Ыам ыйын 21 күнүгэр, П. А. Ойуунускай аатынан литературнай түмэлгэ «Айар аартыкпыт аргыстара» эдэр ааптардар, «Талаан түһүлгэтэ» сааһыттан тутулуга суох айар дьон түмсүүлэрин уонна хас даҕаны бөлөҕү холбуур «АйАрт» кэмиэрчэскэйэ суох айар-суруйар дьон уопсастыбалара «Сайыны уруйдуубут» дьоро түһүлгэни тэрийэн ыыттылар.
Бырагыраамма быһыытынан, 4 сиринэн тэрээһиннэр ыытылыннылар. Сарсыардаттан литература түмэлин бастакы этээһигэр «Сааскы ыллыктар» диэн сабыс-саҥа кэпсээн хомуурунньугун сүрэхтэниитэ буолла. Бу кэмҥэ таһырдьа түмсүүлэр ааптардарын кинигэлэрин атыыта тэрилиннэ.
Салгыы, түмэл олбуоругар турар балаҕаҥҥа олоҥхоһуттар толорууларын иһиттилэр, ол кэнниттэн аһаҕас халлаан анныгар ырыалаах-тойуктаах, үҥкүүлээх-битиилээх уонна хоһоону айыыга күрэхтээх кэнсиэр ыытылынна. Дьоро түһүлгэ Былатыан Ойуунускай олорбут дьиэтигэр суруйааччылар олохторун туһунан лиэксийэнэн уонна литератураҕа сыһыаннаах тургутугунан түмүктэннэ.
«Сааскы ыллыктар» кэпсээн хомуурунньугун сүрэхтэниитэ
«Сааскы ыллыктар» саҥа кэпсээн хомуурунньугун сүрэхтиир тэрээһини «Айар аартыкпыт аргыстара» эдэр ааптардар, «Спутники из мира поэзии» нууччалыы суруйар, «Талаан түһүлгэтэ» сааһыттан тутулуга суох айар куттаахтар түмсүүлэрин уонна хас даҕаны түмсүүнү холбуур «АйАрт» кэмиэрчэскэйэ суох айар-суруйар дьон уопсастыбаларын салайааччыта Диана Сутакова-Дайаана Куо уонна көхтөөх актыбыыһа, холонооччу ааптар Ираида Коркина-Чугдаара ыыттылар.
Саха үгэһинэн, тэрээһин сахабыт эҕэрдэ тойугунан, алгыс ырыатынан саҕаланна. Алгысчытынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, «Симэх» национальнай киин методиһа, «Талаан түһүлгэтэ» түмсүү чилиэнэ Виктор Игнатьев буолла.
«Сааскы ыллыктар» кэпсээн хомуурунньугар «Айар аартыкпыт аргыстара» эдэр ааптардар, «Талаан түһүлгэтэ» сааһыттан тутулуга суох айар дьон түмсүүлэрин уонна хас даҕаны бөлөҕү холбуур «АйАрт» кэмиэрчэскэйэ суох айар-суруйар дьон уопсастыбаларын холонооччу ааптардара, салайааччы Диана Сутакова-Дайаана Куо, Мария Винокурова, Сардаана Гаврильева-САРДААНА, Оксана Манчурина, Анатолий Кириллин-Толикус, Вера Прокопьева-Итэҕэл, Игнатий Слепцов-Хайа Тыала, Мария Андреева, Ираида Коркина-Чугдаара, Марианна Коркина, Айсен Николаев-Лэҥкэ, Евгений Васильевка-Чаҕыл, Петр Ефимов-Уһунча, Петр Кычкин-Сайылык Бүөтүрэ тэттик кэпсээннэрэ киирдилэр. Ирдэбил быһыытынан, ааптардар 5 сирэйгэ (стр) батар уус-уран айымньыларын ыыппыттара. Кэпсээннэр күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, олох бары өрүттэрин таарыйаллар диэтэхпитинэ, сыыспаппыт буолуо.
