Кыра сылдьан тэлэбиисэргэ балериналары көрө-көрө ымсыыран да биэрэр этим. Мин көрдөхпүнэ, көбүс-көнө, ып-ырыган, кып-кырасыабай, нап-нарын кыргыттар сыанаҕа атахтарын төбөтүгэр туран эргичиҥнии, тэлээрэ аҕай сылдьар буолааччылар.
Биһиэхэ Альмира Куркутова диэн балерина курдук кырасыабай, ол эрээри эппиэтинэстээх идэлээх кэрэ куо ыалдьыттыыр. Опера уонна балет тыйаатырын артыыһа.
– Альмира, аатыҥ-суолуҥ да ураты эбит. Кэпсэтиибитин саҕалыахха, билсэн-көрсөн барыахха...
– Мин Альмира Куркутова диэммин. Ийэм дойдутугар – Горнай улууһун Маҕараһыгар – күн сирин көрбүтүм. Онно алта сааспар диэри олорон баран, аҕам дойдутугар – Үөһээ Бүлүүгэ – көһөн тиийбиппит, икки сыл буолан баран, Дьокуускайга кэлэн олохсуйбуппут. Онон манна куоракка улааппытым. Бэйэм 2008 сыллаахха хореография училищетын бүтэрбитим. Опера уонна балет тыйаатырыгар үлэлии киирэн баран, кэтэхтэн Байкаллааҕы судаарыстыбаннай университекка экэниэмикэ уонна быраап салаатыгар туттарсан киирбитим. Онно үс сыл үөрэнэн баран, өссө Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба институтугар балекка уһуйааччы идэтигэр үөрэнэ киирбитим. Оччолорго биһиги хайысхабытынан саҥа салаа аһыллыбытыгар киирэн хаалбытым. Онон бу үөрэхтэрбин 2014 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрэн, билигин үс үөрэхтээх исписэлиис буолабын.
– Балериналары сыанаттан көрөн киһи кэрэхсиир, ымсыырар, сүргэтэ көтөҕүллэр. Мин, кырдьыгынан эттэххэ, наһаа ымсыырабын ээ... Ол эрээри, балет эйгэтин ирдэбилигэр эппиэттэһэр эрэ киһи бу үлэҕэ сөп түбэһэр буоллаҕа. Тоҕо балерина буоларга санаммыккыный?
– Кыра сылдьан балет эйгэтин туһунан тугу да билбэт этим. Оннук айылаах улахан интэриэс суоҕа. Көннөрү оҕо-оҕо курдук ыллыыр, үҥкүүлүүр этим. Төһө да Үөһээ Бүлүүгэ, куоракка көһө сырыттарбын, муусука оскуолатыгар дьарыктанарым. Оттон Дьокуускай куорат 14-с нүөмэрдээх оскуолатыгар 3-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына, биирдэ кылааспытыгар наһаа кырасыабай дьахтар киирэн кэбитэ. Кини онно кыргыттар дааннайдарын көрө кэлбит этэ. Ол күн мин муусука оскуолатыгар дьарыктанан кэлбит буолан, дьиҥнээх балерина курдук трико эҥин бөҕөтөбүн, тугу сатыырбын харса суох көрдөрбүтүм. Кини училище бастакы дириэктэрэ, төрүттээччитэ Наталья Посельская этэ. Аҕыйах кыыһы талан училищеҕа ыҥырбыта, олор истэригэр мин киирбитим. Онон Наталья Семёновна мин бастакы балекка уһуйааччым буолар. Салгыы биһигини СӨ үтүөлээх артыыһа Зинаида Попова кылааһыгар ылан, оскуолабытын бүтэриэхпитигэр диэри үөрэтэн-такайан илдьэ сылдьыбыта. Онон балекка киириим дьылҕа Хаан оҥоруута, ыйыыта-кэрдиитэ дии саныыбын. Олоҕум балеты кытта ыкса ситимнэһэн, күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии сырыттаҕым. Наталья Семёновна кэлэн сүүмэрдээбэтэҕэ буоллар, ийэм син биир балекка киллэрэр ыралаах эбит. Баҕар, бэйэбит күүспүтүнэн син биир киирбит буолуохпут этэ.
– Балерина диэн туох киһиний?
– Балерина буоларга эрдэттэн дьүккүөрдээх үлэ эрэйиллэр. Мин 10 сааспар кэлбит буоллахпына, билигин оҕолор 7-8 саастарыттан балет оскуолатыгар үөрэнэ кэлэллэр. Кып-кыра оҕолор сарсыардаттан киэһэҥҥэ диэри дьарыктанан, үөрэнэн тахсар этибит. Дьон биһигини көрөн, сип-синньигэс атахтаах, атахтарын төбөтүгэр үҥкүүлүүр артыыстар дииллэрин курдук, күнү быһа бэйэбитин эрчийэн тахсабыт.
