Быйыл киинэ тыйаатырдарыгар «Пугало» уонна «Хара Хаар» киинэлэр тахсыахтарыттан ыла, саха киинэтин уратытын туһунан өссө төгүл тэптэрэн күүскэ кэпсэтэр буоллулар. Аҕыйах хонуктааҕыта Костас Марсан хоррор жанрдаах “Иччи” киинэтэ сүрэхтэннэ. Бу бырайыак продюсерын, “Art Doydu” хампаанньа төрүттээчитин Марианна Сиэгэни кытары көрсөн кэпсэттим. Кэпсэтии сүрүннээн, туспа киинэ оҥорон таһаарыы баһыйар өртүн уонна Саха сирин фольклоругар олоҕурбут фэнтэзи-бырайыак туһунан буолуоҕа. Сүрүн дьоруой биллибэт күүс – “Иччи”.
-“Иччи” эн киинэ устубутун тухары киэҥ далааһыннаах Арассыыйа былаһын тухары көстө турар бастакы бырайыагын буолар. Икки нэдиэлэ ааспытын кэннэ, быракаат сыыппараларын көрөн, муҥутуур ситиһии чыпчаалыгар тиийдим дии санаатыҥ дуо?
- Сыыппаралар тустарынан этэр буоллахха улахан ситиһиигэ тиийэ иликпит (кэпсэтии кэмигэр харчы киллэриитэ 4,5 мөл. солк.). Хамсыктан сылтаан мин олох даҕаны киинэ быракаатыгар тахсыахпыт суоҕа дии санаабытым. Дьиҥэр, киинэбит былырыын тахсыахтаах этэ. Хайдах эрэ уһуур-кэҥиир балаһыанньа үөскээбитигэр, онлайн-былаһаакка туһунан толкуйдар эмиэ бааллара. Хата, киэҥ эйгэҕэ таҕыстыбыт, ону ааһан тас дойду көрөөччүлэрин интэриэстэрин тардар былааннаахпыт. Мин Арассыыйаҕа киинэбитин быракааттыыр дьоҥҥо (прокатчиктарга) эрэллээхпин уонна уопсай сыалы-соругу, эппиэтинэһи кинилэри кытта үллэстэргэ бэлэммин. Онтон дойдум дьонун кытта эн-мин дэһэн билсибит киһибин, онон саха киһитин санаатыгар сытар киинэ хайдах буолуохтааҕын, кинилэр киинэ оҥорооччулартан тугу ирдииллэрин бэркэ билэбин. Билигин киинэбит улахан экраҥҥа тахсан, көрөөччүлэргэ этэҥҥэ көстөн эрэр. Биллэн турар, ыам ыйыгар улахан экраҥҥа тахсыы диэн букатын харса суох быһыы буолар. Саха сиригэр ыам ыйыгар ким да киэҥ экраҥҥа бырайыагын таһаарбат ээ.
- Холобур, Маай бырааһынньыктара?
- Биһиэхэ үгэс курдук өйдөбүл олохтоммута ыраатта, саҥа киинэлэр сүрэхтэниилэр кыһын буолар. Ыам ыйыттан дьон айылҕаҕа тахсан көхтөөхтµк сынньанар, элбэхтик барар-кэлэр, айанныыр. Онно эбии сыстыганнаах ыарыыбыт балаһыанньата дьайар, билигин даҕаны ыарыы туруута уустук. Онон сибээстээн, сааланы көрөөччүнэн толоруу -- 50 %, сорох былаһаакалар букатын да сабылыннылар. Ол эрээри, ону ол диэбэккэ, биһиги киинэбитигэр дьон кэлиитэ үчүгэй, билигин даҕаны наһаа көхтөөхтүк сылдьаллар. Омуннаабакка эттэххэ, киинэ тыйаатырдарын салалталара миэхэ «Иччи» иһин махтаналлар ээ. Тоҕо диэтэххэ, билиҥҥи уустук кэмҥэ үлэһиттэригэр хамнас төлүүр кыах көстүбүт. Онон уопсастыбаҕа эмиэ туһалыы сылдьарбытыттан олус үөрэбит, астынабыт.