Оттон кинигэ тахсыбыт устуоруйатын сэгэттэххэ, аан бастаан Ираида Коркина-Чугдаара кэпсээн хомуурунньугун таһаарыы туһунан этии киллэрбитэ уонна биллэриилэри ыытан, хомуйан саҕалаабыта. Кэлин кини бириэмэтэ тиийбэтиттэн сылтаан, хомуурунньугу салгыы хомуйуу уонна таҥыы үлэтин "Айар Кут" Саха сирин суруйааччыларын уонна хоһоонньуттарын Сойууһун кылгас болдьоххо бэрэссэдээтэлэ, Эдэр ыччаты көҕүлүүр "АйАрт" түмсүү биир актыыбынай чилиэнэ, Сунтаар улууһун "Ньургуһун", Уус-Алданнааҕы "Уһуктуу" түмсүүлэр кыттыылааҕа Анатолий Кириллин-Толикус ылсыбыта.
Хомуурунньук тас ойуутун живописец худуоһунньук, Саха сирин уонна Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, Арассыыйа худуоһунньуктарын творческай сойууһун чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна, «Гражданская доблесть» бэлиэ хаһаайына Вячеслав Васильевия Яроев уруһуйдаабыта. Эрэдээктэринэн саха тылын уонна литературатын үрдүкү категориялаах учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, "Учууталлар учууталлара" Ольга Романовна Аржакова буолбута. Киирии тылы СӨ суруйааччылыын сойууһун чилиэнэ, суруналыыс Акулина Михайловна Иванова-Бээрийэ Кыыһа Хотойук Айгыына олус үчүгэйдик, ылыннарыылаахтык анааран суруйбута.
Кинигэ сүрэхтэниитин сүрүн ыалдьыттарынан филологическэй наука дуоктара, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-илиҥҥи федеральнай университет профессора Варвара Борисовна Окорокова уонна Арассыыйа суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, суруналыыс, биллиилээх оҕо суруйааччыта Евдокия Семеновна Иринцееваҕа-Огдо буоллулар. Кинилэр, хомуурунньукка киирбит ааптардар кэпсээннэрин ырыттылар, сүбэ-ама биэрдилэр.
Салгыы, хомуурунньукка киирбит ааптардар эҕэрдэ тыл эттилэр, хоһоон аахтылар уонна ырыа ыллаан эйээриттилэр. Ол курдук, Ираида Коркина-Чугдаара, Мария Винокурова, Петр Ефимов-Уһунча, Оксана Манчурина, Петр Кычкин-Сайылык Бүөтүрэ уонна Диана Викторовна Сутакова-Дайаана Куо эҕэрдэ тылларын уонна бэйэлэрэ айбыт хоһооҥҥо холонууларын ааҕан иһитиннэрдилэр.
Анатолий Кириллин-Толикус бу күн «ZOOME» онлайн-ситиминэн эҕэрдэ тылын этэн баран, тэрээһиҥҥэ кэлбит бииргэ төрөөбүт балтытыгар Ирина Ивановаҕа тылы биэрдэ. Оттон, кэпсээнньиттэр Сардаана Гаврильева-САРДААНА, Мария Андреева, Игнатий Слепцов-Хайа Тыала, саамай эдэр ааптар Марианна Коркина эдьиийинээн Ираида Коркина-Чугдааралыын ылбаҕай ырыалары бэлэхтээтилэр. Оттон тэрээһин айар куттаах ыалдьыта, ырыаһыт, хоһоонньут, уопсастыбанньык, самодеятельнай мелодист Мария Протопопова-Намыына ырыа күнүнэн эҕэрдэлээн туран, "Ыллаа-ыллаа" ырыаны толордо.
Кэпсээнньиттэр бары даҕаны дэгиттэр талааннаах, ураты дьоҕурдаах буолан биэрдилэр. Хас биирдиилэрэ араас таһымнаах литературнай күрэхтэргэ ситиһиилэрдээх, атын даҕаны хайысхаҕа элбэх кыайыылардаах эбит.
