир дойдулаахтарбыт сакаастаан тиктэрэллэр. Бэл, Арассыыйаттан нууччалар сэҥээрэн, кимиэхэ да суох ураты моһуоннаах түүлээх кэһиэччиктэри, киэргэллэри сакаастыыллар.
Дьэ, чахчы даҕаны, Таатта талыы-мааны далбар хотуна, иис абылаҥар ылларбыт талааннаах киһи саха дьахталларын таҥыннарар баҕаттан, мастарыскыай тэринэн айа-тута сылдьар. Кини айан таһаарбыт кэллиэксийэлэрэ, таҥаһа-саба, киэргэлэ бииртэн биир куонкуруска кытталлар, миэстэҕэ тиксэллэр.
Балаһаны бэлэмнээтэ
Туйаара СИККИЭР
