Хамсык уонна айар эйгэ. Куһаҕаны ыарыы кэлиэҕиттэн, ол сабыдыалыттан биир саамай эмсэҕэлээбит араҥа кинилэр буоллулар - айар куттаах биһиги сөбүлээн истэр ырыаһыттарбыт. Ханнык да хараҥа кэм, хамсык саба бүрүүкээтин – олох син биир салҕанар, устан баран иһэр. Киһи тыыннааҕын тухары сырдыкка тардыһар, дьылҕаҕа эрэллээх иннин диэки харса суох кимэн киирэн иһэр, тохтообот. ОЛОХ – ОХСУҺУУ! «Көһөҥө таас анныгар уу устубат!» диэн нуучча норуотугар өс хоһооно этэр. Ол эрээри, чахчы, тугу эрэ хамнаппыт, олоҕун уларыппыт, өлөн-охтон биэрбэтэххэ эрэ, киһи олоҕо салҕанар, сайдар-чэчириир.
Бүгүн «Кыым» хаһыат айар эйгэ үлэһиттэриттэн, чуолаан саха эстрадатын ырыаһыттарыттан экспресс-ыйытык оҥорорго сананна. Ким эрэ аһаҕастык эппиэттээтэ, чиэһинэйдик хайдах баарынан билиҥҥи быһыыны-майгыны кэпсээтэ, ким эрэ туттунна, ким эрэ «олох сөбүлээбэт тиэмэм, санатыма, олох санаатым да дэлби кыйаханан барабын» диэн билиннэ.
Онон истиэҕиҥ айар куттаах киһи хамсыгы хайдах ылыммытын?
Экспресс-ыйытык:
- Ырыаһыт, айар куттаах киһи быһыытынан хамсык кэмин хайдах ылынныҥ? Олоҕуҥ төһө уларыйдай?
- Туох саҥа сүүрээннэри бэйэҕэр арыйдыҥ? Хамсыгы кытары салгыы айар куттаах киһи үөрэнэн, саҥа суол солоон олоруон сөп дуо эн санааҕар?
- Маннык түгэҥҥэ судаарыстыба айар куттаах дьоҥҥо туох көмө оҥоруон сөбүн туһунан бэйэҥ баҕа санааларгын эттэргин
Далаана:
- Мин номнуо үһүс сылбын оҕобун көрөн олоробун. Эстрада тыйаатырыттан үп-харчы ылбаппын. Үлэбэр тахсыам өссө сыл кэриҥэ баар. Хамсык кэлиэҕиттэн биһиги, айар эйгэ үлэһиттэрэ, кырдьык, элбэх ыараханы көрүстүбүт. Кэнсиэр барыта тохтоото. Гостуруол туһунан этэ да барыллыбат.
Хам-түм, арай, саала аҥаара көрөөччүлээх кэнсиэрдэр ыарыы арыый да намырыыр кэмигэр буолуталаабыттара, .
Ипотека төлөбүрүттэн ким да босхолооботоҕо, олох-дьаһах төлөбүрэ тиһигин быспакка кэлэ турар. Үс оҕолоох буолан элбэх оҕолоох ыалга киирсэбит. Оҕолор астара-таҥастара күннэтэ сөбүгэр үбү эрэйэр. ИП-бынан үлэлээбэтэҕим, туох да сакаас суоҕа. Судаарыстыба өттүттэн муусука, айар куттаах дьон биисинэстэригэр туох да көмө оҥоһуллубатаҕа хомолтолоох. Саатарын, кыһалҕаттан «боростуойдаабыт» кэмнэрбитигэр ИП-быт нолуогар эҥин туох да чэпчэтии көрүллүбэтэҕэ киһини харааһыннарар.
Ол да буоллар биһиги дьиэ кэргэн, санаабытын түһэрбэккэ, иннибит диэки баран иһэбит. Мин, дьолго, хата, хаһан да судаарыстыбаттан тутулуга суох киһинэн ааҕынарым, ааҕынабын даҕаны. Өрүү туохха эмэ саҥа сүүрээни, үүтү-хайҕаһы көрдөөн, суол тобулан баран иһэр, олоххо актыыбынай позициялаах киһибин. Ол иһин билигин «Гринвей» пиирмэ хайысхатынан дьарыктанабын: бэйэм онно «сеть» тутабын. Түгэни туһанан, сүгүрүйээччилэрбин миэхэ холбоһон, өйүүргүтүгэр ыҥырыам этэ. Киһи олоххо иҥнэн-охтон хаалбакка, харса суох ханнык баҕарар үлэҕэ ылсан иһиэхтээх диэн санаалаахпын. 2020-21 сс. дьиэҕэ-уокка туһалаах араас малы-салы атыылаатыбыт. Киһи туох эмэ дьарыктаах буоллаҕына, курус, хотторор, бэринэр санааҕа ылларбат. Ол туһунан саныыр соло да суох. Инстаграм социальнай ситим баарыгар олус махтанабын. Олус туһалаата. Онлайн-кэнсиэр оҥорорбор, атыы-тутуу ыытарбар.