Кинигэ сүрэхтэниитин дьоро чааһыгар Диана Сутакова-Дайаана Куо түмүк тылы эттэ уонна кинигэ тахсарыгар күүс-көмө буолбут дьоҥҥо махтанна, махтал суругу кытта саҥа кинигэни туттартаата.
Түмүккэ, түмсүүлэр чилиэннэрэ «Айар аартыкпыт аргыстара» гимн ырыаларын толордулар.
Балаҕаҥҥа көмүлүөк оһох таһыгар олоҥхоһуттары истии
«Сайыны уруйдуубут» дьоро түһүлгэ иккис тэрээһининэн Былатыан Ойуунускай аатынан литература түмэлин олбуоругар турар балаҕаҥҥа олоҥхоһуттары истии буолла.
Былыргылыы буор кырыстаах, көмүлүөк оһохтоох, холумтаннаах балаҕаҥҥа аал уот оттулунна. Олоҥхону истии тэрээһинин И. С. Охлопков аатынан Модуттааҕы култуура дьиэтин фольклорго испэсэлииһэ Вера Цыпандина салайан ыытта. Кини бэйэтэ, үйэлэри уҥуордаан кэлбит, хомоҕой, баай тыллаах, Нам улууһун биир биллиилээх олоҥхоһута Егор Герасимович Охлопков-Буоратай «Алантай Боотур» олоҥхоттон быһа тардыыны толордо.
Вера кэнниттэн, «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхоттон Туйаарыма Куо ытыыр, энэлгэн ырыатын Ираида Коркина-Чугдаара ыллаан-туойан иһитиннэрдэ.
Салгыы, А.П. Петров аатынан Бэйдиҥэтээҕи норуот айымньытын киинин дириэктэрэ Игнатий Слепцов-Хайа Тыала Дьааҥы улууһуна, Сартаҥ нэһилиэгин биллиилээх олоҥхоһута Гаврил Иннокентьевич Слепцов-Хааһах «Күүнүк усталаах көс туоралаах көй дьаҕыл аттаах Күн Эрилиэс Бухатыыр» олоҥхотуттан быһа тардыыны иһитиннэрдэ.
Көрөөччүлэр бука бары иһийэн, аал уот күүдэпчилэнэр тыаһын, саха киэн туттар олоҥхотун истэн сэҥээрдилэр, чахчы даҕаны былыргы олоххо төннөн кэлбиккэ дылы буоллулар.
Олоҥхоҕо анаммыт тэрээһин түмүгэр түмсүүлэр көхтөөх кыттааччылара норуот ырыаларынан попуррины толордулар.
Аһаҕас халлаан анныгар кэнсиэр
Салгыы, Былатыан Ойуунускай аатынан литература түмэлин олбуоругар, сандаарыччы тыкпыт күн, мэндээрэ үрдээбит аһаҕас халлаан анныгар ырыалаах-тойуктаах, үҥкүүлээх-битиилээх уонна хоһоону айыыга күрэхтээх кэнсиэр буолла. Тэрээһини түмсүүлэр салайааччылара Диана Сутакова-Дайаана Куо уонна бөлөхтөр актыбыыстара, СӨ культуратын туйгуна, Арчы дьиэтэ духуобунай киин фольклорга салаатын специалиһа Петр Кычкин-Сайылык Бүөтүрэ иилээн-саҕалаан ыыттылар. Бүөтүр тэрээһини бэйэтин ураты куолаһынан, ыллам ырыаны толоруунан саҕалаата.
