Бэс ыйын 18 күнүгэр, Нам улууһун Хатырык сэлиэнньэтигэр Арассыыйа норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин Сылларыгар, Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар, СӨ Ийэ сылыгар, биллиилээх судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй диэйэтэл М.К. Аммосов төрөөбүтэ 125 сааһыгар уонна Хатырык нэһилиэгэ төрүттэммитэ 385 сылыгар анаммыт «Эҥсиэлим хочото! Киэн тутуҥ уолаттаргынан!» дьоһун ыһыах ыытылынна.
Бу күн, күүтүүлээх ыһыаҕы кэтэспиттии, үрүҥ күммүт чаҕылыччы тыкта, мэндээр халлааммыт өссө эбии кэҥээбиччэ, үрдээбиккэ дылы буолла. Дьон бары кэриэтэ сахабыт мааны таҥаһын-сабын кэтэн сылдьар, онно оҕо-аймах күлэр-оонньуур, манна сахам ыллам ырыата эйээрэр, итиннэ ыраастаныы сиэрин-туомун ахтылҕаннаах сыта дыргыйар...
Ыһыах сиэринэн, ыалдьыттары арчылаан-ыраастаан көрүстүлэр. Ол кэнниттэн, үөрүүлээх аһыллыыга сүдү уобарастардаах театрализованнай дьүһүйүүнү көрдөрдүлэр, бар-дьону түмэр алгыс сиэрэ-туома ыытылынна. Өбүгэ үгэһинэн сылгыны сиэтэн киллэрэн, алҕаан, маанылаан баран, Дьөһөгөй үҥкүүтэ буолла. Хатырык нэһилиэгин аҕа баһылыга Юрий Вячеславович Дьяконов Тойон чороонтон кымыс үрдүн охторуутунан сиэр-туом ситэрилиннэ.
М.К. Аммосов сиэнэ Максим Владимирович Аммосов уонна хос сиэнэ Лев Михайлович Аммосов ыһыах Ытык Дуоҕатын баһылыкка туттардылар, ол кэннэ Ытык Дуоҕа аналлаах миэстэтигэр анньылынна.
Салгыы, ытык ыһыах дьоһун түһүлгэтин ыалдьыттара - Ил Түмэн Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Алексей Ильич Еремеев, СӨ олохтоох салайыныы Департаменын салайааччыта Иван Романович Попов, Нам улууһун баһылыга Юрий Иннокентьевич Слепцов, Хатырык нэһилиэгин баһылыга Юрий Вячеславович Дьяконов, Москва куоракка СӨ Бастайааннай Кэмитиэтин социальнай боппуруоска уонна уопсастыбаннай сибээскэ бырабылыанньатын салайааччыта Вера Сергеевна Свешникова, М.К. Аммосов аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Нам уонна Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕо Егор Михайлович Ларионов уонна М.К. Аммосов сиэнэ Максим Владимирович Аммосов эҕэрдэ тылларын эттилэр, наҕараадалары туттартаатылар.
«Эҥсиэлим хочото! Киэн тутуҥ уолаттаргынан!» ыһыах үөрүүлээх аһыллыытын түмүгэр дьон-сэргэ эһиэкэйи эҥээриттэн, оһуокайы оройуттан ыллылар.
Маннык үтүө түгэни мүччү туппаккабын, биллиилээх бэлитиичэскэй уонна судаарыстыбаннай диэйэтэл М.К. Аммосов сиэнэ Максим Владимирович Аммосовы кытта кэпсэттим.
- Максим Владимирович, үтүө күнүнэн! Саха сиригэр, төрүт өбүгэлэрин дойдуларыгар кэлбиккинэн уонна Үрүҥ Тунах ыһыахтарынан эҕэрдэлиибин!
- Үтүө күнүнэн! Махтал! Эйиигин эмиэ ыһыахтарынан эҕэрдэлиибин.
- Саха дьоно бары интэриэһиргииллэрэ буолуо, эн билигин ханна бааргыный? Тугунан дьарыктанаҕыный?
- Мин билигин Москубатааҕы «Евреи за Иисуса» христианнар тэрилтэлэрин салайабын. Бу түмсүү миссионерскай сырдатыы үлэтинэн дьарыктанар. Биһиги биибилийэни, Иисус Христоска сыһыаннаах атын литературалары тарҕатабыт, буор босхо үөрэхтэри, бырааһынньыктары, тэрээһиннэри ыытабыт. Холобура, биибилийэҕэ сыһыаннаах быыстапканы тэрийбиппит. Сүрүннээн еврейдэргэ туһаайабыт эрээри, бу түмсүү бары дьоҥҥо аана аһаҕас. Эһээм Максим Кирович Аммосов омугунан еврей кыыһы кэргэн ылбыта. Онон, ийэбинэн, эбээбинэн еврейбин эрээри, сахалыы төрдүбүн умнубаппын.