- Дьэ, киинэ оҥорон таһаарыы туһунан кэпсэтиэххэ. Быйыл эн тас дойдуттан киинэ исписэлиистэрин ыҥырдыҥ. Кинилэр буочардара, айымньыга сыһыаннара хайдах эбитий?
- Ураты баар, ону ымпыгар-чымпыгар диэри ырытыспаппын. Холобур, Арассыыйа киинэтин исписэлиистэрэ µлэлиир былаһааккаларыгар чыын-хаан, иерархия баар, хас биирдии киһи туспа эбээһинэстээх буолан, тус-туспа сылдьар курдуктар. Онтон биһиги атыннык үлэлиибит. Өскөтүн эн киинэ устаҕын, ол аата эн биир дьиэ кэргэн иһигэр сылдьаҕын. Хас биирдии киһи айар хамаанда быстыспат ситимэ буолар. Бэйэ-бэйэбитин араас балаһыанньаҕа быыһыыр-абырыыр, көмө-тирэх буолар кыахтаахпыт.
- Биһиги дьоммутугар оннук таһым суоҕа баҕар киинэ оҥорор эйгэбит өссө эдэринэн быһаарыллара буолуо?
- Киһи-киһиэхэ сыһыана, омугуттан тутулуга суох дии саныыбын.
Миэхэ сүрүнэ диэн дьон-сэргэ биир сыа-сорук тула мустан күргүөмнээх, көхтөөх хамсааһына. Оннук буолбатах буоллаҕына киинэ устуута хайдах да хамнаабат.
- Салгыы ыйытыгы кэҥэттэххэ? Арассыыйа киинэтин баараҕай эйгэтигэр киирдэххэ? Аарыма продюсердар, култуура министиэристибэтин, Киинэ Пуондатын граннарын туһугар кииристэххэ? Оннук уопут эйиэхэ эрдэ баара дуо?
- Мин олохпор биирдэ эрэ Култуура министиэристибэтигэр уонна Киинэ Пуондатыгар көрдөспүтүм. Бу «Иччи» киинэҕэ этэ. Мин сайаапка хаачыстыбатын, хайдах курдук онно сүүмэрдээһини ааһалларын кэпсиэм суоҕа, атыннык этиэм. Баҕар саха киинэтэ атын суолунан барыаҕа, оттон баҕар сорохторбут Арассыыйа Кинематограба солообут суолунан барыаҕа. «Үөһээҥҥилэргэ» чугас буолуу, кинилэртэн араас бонуска тиксии – бу туһунан ускуустуба. Мин элбэх киинэ устааччылары кытары алтыһабын, Мокваттан уонна да атын сирдэртэн, бары этэллэр арыый «имигэс», бэтэрээнэн буола сатаа диэн сүбэлииллэр. Ол эрээри, мин туохтааҕар да көҥүлбүн ордоробун. Ол иһин кинилэр сүбэлэринэн барар мин суолум буолбатаҕын дьэҥкэтик билэбин. Мин эрэнэбин биһиги даҕаны хаһан эмитэ туох да харгыһа суох олоххо баар чиэһинэй хартыыналары устар буолуохпут. Оннук эрэ бардахпытына – улуу киинэ айыллар. Төһө да үөһэттэн үбүлээһин суоҕун иһин биһиги киинэ сатаан устар буоллубут. Ситиһиилэрбит иннибитигэр.
- Саха киинэтин ураты суола. Туох дии саныыгыный, саха киинэтэ бэйэтэ ураты тыллаах, суоллаах-иистээх буолла дуо? Бэйэ киинэ, оскуолата, индустрията диэн биһиги норуоппутугар үөскээтэ дуо?