Кэнсиэр туһунан... 50 % саала туолуута көҥүллэнэ сылдьыбытыгар биһиги, ырыаһыттар, аһымал аахсыйа сиэринэн кэнсиэр оҥоро сылдьыбыппыт. Баһаартан эмсэҕэлээбиттэргэ анаан, чуолаан, Горнай улууһун Бэс Күөл дьонугар. Бэйэбит интэриэспитигэр диэн буолбатах. Кыра гонорар эрэ ылбыппыт. Уоннааҕыта барыта – дьиэлэрэ умайбыт дьоҥҥо. Ол харчы араас инстанциянан өр баҕайы айаннаан, счёттан горнайдарга ананан бу күннэргэ, Бэс Күөл олохтоохторугар түһүөхтээх. Биһиги кинилэргэ туттарыахтаахпыт.
Быйыл айар үлэм 20 сылын ылыахтаах этим. Хомойуох иһин, табыллыбатаҕа. Хамсык. 20 сыл анараа өртүгэр 18 саастаах эдэркээн устудьуоҥка кыыс ийэм аах даачаларыгар олорон, сайын бэс ыйыгар аан маҥнайгы ырыабын айбытым.
Ол да буоллар мин санаабын хаһан да түһэрбэт киһибин. Инним диэки баран иһэбин. Толкуйдаан баран маннык санааҕа кэллим. Айар үлэм, сэмэй да буоллар, кыра үбүлүөйүгэр анаан бэйэм ааппыттан сүгүрүйээччилэрбэр сэмэй бэлэх оҥорорго сананным. Ким баҕалаах, мин фонограммаларбын сөбүгэр, удамыр сыанаҕа атыылаһан ырыаларбын ыллаан, дьонун-сэргэтин үөрдүөн сөп. Онуоха инстаграмм ситиммэр – үс бакыат аахсыйа толкуйдаатым. Биир бакыат 10 ырыа – 2 тыһ. солк., иккис бакыат 20 ырыа – 3 тыһ.солк., үһүс пакет 30 ырыа – 5 тыһ.солк. Бу барыта минусовкалар. Бу барыта бар дьоммор үбүлүөйдээх даатабынан бэлэҕим буолар. Манан чопчу бэйэм администраторым дьарыктанар – 89990602871.
Күндү сүгүрүйээччилэрим, этэҥҥэ сылдьыҥ, чөл буолуҥ, туох барыта бүтэр уһуктаах. Барыта бүтүөҕэ, күннээҕи сырдык олохпутугар хайаан да төннүөхпүт.
Бүөккэ Бөтүрүөп:
- Кэнсиэр, гостуруол тохтоон, дьиэбиттэн, устуудьуйаттан тахсарым аҕыйаата... Манна кэлэр-барар, киирэр-тахсар да дьон сүпсүлгэнэ намыраата. Тус олохпор улахан уларыйыы суох, син биир көмпүүтэрим иннигэр олордоҕум дии. Арай интэриниэти хаһарым элбээтэ. Хамсыгы кытары салгыы олорор буоллахпыт, туох диэн, сууланан баран сытынан кэбиһиэхпитий, олох салҕанар.
Судаарыстыбаттан көмө көрдүүр туһунан толкуй да суох ээ. Дьон барыта кыһалҕаҕа сылдьар, биир балаһыанньаҕа. Этэҥҥэ салгыы бэйэбитин, дьоммутун-сэргэбитин харыстыы, харыстаһа эрэ сылдьыахпытын наада. Бар дьонум, чөл буолуҥ, этэҥҥэ сылдьыҥ!
