Үгэс буолбут “Сунтаар миигин ыҥырар” ырыа-хоһоон түһүлгэтэ быйыл иккис сылын хоруона хамсыгар хаайтаран, аныгылыы онлайн диэн ааттаан кэтэхтэн ыытылынна.
Сылын ахсын бу улахан суолталаах күүтүүлээх, бэлэмнэниилээх тэрээһиммит үбүлүөйдээх суруйааччыларбытыгар ананара кинилэр ааттарын үйэтитиигэ, айымньыларын тарҕатыыга, көҕүлүүргэ туһуланар үлэтин биир көрүҥэ диэтэхпитинэ сыыспаппыт.
Быйылгы ырыа-хоһоон түһүлгэтэ саха бастакы суруйааччыларыттан биирдэстэрэ, суруналыыс, тыл үөрэхтээҕэ, литрературнай кириитик, учуонай, уопсастыбаннай диэйэтэл Алексей Андреевич Иванов – Күндэ төрөөбүтэ 125 сылыгар ананан, сунтаардар ытык сирбитигэр, айылҕа анаан оҥорбут ыһыахтыыр, сынньанар пааркабытыгар буолла.
Тэрээһини билиҥҥи үйэ сиэринэн инстаграм-сирэйгэ уонна үтүүп-ханаал нөҥүө быһа эпииринэн көрдүлэр.
Пааркабыт барахсан күһүҥҥү мааны ырбаахытын кэтэн, маанымсыйан, киэргэнэн-симэнэн, ыраас халлааннаах күннээх күнүнэн, кыратык, минньигэстик ардаҕынан ибиирэн, чуумпу сылаас күнүнэн эҕэрдэлии көрүстэ - Күндэ көмүс күһүнүн күндү күнүнэн күндүлээтэ.
Бу күн тигинэччи оттуллубут көмүлүөк оһохтоох саха балаҕаныгар Роман Амонов Күндэ оруолугар киирэн, “Доромоонноох” кэпсээнин аахта, Кутанатааҕы Күндэ түмэлиттэн салайааччы Капитон Никифоров Алексей Андреевич өссө хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйэрин сырдатан туран, хаартыскаларын быыстапкалаата, кини олоҕун, айар үлэтин сырдатта. Салгыы киин бибилэтиэкэ библиограба Раиса Павлова Кутана нэһилиэгин олохтооҕо, Күндэ аатын үйэтитиигэ элбэх сыратын уурбут, СӨ үтүөлээх учуутала Трофим Кириллин – Күндүмэн тус бэйэтэ муспут букубаардарын коллекциятын көрөөччүлэргэ сырдатта. Күндүмэн коллекциятыгар саамай “кырдьаҕас” букубаардарынан 1936 сыллаахха нууччалыы уонна 1938 сыллаахха латыын тылларынан тахсыбыт учебниктар, ону таһынан ССРС бырааттыы өрөспүүбүлүкэлэрин букубаардара бааллар. Трофим Семенович дьиэ кэргэнин библиотекатыгар маннык история биир суоруллубат кэрэһиттэрэ хараллан кэлбиттэрэ үөрүүлээх. Мантан сиэттэрэн, Л. Попов аатынан киин бибилэтиэкэ ааҕааччыларыгар “Сахалыы кинигэлэр дьиэ кэргэн бибилэтиэкэтигэр” диэн аахсыйаны биллэрдэ. Аахсыйа кыттыылаахтара дьиэтээҕи бибилэтиэкэлэрин хаартыскалаан (уһулан), кыратык сырдатан, инстаграм-сирэйдэригэр #күндэ125сыла хэштегтаан таһааралларыгар ыҥырда.
Ырыа-хоһоон түһүлгэтин иккис түһүмэҕэ Аар Баҕах сэргэбит анныгар түптэ унаарыйар, ыраастыыр, арчылыыр буруотунан арыалланан Айсен Федоров Күндэ “Кии сыта” хоһоонугар кылыһахтаах тойугун доллоһута туойуутунан салҕанна. Элгээйиттэн анаан-минээн Күндэ көмүс күһүнүн киэргэтэ кэлбит Эльвира Николаева салайааччылаах хоһоонньуттар – Татьяна Семенова, Людмила Павлова, Сергей Слепцов – ыара-хоһоон түһүлгэтин хомоҕой хоһооннорунан, Күндэни арыйар литературнай композицияларынан ситэрэн-хоторон биэрдилэр. Киин бибилэтиэкэ кылаабынай библиограба Лидия Чирикова Алексей Андреевич-Күндэ олоҕун, айар үлэтин кэпсиир суруйааччы бэйэтин айымньыларын уонна кини туһунан сырдатар кинигэлэр быыстапкаларын сиһилии кэпсээтэ.
