Бэрт сотору кэминэн «Кындыкан» остуоруйа бэчээттэммит версията, ол эбэтэр кинигэтэ тахсыахтаах. Манна даҕатан, биһиги бу остуоруйаны эбээннии тылга тылбаастаабыт биллиилээх суруйааччы Анатолий Степанов-Ламутскайы кытта кэпсэтэ сырыттыбыт.
Анатолий Платонович Степанов-Ламутскай – Саха өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, Арассыыйа Федерациятын Уопсай үөрэхтээһиҥҥэ бочуоттаах үлэһитэ, эбээн суруйааччыта, бэйиэт, мелодист, Саха сирин эбээннэрин сойууһун бэрэссэдээтэлэ, «Кындыкан» бырайыак эспиэрэ.
– Айымньыны тылбаастыыр үлэҥ туохтан уонна хайдах саҕаламмытай?
– Саха сиригэр Зашиверскай куорат диэн баар буола сылдьыбытын оҕо эрдэхпиттэн истэн билэр этим. Бу куорат олохтоохторо уодьуганнаах уоспа ыарыыттан имири эстибиттэрин курутуйа кэпсииллэрэ. Итиннэ сыһыаннаах биир үһүйээн баар. Онно кэпсэнэринэн, ити куораттан чугас сиргэ сылдьар булчуттар биир кыыс оҕону булан ылаллар. Онтулара имири эстибит куораттан суос-соҕотох тыыннаах хаалбыт оҕо буолан биэрэр.
Былырыын ол сүҥкэн иэдээнтэн тыыннаах хаалбыт кыысчаан удьуора буолабын, “Кындыкан” диэн бырайыагы толкуйдаатым диэн, Маргарита Попова миигин кытта сибээстэһэ сылдьыбыта. Бу бырайыагы олоххо киллэрэргэ алгыс наадатын эппитэ. Миигин киниэхэ СӨ Арктика уонна Хотугу норуоттар дьыалаларыгар миниистирин солбуйааччы Михаил Александрович Погодаев сүбэлээбит этэ. Ол кэнниттэн, дьэ, бу саас биһиги Маргариталыын сирэй көрсөн олорон кэпсэппиппит. Миигин бу бырайыакка эспиэр буоларга уонна “Кындыкан” остуоруйаны бэлэмнииллэригэр кыттарбар көрдөспүтэ. Остуоруйа ааптара Лидия Тарасованы кытта билиһиннэрбитэ. Ити курдук биһиги кыттыгас үлэбит саҕаламмыта.
Лидия миэхэ остуоруйа түмүк барыйаанын көрдөрбүтүгэр олус диэн биһирээн, хайаан да эбээн тылыгар тылбаастыырга санаммытым. Сонно тута ылсан, биир түүн иһигэр тылбаастаан бүтэрэ охсубутум. Ити – айымньыттан күүстээх өрө көтөҕүллүү (вдохновение) түмүгэ буолар.
– Остуоруйа туһунан санааҕын үллэстибэккин ээ, сүрүн уратыта, күүһэ туохха сытарый?
– Остуоруйа диэн – дьиҥ олоххо суох, өй ууһа толкуйдаан таһаарар историята. Остуоруйа диэн – киһи оҥорон көрөр дьоҕурун күүһүнэн толкуйданан-торумнанан тахсар, оҥорон көрүү (фантазия) уонна иллюзия киэҥник туттуллар айымньыта. Оттон үһүйээн диэн – дьоҕус гынан баран, дьиҥ олоххо баар буола сылдьыбыт быһыыга-майгыга олоҕурар. Биһиэнэ – остуоруйа, ол гынан баран, ааптар дьиҥ олоххо буолбукка, баар чахчыга олоҕуран суруйбут айымньыта. Ол буолар – кини күүһэ.
Кындыкан – түмүллүбүт уобарас. Оҕолорго чугас уонна өйдөнүмтүө жанрынан бэлэмнэммит буолан, бу айымньы көмөтүнэн норуот дуулаҕа санаатын, күүһүн, олоххо тардыһыытын, тулуурдаах, дьулуурдаах буолуутун толору көрдөрөр. Норуот историятын оҕолорго тиийимтиэ гына быһаарар.