Балерина үлэтэ ыарахан. Өрүү хамсана, эппитин-хааммытын эрчийэ сылдьабыт. Төһөнөн сааһыран иһэҕин да, оччонон өссө уустук буолан иһэр. Күнү быһа атахпытыгар сылдьан баран, киэһэ дьиэбитигэр кэлэн сытынан кэбиһиэхпитин сөп. Үлэбит сүрүн ыарахана диэн өрүү пуормабытын, быһыыбытын-таһаабытын тута сылдьыахтаахпыт. Дьон өрөбүллэргэ сынньанар буоллаҕына, биһиги, төттөрүтүн, өрөбүллэргэ туругуран туран үлэлиибит. Ол иһин дьиэ кэргэни кытта бириэмэни атаарар мээнэ табыллыбат буолааччы.
– Кыыс хас сылынан сиппит-хоппут балерина аатырарый?
– Бэйэҕин бүтүннүү үлэҕэ анаатаххына эрэ сиппит-хоппут балерина буолаҕын. Ханнык баҕар үлэҕэ курдук, үлэҕэ бэриниилээх, дьиҥнээх фанат эрэ буоллаххына барыта табыллар. Артыыс профессионал эрэ быһыытынан сайдыылаах буолбакка, өссө ис хаачыстыбата эмиэ эппиэттэһэр буолуохтаах. Биһиги үлэбит сүрдээх улахан тулууру уонна дьулууру ирдиир. Аны туран, кыра эрдэхпититтэн балет эйгэтигэр улааппыт буоламмыт, майгыбытыгар күүстээх санаа, хорсун буолуу иҥэ сылдьар буолар. Балет артыыстара муусукаҕа эмиэ сыһыаннаах буолуохтаахтар. Холобур, наһаа талааннаах эрээри, артыыс буолар баҕаларын ситэ сайыннарбат дьон баар буолаллар. Эбэтэр талааннаах баҕайы буолан баран, муусуканы ситэ ылыммат буолуохтарын сөп. “Балет буолла да үрдүгү ыстанар, растяжкалаах буолла да сөп” диэн буолбатах. Ирдэбил сүрдээх улахан.Онон оҕолорун балет эйгэтигэр биэриэн баҕалаах төрөппүттэр, кырачааннары эрдэттэн эрчийэ сылдьыахтарын наада. Билиҥҥи оҕолор кыра саастарыттан дьарыктаналлар.
– Балет артыыһын биир күнэ үлэтигэр хайдах ааһарый?
– Күммүтүн эти-хааны эрчийииттэн саҕалыыбыт. Күн аайы чаас курдук сэрээккэ оҥоробут. Салгыы испэктээктэргэ бэлэмнэнии саҕаланар. Аркыастыр доҕуһуоллаах эрэпэтииссийэлэр буолаллар. Өскөтүн, кэнсиэр буолар буоллаҕына, эбиэт кэннэ бүрүчүөскэбитин, сирэйбитин-харахпытын оҥостон барабыт.
Биһиги үлэбит наһаа кэрэ эйгэ дии саныыбын. Туох баар сылаабыт көрөөччүлэрбит сылаас ытыстарын тыаһыгар доҕуһуолланан сүтэн хаалар. Биһиги үлэбит дьоҥҥо сырдыгы, ырааһы сыдьаайарыттан олус үөрэбит, киэн туттабыт. Балериналар өрүү бэйэбитин көрүнэ, муусука, ускуустуба эйгэтигэр сылдьар буоламмыт, тас да, ис да көстүүлүүн өрүү эдэрбит. Мин үлэбин наһаа таптыыбын, биэнсийэҕэ тахсыахпар диэри үлэлиир былаааннаахпын.
– Кыыс хас сааһыгар диэри балет артыыһа буолуон сөбүй?
– Балериналар уопсайа 20 сыл үлэлииллэр. Ол аата 18 сааспытыгар үлэлии киирэбит уонна 38-гар диэри үлэлиэхпитин сөп. Онно кыргыттар оҕолонон өссө бириэмэ тардыллар, оччотугар 40-гэр диэри диэххэ сөп. Онтон солистка буолан киирбит прималар 18 сыл үлэлииллэр. Ол иһин кинилэр арыый эрдэ биэнсийэҕэ бараллар.
– Үлэҥ сүрүн уустуга тугуй?