Сахаайа Бурнашова:
- Айар куттааҕы эрэ буолбатах, норуоту, икки атахтааҕы барытын баайда ити хамсык. Ол эрээри олоххо буолар түбэлтэни барытын ылыныах тустаахпыт хайдах баарынан, бэлэм буолуохтаахпыт барытыгар. Биһиги дьиэ кэргэн хамсык саҕаланаатын кытта кыра, дьоҕус биисинэс тэринэн, минньигэс ас астаан атыылаабыппыт. Ити курдук киһи бэйэтин бэйэтэ толоруохтаах уонна араас үлэни барытын сатыахтаах дии саныыбыт. Арааһа, хамсык уһуур чинчилэннэ курдук, онон айар дьон син биир үлэбитинэн дьарыктанан, ырыабытынан-тойукпутунан бар дьоммутун үөрдэн, онон дьону эмтээн, санааларын көтөҕөн олохторун уһатыахтаахпыт дии саныыбыт. Хас биирдии киһи сөбүлүүр дьыалатынан дьарыктаныахтаах. Оччоҕо сайдар,табыллар онтон күүс ылан үйэтэ уһуур
Судаарыстыба айар дьоҥҥо анал бырагыраама быһыытынан көмөлөһөр буолуохтаах. Атын идэлээхтэртэн айар дьон уратылар. Куруук дьон хараҕын далыгар сылдьар олус сылаалаах, онон мэлдьи ыраас, кэрэ буолан көстөн дьону үөрдүөхтээх. Оннук дьону судаарыстыба бэйэтэ көрөн, бириэмэтигэр сыаналыахтаах. Баҕа санаабыт -- судаарыстыбаннай тыйаатыр артыыстара хамнастара үрдүүрэ буоллар...
Пётр Кулаковскай:
- Быйылгы хамсык кэмин бэлэм көрүстүм. Былырыыҥҥы локдаун кэмиттэн элбэххэ үөрэнним, уопут ыллым. Дьыаланы-куолуну, үлэни-хамнаһы эрдэтинэ үмүрүттүм, бүтэрдим-оһордум. Сүрүн үлэлиир эйгэм араадьыйа буолан, куйаар ситимэ хаһан да тохтообот. Үөрүүгэ-хомолтоҕо, эҕэрдэ-биллэрии биэрэргэ, сэргэхсийэ таарыйа оонньууга да кыттан ыларга куруутун арахсыспат аргыс. Туох саҥаны бэйэбэр арыйдым? Чааһынай дьиэҕэ олорор буоламмын, бэйэҕит да өйдүүргүт буолуо – бүппэт түбүк. Дьиэ ис-тас үлэтэ. Биир үчүгэйи бэйэбэр бэлиэтээтим: хамсык кэмэ үгүс киһини дьиэтигэр тохтотто. Дьоммор элбэх болҕомтону уурар буоллум. Урукку сүүрүүлээх-көтүүлээх ыгым олохтон уоскуйдум, налыйдым, тыын ыллым. Туох куһаҕан барыта үчүгэйдээх дииллэр дии. Хамсык өр кэмҥэ кэллэ, быһыыта. Онно бас бэриммэккэ, киһи хамсыгы кытары олоро үөрэнэр. Ол курдук, биһиги, ырыаһыттар, айар куттаах дьон, нуччалыы эттэххэ, эмиэ «адаптацияланан» эрэбит. Саала аҥаарынан дьонноох кэнсиэрдэри, балаһыанньа арыый да намыраабыт кэмигэр ыытан, көх-нэм буолбуппут. Барыта үчүгэй буолуо диэн эрэнэбин. Сырдык, доруобай олохпутугар хайаан да төннүөхпүт!
Антон Иванов:
- Хамсык кэмин буолуохтааҕын курдук ылынным. Ууга-уокка түспэтим. Сүнньүнэн, ырыа устар устуудьуйа салайааччыта буоламмын, үлэм улаханнык оҕустарбата, үлэ барбытын курдук баран иһэр. Дьон кэлэн, ырыа оҥорторон бараллар. Арай бииртэн хомойобун: хамсыкка ордук чуолаан оҕо аймах оҕустарда. Барыта хааччах. Урут хайдах этэй, таһырдьа олбуорга тахсан хаккыайдаан, хаарга туста оонньоон, тыаҕа сылдьан. Билиҥҥи оҕолор дьиэҕэ хаайтардылар, хамсык ону өссө күүһүртэ. Онлайн үөрэх диэн – сымыйа. Толору билиини ылбаттар. Саҥа сүүрээн. Интэриниэт. Ол баар буолан, барытын ситиһэн иһэбит. Холобура, урут биир аранжировщиктаах буоллахпына, билигин хас да баар. Ыраахтан үлэлии олоробут. Билигин бу Москубаҕа олорон, Саха сирин кытта сакааска сибээс тута олоробун. Ютуб ханаалбар ону-маны уган дьону сэргэхситэбин. Дьон онтон сэргэхсийэр, үөрэр-көтөр. Судаарыстыба өттүттэн бу аччыгый биисинэспитигэр көмө суох. Биһиги ырыа оҥоробут, ким эрэ, ханна эрэ кыайда – ол биһиги тус ситиһиибит. Ол да буоллар хайдах эмэ гынан өйөөтөр бэрт буолуо этэ. Биири өссө бэлиэтии көрдүм. Хайа да эйгэҕэ, урут үлэҕэ олус умса түспүт дьоҥҥо хамсык уруок оҥордо – дьиэ кэргэҥҥин сыаналаа, харыстаа диэн. Дьэ, бүппэт сүпсүлгэнтэн быыс булан дьиэлэригэр тохтоотулар. Ол үчүгэй. Ыарыы ааһыа, туох барыта бүтэр уһуктаах. Санааҕытын түһэримэҥ, инникигэ, сырдыкка, кэрэҕэ тардыһыҥ.