- Биири бэлиэтиэм этэ, хас биирдии саха киинэтин оҥорор продюсер, режиссер хартыынатыгар биир сүрүн дьоруой баар. Ол – Ийэ Айылҕа. Саха норуота айылҕаҕа туспа сыһыана, тулалыыр эйгэлиин чараас алтыһыыта. Бу барыта биһиги киинэбит төрүт төрдө, оҥкула буолар. Саха киинэтин оскуолатын туһунан этэр буоллахха, биһиги саҥа саҕалаан эрэбит, элбэх кыһалҕалары көрсөбүт, биир улахан кыһалҕабыт – үбүлээһин. Эн билэҕин дуо холобура, биһиэхэ Саха Сиригэр саамай аҕыйах олигархтар баалларын. Туораттан көрдөххө Саха Сирэ саамай баай эрэгийиэн курдук көстөр даҕаны, биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн биир да киһи Forbes испииһэгэр суох.Биһиэхэ өрөспүүбүлүкэҕэ Менделеев таблицатыгар баар сир баайа барыта хостонор. Элбэх баҕайы киһи саха киинэтин устар, ол эрээри көрөөччүбүт ахсаана отой аҕыйах. Онон аҥаардас көрөөччүнэн харчы киллэрэн дохуоттанан, саҥа киинэ устар – күчүмэҕэй. Биһиги эбии харчы булан киинэ устарбыт уустук. Бу таһымы аастахпытына биирдэ көрүөхпүт, саха киинэтин оскуолата биһиэхэ баар дуо диэн.
- Саамай уустук боппуруоһу, үбүлээһини таарыйдыҥ. Судаарыстыбыннай граннары ылбат киһи эн сүрүннээн көрөөччүгэр уонна урбааҥҥар эрэнэҕин? Эн хайдах үбүлүүгүн бырайыактаргын? Уурбут харчыгын хайдах төннөрөҕүн: бу инвестициялар дуу эбэтэр көнөтүнэн сиэртибэлээһин дуу?
- Үбүлээһин төрдө араас. Урбаан быһыытынан ыллахха – бу инвестициялар даҕаны, сиэртибэлээһиннэр даҕаны. Барыта бырайыактан тутулуктаах. Сорох бырайыактарга мин урбаанньыттарга барабын, көннөрү урбаанньыттарга буолбатах – патриоттарга. Бу дуолларынан ыһыахтана сылдьар миллиардердар буолбатах. Бу бэйэлэрэ бэйэлэрин оҥостубут – бигэ туруктаах орто кылаас. Холобура, мин билигин уста сылдьар Legends of Olonkho Land фэнтези-киинэм инвестицияларынан уонна быһаччы сиэртибэлээһиннэринэн оҥоһулла сылдьар. Арыт көннөрү харчынан сойуом ылабын уонна төннөрөбүн.
-Оттон Legends of Olonkho Land фэнтези-киинэҥ оҥкула Саха сирин фольклоругар олохтонор, ис хоһооно историческай. Ол аата элбэх былыргы таҥастары, графиканы, анал эффектары ирдиир. Бүддьүөтэ улахан соҕус буолуон сөп. Уурбут харчыгын-ороскуоккун аҥаардас саха көрөөччүтүнэн төннөрүөм дии саныыгын дуо?
- Бу саамай элбэх хомуурдаах киинэ буолуо, көрөөр даҕаны. Биһиэхэ уһулуннулар саха, кыргыыс, казах актердара. Киинэ «Кыргызфильм» тэрилтэни кытары биир тэҥҥэ оҥоһуллар. Итиэннэ Nomad Stunts каскадердар хамаандаларын кытары. (кинилэр «Мулан» уонна «Марко Поло» сэрийээлгэ үлэлэспиттэрэ). Бу бырайыак – элбэх омук уонна култууралар доҕордуу сойуустара. Германияҕа оҥоһуллар оркестр муусукатын учуоттаан туран, киинэ бүддьүөтэ 50 мөл. кэриҥэ буолар. Баҕар, Арассыыйа Киинэ Устуутугар бу кыра суумма буолуо, оттон биһиэхэ бу балысхан үп-харчы.