Кэнсиэргэ түмсүүлэр ыччаттара, Маҕарас Орто оскуолатын педагог-библиотекара, үгүс ситиһиилэрдээх хоһоонньут Мария Андреева, И. С. Охлопков аатынан Модуттааҕы култуура дьиэтин фольклорго испэсэлииһэ Вера Цыпандина, айар куттаах хоһоонньут, ырыаһыт Мария Протопопова-Намыына уонна «Айар аартыкпыт аргыстара» эдэр ааптардар, «Талаан түһүлгэтэ» сааһыттан тутулуга суох айар куттаахтар түмсүүлэрин уонна хас даҕаны түмсүүнү холбуур «АйАрт» кэмиэрчэскэйэ суох айар-суруйар дьон уопсастыбаларын көхтөөх чилиэннэрэ кыттыылаах, «Арчы» духуобунай киин иһинэн тэриллибит «Ньургуһун» ансаамбыл ылбаҕай ырыалары бэлэхтээтилэр. Маны сэргэ, «Надежда» култуура киинин испэсэлииһэ, үҥкүү туруорааччы Татьяна Иванова түмэл олбуорун хабайар хаба ортотугар араас омук ырыаларынан флеш-моб үҥкүүнү тэрийэн сэргэхситтэ.
Кэнсиэр быыһыгар түөрт строкалаах, тэттик хоһоону тута хоһуйууга күрэс ыытылынна. Маныаха, Мария Андреева Игнатий Слепцов-Хайа Тыалын кытта бастакы, Сардаана Гаврильева-САРДААНА иккис уонна Ираида Коркина-Чугдаара үһүс миэстэлэргэ тигистилэр.
Кэнсиэр түмүгэр, мустубут дьон бары оһуокайы оройуттан, эһиэкэйи эҥээриттэн ыллылар.
Литератураҕа сыһыаннаах лиэксийэ, тургутук
«Сайыны уруйдуубут» дьоро түһүлгэ түмүктүүр тэрээһининэн, Былатыан Ойуунускай олорбут дьиэтин иһигэр лиэксийэни истии уонна тургутугу толоруу буолла.
Бастаан, кыттааччылар Былатыан Ойуунускай илэ-чахчы олорбут дьиэтин-уотун, ис бараанын кэрэхсии көрдүлэр. Онтон, түмэл үлэһитэ суруйааччы олоҕун туһунан кылгастык сэһэргээтэ. Онуоха, тэрээһиҥҥэ кыттыыны ыла сылдьар, холонооччу ааптардар суруйааччы олоҕун туһунан билбэтэхтэрин биллилэр, ураты чахчылары иһиттилэр.
Ол кэнниттэн, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральнай Университет саха литературатын маҕыстырааннара Марина Спиридонова, Диана Сутакова, уонна Яков Алексеев суруйааччылар тустарынан лиэксийэлэри аахтылар.
Лена Спиридонова Ксенофонт Дмитриевич Уткин-Нүһүлгэн олоҕуттан улаханнык биллибэтэх-көстүбэтэх чахчылары кэпсээтэ. Оттон Яков Алексеев саха маҥнайгы комедиограба Николай Денисович Неустроев айар үлэтин туһунан ырытта. Салгыы, кини Диана Сутаковалыын «Айар аартыкпыт аргыстара» эдэр ааптардар, «Талаан түһүлгэтэ» сааһыттан тутулуга суох айар куттаахтар түмсүүлэрин уонна хас даҕаны бөлөҕү холбуур «АйАрт» кэмиэрчэскэйэ суох айар-суруйар дьон уопсастыбаларын чилиэннэригэр литератураҕа сыһыаннаах тургутугу толоттордулар. Түмүккэ муҥутуур кыайыылааҕынан Мария Андреева буолла, иккис миэстэни Ираида Коркина-Чугдаара, оттон үһүс үрдэли Саргын Кыыһа Уран Күннэй ыллылар.
***
Бу күн, сайын кэлбититтэн, «Сайыны уруйдуубут» дьоро түһүлгэ ырыалаах-тойуктаах, айар тыыннаах эйгэтиттэн үөрбүттүү, үрүҥ күммүт сандаара чаҕылыйан, дьон сүргэтин көтөхтө.
Бэйэ кэрр.
Тэрээһин араас түгэннэриттэн хаартыскалар:
Хаартыскаҕа түһэрдэ Яков Алексеев