Иннокентий Гаврильев-Лэкиэс:
- Бу хамсык элбэх дьоҥҥо кыһалҕаны аҕалла, ол быыһыгар биһиги эйгэбитигэр улахан охсууну, хоромньуну. Айар ыллыыр-туойар, сыанаҕа үлэлиир дьон биир түгэҥҥэ хамнаһа суох хаалбыт түгэнэ элбэх. Кэнсиэр оҥорор да кыах суох буолла. Бу кыһалҕаны өйдөөн туран онлайн ньымаларын, социальнай ситим хайысхаларын туһанан үлэни ыыта үөрэниэххэ наада.
Судаарыстыба интэриниэккэ хааччаҕы тохтотон, төттөрүтүн, өйүүр бырагыраамалары тыыран күүс-көмө буолуохтаах дии саныыбын.
Байбал Сэмэнэп:
- Хамсык ырыа куттаах айар дьон олохторун олус айгыратта. Маныаха диэри гостуруоллаан улуустары кэрийэн дьоммут-сэргэбит ытыстарын тыаһын истэн, кинилэрдиин ыкса сылдьан ыллаан-туойан, кэпсэтэн сылдьыбыппыт биирдэ суох буолан хаалла. Ырыаһыт да, көрөөччү да бэйэ-бэйэбитин балайда аҕыннахпыт буолуо диэн сүрэҕим сэрэйэр.
Саҥа сүүрээн диэ. Аныгы кэм киһитэ буоларым быһыытынан Интэриниэт ситимигэр син баарбын. Ол эрээри атыттар курдук ити араас оонньууну, латырыайаны сатаан ыыппат киһибин, онтон ыраахпын даҕаны. Кинилэр курдук сылбырҕа буолбатахпын. Наҕылбын. Төлөпүөн хаамыратын нөҥүө олорон кэнсиэрдиир – миэнэ буолбатах. Олус суохтуубут тыыннаах эйгэни. Онлайн-кэнсиэр ону хайдах да солбуйбат. Сахалыы эттэххэ, ити таах көннөрү, туох да амтана суох аһыы олорор, сылбархай ууну иһэ олорор кэриэтэ буолан тахсар.
Айар киһи судаарыстыбаттан туох көмөнү көрдөһүө? Көрөҕүн дии, QR код киллэрэн эрэллэр. Хамсыгы утары быһыы ылбыт дьону кэнсиэргэ сырытыннаран, мусукаалынай тэрээһиннэри көҥүллээн, көрөөччү бырыһыанын арыый үрдэтэллэрэ буоллар. Итинник киччэм баҕа санаалаахпын.
Үлэлии сылдьар судаарыстыбаннай тыйаатырбар махтанабын. Тэрилтэм баар буолан абыраата. Бэйэлэрэ көҥүл сылдьыбыт дьоҥҥо ыарыы улаханнык сабыдыаллаата.
Өссө төгүл тыам дьонун барахсаттары ахтан аһарыам этэ, бары күүтэллэр ээ хаһан бу барыта бүтэрин, чуолаан хоту дойду дьоно. “Оо, хаһан кэлэҕит гостуруоллуу, аҕынныбыт даҕаны сахалыы ырыаны”, -- дэһэллэр. Мин билэрбинэн, хайа да тыа кулууба сыл устата оччо-бачча тэрээһин, кэнсиэр диэн тус-туһунан былааннаах. Саатар, QR кодунан кыра кэнсиэрдэри тэрийэн, харчы киллэринэрэ буоллар, кулууптарын өрөмүөнүгэр, малыгар-салыгар, нэһилиэк бүддьүөтүгэр син ханан эмэ күүс-көмө, төһүү буолуо этэ. Мин оннук гыныҥ диэн кимиэхэ да соҥнообоппун. Бу көннөрү тус баҕа санаабын эрэ этэбин. Тоҕо эрэ саныыбын: бу мучумаан барыта сотору кэминэн хара былыт курдук ааһыа, аламай күммүт чаҕылыччы тыгыа, толору дьоллоохтук олоруохпут. Оннук буолуо диэн бүк эрэнэбин.
Чаҕыл