Олох удьуордаргар салҕанар. Күндэ төһө да бу сиргэ баара эрэ 36 эрэ сыл олордор, кини олорон ааспыт олоҕо айар үлэлэригэр уонна, биллэн турар, кини сыдьааннарыгар салҕанар. Тэрээһиммитигэр лоп-бааччы олохтоохтук саҥарбыт-иҥэрбит Элгээйиттэн Алексей Андреевич эдэркээн сиэн быраата Аркадий Самойлов Күндэ аймахтарын, сыдьааннарын сырдаппыта олус кэрэхсэбиллээх буолла.
Күндэ төрөөбүтэ 125 сылыгар аналлаах араас хабааннаах, араас таһымнаах тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытылла тураллар. Ол тэрээһиннэри Сунтаар улууһун култууратын уонна айылгытын салалтатын салайааччыта Мария Кобельянова – Тускулаана сырдатта. Бу түһүлгэҕэ икки айар куттаахтар күрэстэрин түмүгэ билиннэ, наҕараадалар кыайыылаахтарын буллулар. Ол туһунан кылаабынай библиотекарь Мария Алексеева кэпсээн аһарта. “Ньургуһун хоһуйар түһүлгэтэ” эрдэ кэтэхтэн ыытыллыбыт күрэс кыайыылааҕынан Уһун-Күөлтэн Вениамин Егоров – Айаан Чакыр ааттанан улуус дьаһалтатыттан, култуура салалтатыттан кинигэ бэчээттэтэн таһаарарыгар 50 тыһыынча солкуобайдаах сэртипикээтинэн, оттон күн бэҕэһээ инстаграм-сирэй быһа эпииринэн ыытыллыбыт “Кэмчи кэрчиктэр” тута хоһуйууга күрэс кыайыылааҕынан Уран Күннэй Саргын кыыһа буолан, 5 тыһыынча харчынан наҕараадаланнылар.
“Ньургуһун хоһуйар түһүлгэтэ” айар күрэс Дьүүллүүр Сүбэтигэр Сунтаарбыт бастакы поэтессата Саргылаана Спиридонова – Кэрэмэс Кийиитэ уонна Ангелина Васильева – Дайыына, оттон “Кэмчи кэрчиктэргэ” киирбит үлэлэри Мария Кобельянова – Тускулаана, Анатолий Данилов – Аман сыаналаатылар.
Күндэҕэ анаммыт ырыа-хоһоон түһүлгэтин Кутанаттан сылдьар “Ньургуһун” литературнай түмсүү көхтөөх кыттыылааҕа, айар талааннаах күндү киһибит Зинаида Васильева – Сыралы олус истиҥник иилээн-саҕалаан ыытта.
Күндэ үбүлүөйдээх тэрээһинин “Төрөөбүт тыл” хоһоонун күргүөмүнэн ааҕан түмүктээтибит. Тэрээһини көтүппүттэр “Сунтаар – Олоҥхо дойдута” үтүүп-ханаалга киирэн көрүөххүтүн сөп.
Түмүккэ, тэрийээччилэр ааттарыттан тэрээһин үрдүк таһымнаахтык ыытыллыбытыгар күүс-көмө буолбут Сунтаардааҕы “Партизан” НАТК кэллэктиибигэр (салайааччы – Юрий Очосов), Элгээйитээҕи “Оһуор” СКК режиссера Эльвира Николаева халыҥ хамаандатыгар, Уйбаан Нуолур аатынан Элгээйи модельнай библиотекатын сэбиэдиссэйигэр Татьяна Семеноваҕа, Кутана түмэлин салайааччытыгар Капитон Никифоровка уонна түһүлгэбит түсчүтүгэр Зинаида Васильева – Сыралыга барҕа махталбытын биллэрэбит.
Марианна Поскачина