– Кыыс ийэ буолар аналлаах. Кыра оҕотун, дьиэ көрөн олорон баран, үлэҕэ тахсара уустук. Пуормаҕа киирэргэ уустугу көрсүөххэ сөп. Саҥаттан саҥа оҕолор киирэн иһэллэр, оччотугар оруолга тиксэргэ күчүмэҕэйдэр үөскүөхтэрин сөп. Мин икки оҕолоохпун, ол аата иккитэ дэкириэккэ сылдьыбытым. Аны туран, оҕо күүтэр кэммэр 20-тэн тахса киилэ эбиллэр буоламмын, пуормабар киирэрбэр уустуктар бааллара. Аан бастакы оҕобун 22 сааспар оҕоломмут буоламмын, түргэнник пуормабын булбутум. Оҕом биир сааһыгар номнуо үлэбэр тахсыбытым. Оттон иккис оҕобун сааһыран баран төрөппүт буоламмын, билиҥҥэ диэри пуормабар киирэ сылдьабын. Чэ, ол эрээри үлэлээтэххэ, син биир киһи оннун булан иһэр. Ийэ буоллаххына, дьиэ кэргэн уонна үлэ икки ардыгар ыһыллан хаалыаххын сөп. Кыра оҕолордоох киһи син биир оҕолорун туһугар ыалдьар, кинилэри көрүүгэ-истиигэ бириэмэ аныахха наада. Аһара ыһыллан хааллаххына, үлэҕэ да, дьиэҕэ да ситэ болҕомто уурбат курдук буолуоххун сөп. Хата, миигин чугас дьонум өйдүүр-өйүүр буоланнар үчүгэй. Бу чааһыгар төрөппүттэрим уонна кэргэним сүрдээҕин өйдүүллэр. Холобур, кыра оҕом билигин даҕаны уһуйааҥҥа сылдьыбат, икки эрэ саастаах. Ол иһин оҕобутун көрсөргө дьоммут тирэх буолаллар. Биллэн турар, дьиэ кэргэн тэринэ иликпинэ, үлэлииргэ быдан судургу курдук этэ. Ол эрээри үлэлэрин уонна дьиэни-уоту кыайа-хото тутар кыргыттар бааллар. Мин даҕаны төһө кыалларынан, барытын үмүрүтэ сатыыбын. Ханнык баҕарар үлэҕэ уустук баар бөҕө буоллаҕа дии.
– Оттон балет артыыһыгар аҥаардас кыргыттар эрэ буолбакка, эр дьон эмиэ бааллар. Кинилэр хайдах үлэлииллэрий?
– Уолаттар элбэхтэр. Испэктээк эҥин туруоруута уолаттара суох табыллыбат. Онон үлэбитигэр эр дьон баһылыыр-көһүлүүр оруолу ылаллар. Уолаттары кытта кыра эрдэхпититтэн бииргэ үөрэнэбит, оҕо саастарыттан эрчиллэллэр. Өссө сорохтор аармыйаҕа сулууспалаан кэлэллэр.
– Мин балет артыыстара уустук аһылыктаахтар, анал дийиэтэлээхтэр диэн истибитим. Күннээҕи аһылык туһунан тугу кэпсиэххин сөбүй?
– Рацион оннук айылаах улахан оруолу ылбат. Биллэн турар, сөпкө аһыы сылдьыахтааххын. Ол эрээри аччыктаан ыра сатыыр эҥин диэн суох. Саамай сүрүнэ, бэйэҕин хонтуруолланаҕын буоллаҕа. Уойар чинчи баар буоллаҕына, аскын көрүнэҕин диэн буолар.
– Альмира, балекка саамай суолталаах ситиһиилэриҥ ханныктарый?
– Карьерам саҕаланыыта саамай улахан ситиһиилэр кэлбиттэрэ. Үлэлии киирэн баран, тута сольнай баартыйаларга турар этим. Ведущай баартыйаларым оҕо испэктээктэриттэн саҕаламмыттара. Холобур, “Золушка”, “Щелкунчик”, о.д.а. туруорууларга баһылыыр-көһүлүүр оруолу ылбытым. Онтон “Дом Хихот”, “Лебединое озеро”, “Маленькие лебеди”, о.д.а. испэктээктэргэ ситиһиилээхтик кыттыбытым. Билигин өссө да ситиһиилээхтик үлэлиэм диэн эрэллээхпин.
– Түмүккэ дьиэ кэргэниҥ туһунан сырдатыаҥ дуо?
– Биһиги ыал икки оҕолоохпут. Улахаммыт номнуо бастакы кылаас үөрэнээччитэ, кырабыт иккилээх. Иллэҥ кэммин дьиэ кэргэммин кытта атаарарбын олус сөбүлүүбүн. Бииргэ айылҕаҕа сылдьарбытын, балыктыырбытын ордоробут. Сайын уоппуска кэмигэр эбэбит аахха дэриэбинэҕэ сынньана барааччыбыт. Бэйэм иистэнэрбин уонна дьиэ сибэккилэрин үүннэрэрбин сөбүлүүбүн.
– Альмира, кэпсээниҥ иһин махтал! Эйигин кэлэн иһэр кэрэ аҥаардар күннэринэн эҕэрдэлиибин!
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