– Кинигэни бэлэмниир кэмҥитигэр туох эмэ интэриэһинэй түгэннэр буоллулар дуу? Баҕар, туох эмэ саҥа, бу иннинэ биллибэтэх чахчылар биллибиттэрэ буолаарай?
– «Кындыкан» айар бөлөххө Саха сиригэр олохтоох элбэх араас омук бэрэстэбиитэллэрэ бааллар – нууччалар, сахалар, бүрээттэр, эбээннэр, эбэҥкилэр, дьүкээгирдэр уо.д.а. Бу бырайыакка үлэлиир кэммэр ыччат, эдэр дьон төрөөбүт төрүт тылларын, омук быһыытынан уратылаах култуураларын, Хоту сир норуоттарын үгэс буолбут олохторун укулаатын үйэтитэр сырдык аналы (миссияны) үрдүктүк туталларын, сыаналыылларын, онно көмөлөһөр баҕалара улаханын сөҕө-махтайа, үөрэ көрдүм. Кинилэр: «Хоту дойду олохтоохторун дьылҕатыттан биһиги саныырбытынааҕар быдан элбэх тутулуктанар. Аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох омуктар – айылҕаны кытта ыкса алтыһан олорор, бүтүн аан дойду энергетическэй балаансатын тутан, харыстаан олорор дьон. Кинилэр баалларын тухары Хоту сир эрэллээх илиигэ баар», – дэһэллэр. Ити олус үөрдэр уонна астыннарар.
– Кындыкан кыысчаан туһунан үһүйээн туһунан туох санаалааххыный, кырачаан кыысчаан өлөр өлүүнү кыайбыт ис кистэлэҥэ туохха сытарый?
– Биллэн турар, кып-кыра оҕо түҥ тыаҕа соҕотох хаалан баран тыыннаах хаалбыт чахчыта күн бүгүнүгэр да диэри таабырын тэҥэ. Этэн аһарбытым курдук, ити үһүйээни мин өссө кыра оҕо сылдьан истэрим. Оҕо эрдэхпиттэн итинник түгэн буолар кыахтаах диэн бигэ өйдөбүл өйбөр-сүрэхпэр олохтоохтук иҥмит. Букатын кыра эрдэхпиттэн миэхэ биһиги былыргы өбүгэлэрбит харыстыы-арчылыы, ыраахтан көрө-истэ сылдьаллар диэн санааны иҥэрэ улаатыннарбыттара. Тыыннаах хаалбыт кыысчааны былыргы өбүгэлэрэ, ордук удаҕан эбэтэ араҥаччылаабыт, харыстаабыт буолуохтаахтар. Кинилэр кыысчааҥҥа кыыл-сүөл буолан кэлэллэрэ уонна кыыл киһи киниэхэ доҕор буоларыгар көмөлөһөллөр. Ити барыта дьиҥ олоххо буолуон сөп. Итинник ис хоһоонноох үһүйээн эбээннэргэ элбэх.
– Бу остуоруйа оҕолорго эрэ буолбакка улахан дьоҥҥо кытта тиэрдэр күүһэ, сыала (посыл) туох дии саныыгыный?
– Ханнык баҕарар остуоруйа чопчу ааптардаах да буоллун, бүтүн норуот толкуйдаан таһаарбыт да айымньыта буоллун, бастатан туран, өй ууһунан толкуйданан тахсар. Ол гынан баран, ити кэпсээн букатын да дьиҥ чахчыны көрдөрөр уонна норуот урукку, инннинээҕи олоҕун билиһиннэрэр буолуон сөп.
Мин «Кындыкан» остуоруйа оҕо дьон кутун тутан, кинилэргэ сүрүн дьоруой Кындыкан хорсун быһыыта, бигэ санаата өйдөнөн хаалыан, холобур буолуон баҕарабын. Остуоруйа нөҥүө оҕо бэйэтин омугун историятын билэрэ туһалаах. Ханнык баҕарар остуоруйа курдук үтүөҕэ, сиэрдээх буолууга, куһаҕаны утары охсуһууга угуйар, сирдиир дии саныыбын.