- Саха киинэтин оҥоро сылдьан, сахалыы эйгэ, култуура ортотугар сылдьан, эн саха продюсера буолаҕын. Оттон Арассыыйа иһигэр саха продюсера буола сылдьар хайдаҕый? Арассыыйа продюсера буолбакка сылдьан?
- Баҕар бу боппуруос таайыыта, норуот быһыытынан майгыбыт-сигилибит, олохпут-дьаһахпыт атыммытыгар, уратыбытыгар сытара буолуо. Миэхэ дойдум дьонум, тус бэйэбин долгутар тиэмэлэргэ киинэ айарым интириэһинэй. Уонна ол айымньыларбын киэҥ эйгэҕэ таһаарар араас ньымалары көрдүүрүм. Биһиги култуурабытын киинэм нөҥүө дьон сүрэҕэр тиэрдэрим миэхэ куппар-сүрбэр дуоһуйууну аҕалар
- Оттон Арассыыйа продюсера буолар диэн, эн санааҕар хайдаҕый?
- Хомойуох иһин, мин бу ыйытыыга хардарар кыаҕым суох. Тоҕо диэтэр бэйэбин бүтүннүү Арассыыйа продюсерынан ааҕыммаппын. Ол туһунан толору эппиэт Арассыыйа продюсердарыттан бэйэлэриттэн эрэ ыйыттахха билиэххэ сөп буолуо.
- Туох иэйиилэр эйигин кууһалларый, эн атын сахалыы киинэлэри көрөөччү быһыытынан көрөргөр?
- Өскөтүн бу олус үчүгэйдик оҥоһуллубут киинэ буоллаҕына, биллэн турар дьоллонобун, үөрэбин. Араас санаа. Сороҕор абарабын, билбэтим. Ол эрээри үксүн үөрэбин. Үчүгэй, сырдык хаачыстыбалаах киинэттэн. Киинэ бэстибээллэрин эппэппин, холобура, кэллиэгэлэрим бырайыактара өрөспүүбүлүкэ иһинэн ситиһиилээхтик быракаакка бардахтарына.
-Биһиги өйдөөтүбүт, саха киинэ устааччыта ким буоларын. Оттон саха киинэ көрөөччүтэ кимий эн санааҕар?
- Биһиги көрөөччүбүт: 30-саастаах, 40-саастаах, 50-саастаах, 60-саастаах, 70-саастаах, 20-саастаах уонна бэл уон саастаах. Кини албыны түргэнник таайар, өскөтүн мин олоххо суоҕу көрдөрдөхпүнэ. Эбэтэр хартыынабын ситэ кэпсээбэтэхпинэ хомойуо. Кини бэйэтэ туһунан көрүүлээх, истиллээх, юмордаах. Өскөтүн кини тугу эмит сөбүлээбэтэ да саҥата суох туруо да саалаттан тахсан баран хаалыа.
- Кини истиҥ?
- Сөбүлэһэбин, кини истиҥ, боростуой буолуон сөп. Ол сылдьан кытаанаҕын эмиэ киллэриэн сөп. Саха көрөөччүтэ – эн ийэҥ курдук, ханна сөбүгэр хайгыа, өрө тутуо, ол эрээри албыны-көлдьүнү кини хараҕыттан кистиэҥ суоҕа. Эн сыыһар да кэмҥэр кини эйигин өйүөҕэ. Ол миэхэ саамай күндү.
Кэпсэттэ
Владимир Кочарян
https://kinoart.ru/interviews/dlya-nas-sozdavat-kino-eto-byt-vnutri-semi