- Эйиигин кытта Саха сиригэр ким кэлистэ?
- Миигин кытта өбүгэбит дойдутугар улахан кыыһым уола, сиэним Лева, бииргэ төрөөбүт иним кэргэнэ Мария Алексеевна уонна кинилэр кыра кыыстара Людмила кэлистилэр.
- Саха норуота бүттүүн ытыктыыр киһибит, эн эһэҥ Максим Кирович Аммосов аатын салгыы үйэтитэргэ туох үлэтин ыытаҕытый?
- Мин анал үлэни ыыппаппын эрээри, киниэхэ сыһыаннаах тэрээһиннэргэ ыҥырдахтарына үөрүүнү кытта турунабын. Холобура, бу быйылгы кини 125 үбүлүөйдээх сааһыгар анаммыт ыһыахха кэллим. Ол курдук, биһиги үнүр Намҥа ыытыллыбыт ыһыахха сылдьыбыппыт. Бэҕэһээ буоллаҕына Аммосовтар халыҥ аймахтар мустан, үөрүүлээх бырааһынньык буолла. Манна олус элбэх аймах-билэ дьоннордоохпуттан үөрдүм. Эһээм аатын-суолун үйэтитии туһугар мин ийэм, Максим Кирович төрөппүт кыыһа Лена Максимовна үгүс үлэни ыыппыта. Кини элбэхтэ архыыптары хаһыспыта, Максим Кирович Аммосовы буруйдаан тутуу, ол кэнниттэн аатын сөргүтүү туһунан докумуоннары булбута. Маны сэргэ, ийэм киниэхэ анаммыт пааматынньыктары Москваҕа, Саха сиригэр туруорууга дьоһун үлэни ыыппыта. Онон, мин ийэбинэн олус киэн туттабын. Раиса Израилевна, мин эбээм, Максим Кирович кэргэнэ кини аатын үйэтитэр туһугар эмиэ сүҥкэн кылааттын киллэрбитэ. Билигин мин Саха сирин кытта сибээһи тута сатыыбын уонна бу аттыгытыгар кэлэн турарбыттан олус үөрэбин.
- Максим Кирович атын сыдьааннарын туһунан билсэ түһүөх...
- Биһиги аҕыйахпыт. Максим Кирович үс кыыс оҕолоох этэ – Аэлита, Яна уонна Лена. Үһүөн наука хандьыдааттара, олус мындыр өйдөөх, муударай дьон. Улаханнара Аэлита, хомойуох иһин, оҕото-уруута суох бу сиртэн бараахтаабыта. Орто кыыс Яна Елена Юрьевна диэн соҕотох кыыстаах, кини билигин Францияҕа олорор, икки оҕолоох. Уола Швейцарияҕа олорор, үлэлиир, икки оҕолоох. Оттон кыыһа Англияҕа Лондоҥҥа баар. Кини соторутааҕыта кэргэн тахсыбыта, бакаа оҕото суох. Оттон эһээм кыра кыыһа Лена Аммосова – мин ийэм. Кини икки уол оҕолоох. Мин улахан уола буолабын, оттон миигиттэн аҕыйах сыл балыс иним - Михаил. Мин бырааппынаан икки кыыс оҕолордоохпут. Улахан кыыһым Катя, кырам Лиза диэннэр. Катям Лева уонна Валерия диэн уоллаах кыыс оҕолордоох. Иним Михаил икки кыыстаах, улахана Света уол оҕолоох, ол уолчаан аата – Илья Григорьевич Аммосов. Инньэ гынан, араспаанньатын харыстаан хаалларбыттар.
- Эһигиттэн, Максим Кирович Аммосов сыдьааннарыттан ким эмит эһээтигэр майгытынан дуу, күүстээх актыыбынай позициятынан эбэтэр үлэтинэн-хамнаһынан майгынныыр киһи баар дуо?
- Биһиги бары тапталлаах эһээбитигэр Максим Кирович Аммосовка күүстээх санааны иҥэрбит хааныгар махтанабыт. Кини сыдьааннара бары кэриэтэ билимҥэ, үөрэҕириигэ сыһыаннаахпыт. Ол эрээри, чопчу кини курдук бэлиитикэҕэ, уопсастыбаннай дьыалаҕа туруулаһан туран үлэлэһэр киһи суох. Кини биһиэхэ улахан холобурунан буолар. Эһээбит, чахчы чулуу киһи этэ, 7 тылы билэрэ, уопсастыбаннай олоххо ситиһиитэ олус элбэх. Кини курдук итиччэ элбэх тылы билэр, уопсастыбаннай олоххо бэриниилээхтик үлэлэһэр киһи биһиэхэ суох.