Биллэн турар, остуоруйаны хайдах ылынара оҕоттон бэйэтиттэн эмиэ тутулуктаах. Сорох остуоруйа сюжетыгар итэҕэйиэ, олох ыарахан кэмигэр туох эрэ биллибэт күүс көмөлөһөрүгэр, күүтүллүбэтэх дьикти баарыгар эрэниэ. Оттон сорох баҕар, букатын да фантастика эрэ курдук ылыныа. Ол гынан баран, сүрүнэ, бары даҕаны бэйэлэрин омуктарын историятын сэҥээриэхтэрэ, бу остуоруйаҕа хотугу омуктар култууралара, олохторо-дьаһахтара хайдах баарынан кииирдэҕэ. Оттон улахан дьон туһунан этэр буоллахха... туох эрэ дьиктигэ, ураты күүскэ итэҕэйэргэ ыҥырыы быһыытынан өйдүөххэ сөп.
– Төрөппүттэргэ анаан, тугу этиэҥ этэй?
– Остуоруйа олус ааҕыллымтыа, киһи болҕомтотун тардар. Улахаттар оҕолоругар остуоруйа кэпсииллэрин сөбүлүүллэр. Ол да курдук мин төрөппүттэргэ бу бүтүн омук олоҕун көрдөрөр уонна кыра кыысчаан дьиктилээх историятын кэпсиир “Кындыкан” остуоруйаны ааҕалларыгар, кэпсииллэригэр баҕарыам этэ. Бу остуоруйа нөҥүө оҕолору төрөөбүт дойдуларын күүскэ таптыырга, бэйэ омугун урукку историятын сэргииргэ, үөрэтэргэ уһуйуохха сөп. Төрөппүттэр кэлэр кэнчээри ыччаттарыгар баар уустугу туоруур күүһү-кыаҕы бэйэ иһиттэн буларга, самныбат санааланарга үөрэтиэхтэрин баҕарабын.
– Тустаах бырайыак олоххо киирэригэр бырамыысыланнас бөдөҥ хампаанньата АЛРОСА көмөлөспүтэ биллибитэ. “Кындыкан” бырайыак уонна алмаас хампаанньата маннык бииргэ үлэлэһиилэрин хайдах сыаналыыгыный?
– АЛРОСА курдук бөдөҥ хампаанньа “Кындыкан” култуура бренигэр болҕомтотун уурбутуттан мин олус үөрэбин. Бу бииргэ үлэлэһии бырайыак салгыы сайдарыгар аҥаардас үтүө өттүнэн дьайыаҕа. Мин АЛРОСА үбүлээһин, материальнай уонна тэрээһин да өттүнэн көмөлөһөр кыахтааҕын билэбин. АЛРОСА уонна “Кындыкан” бырайыак бииргэ үлэлэһиилэрин бастакы хардыытынан остуоруйа бэлэмнэнэн тахсыыта буолар. Бу бииргэ үлэлэһии өссө да салҕаныаҕа диэн эрэнэбин, тоҕо диэтэххэ, “Кындыкан” түмсүү үгүс былааннаах, бырайыак иһинэн хос бырайыактардаах.
Алмаас хампаанньата экэнэмиичэскэй сайдыыга, КМНСтар олохторун хаачыстыбатын тупсарыыга, хотугу омуктар төрүт национальнай култуураларын сайыннарыыга дьоһун суолтаны ууран, көмөлөһөрүн, биһиги норуоттарбыт үөрэххэ таһымнарын үрдэтиигэ туох баар үчүгэй усулуобуйаны тэрийиигэ көхтөөхтүк кыттарын билэбин. АЛРОСА хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар түөлбэлээн олорор сирдэригэр оскуола, дьыссаат тутуутун үбүлүүр. Тыа хаһаайыстыбатын уонна үгэс буолбут булт, балык салааларын өйүүр, национальнай бырааһынньыктары тэрийиигэ, омук олоҕурбут үгэстэрин, сиэрдэрин-туомнарын үйэтитиигэ төһүү кылаатын киллэрэр. Бу – алмаас хостооһун уонна алмаас сырьетын атыытын-эргиэнин суотугар уопсай сайдыы ситиһиллэрин туһугар ыытыллар сүҥкэннээх үлэ.
Андрей ШИЛОВ