- Оттон эн тус бэйэҥ интэриэстэриҥ дуу, майгыҥ-сигилиҥ эбэтэр олоххо көрүүҥ дуу, чулуу эһээҕэр майгынныыр өрүттээх дии саныыгын дуо?
- Мин майгынныыр өрүтүм суох диибин эрээри, кини курдук дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалааҕы оҥорууну ситиһэ сатыыбын диэтэххэ, сыыспатым буолуо. Холобура, Максим Кирович дьон-сэргэ туһугар үлэлиирин ордук суолталааҕынан ааҕар этэ. Онуоха кини үлэтэ-хамнаһа туоһу буолар. Эһээм күүстээх бэлиитик этэ, оттон мин ол онтон ыраахпын. Ол эрээри, мин дьоҥҥо-сэргэҕэ үлэм диэн – итэҕэлгэ сыһыарыы. Онон, ордук чуолаан майгынныыр өрүтүм бу сылдьар буолуон сөп – дьоҥҥо сулууспаны оҥоруу. Мин киниэхэ майгынныахпын наһаа баҕарабын. Кини бэйэтин олоҕун дьон туһа диэн толук уурбута. Онон, мин эмиэ кини курдук туох даҕаны хос, кэтэх санаата суох дьоҥҥо күүс-көмө буолуохпун баҕарабын.
- Манна Саха сиригэр кэлэн баран ханна, ханнык тэрээһиннэргэ сырыттыгыт?
- Биһиги манна кэлэн баран, 3 тэрээһиҥҥэ сырыттыбыт – Нам улууһун ыһыаҕар, Аммосовтар халыҥ аймах дьоммут ыһыахтарыгар уонна бу Хатырыкка М.К. Аммосовка анаммыт ыһыахха. Бу үһүс тэрээһиммит. Хомойуох иһин, сарсын Москваҕа көттүбүт.
- Саха сирин туох дии санаатыгыт?
- Наһаа астынным. Таҥара биһигин үөһээттэн көрөн алгыы сырытта, биир даҕаны хараҥа былыт, күүстээх ардах кэлэн мэһэйдээбэтэ. Үс күнү супту күн чаҕылыччы тыкта, кэрэ айылҕаны өссө эбии киэргэттэ. Тэрээһиннэр бары олус бэркэ ыытылыннылар.
- Түмүккэ баҕа санааҥ.
- Сахабыт сирэ тупса, силигилии турдун! Ыытыллар ыһыахтар, тэрээһиннэр, уопсастыбаннай саҕалааһыннар өссө тупсан, киэркэйэн биэрдиннэр. Бу иһин мин эһээм турууласпыта, үлэлэспитэ.
- Максим Владимирович, махтал буоллун! Эн үтүө үлэҕэр үрдүк ситиһиилэри баҕарабын. Саха сирин биллиилээх судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй диэйэтэлин Максим Кирович Аммосов сырдык аатын сыдьааннара өссө даҕаны ааттата туруҥ!
Максим Владимирович Аммосовтуун кэпсэтэн баран, салгыы ыһыах тэрээһиннэрин кэрийдим.
Манна «Кэрэмэн өҥ киэргэллээх, кылаан түү кыбыныылаах саха далбар мааны таҥаһа» төрүт таҥас күрэҕэ; «Сайдам ыал» эдэр ыаллар күрэстэрэ; «Эҥсиэли эрэлэ» төрүт успуорт көрүҥнэригэр эдэр уоланнарга күөн-көрсүһүүлэр; «Дьэгэһитэр дэгэрэҥ» саха норуотун ырыатын уонна оһуохай этээччилэргэ толоруу күрэхтэрэ; «Уруйдан самаан сайын» Нам улууһун уус-уран самодеятельноһын кэнсиэрэ уонна мас тардыһыыга күрэх буоллуллар.
Маны сэргэ, ыһыахха түһүлгэлэринэн эҥин эгэлгэ уус-уран оҥоһуктар быыстапкалара, хорчуопкалар, атыы-эргиэн, оҕо-аймаҕы саататар былаһааккалар үлэлээтилэр. Түөлбэнэн арахсан түһүлгэлээн олорон сахалыы астаах-үөллээх аһылык арааһа тэрилиннэ.
«Эҥсиэлим хочото! Киэн тутуҥ уолаттаргынан!» Нам улууһун Хатырык нэһилиэгэр буолбут ыһыахтан хаартыскалары көрүҥ-сэргээҥ.
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ
