Кулун тутар 17 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас Төҥүлүтүгэр Пепеляев генерал Саха сиригэр саба түспүт авантюратын бастакы улахан хотторуута – Ракитин генерал этэрээтин 1923 с. олунньу 21 к. үлтүрүтүү – 100 сыла туолбутун бэлиэтиир тэрээһин буолан ааста. Бу кыргыһыы кэнниттэн Пепеляев наар хотторор өттүгэр барбыта. 1922 с. Саха АССР тэриллэн, судаарыстыбаннас ылбыт саха норуота эйэлээх олоҕу тутаары, Пепеляевы өйөөбөтөҕө, кыттыспатаҕа.
Тэрээһиҥҥэ мустубут элбэх киһи, ыалдьыттар 100 сыллааҕыта буолбут кыргыһыы туһунан эрэ буолбакка, Гражданскай сэрии, нэһилиэктэрин дириҥ устуоруйатын, өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска патриоттуу тыыны иитэргэ кыраайы үөрэтии суолтатын, оскуолаҕа устуоруйаны, төрөөбүт дойду туһунан сахалыы үөрэтиини киллэрии уо.д.а. атах тэпсэн олорон, ирэ-хоро кэпсэттилэр. Тэрээһиҥҥэ элбэх үөрэнээччи сылдьыбыта аныгы ыччат төрөөбүт дойдутун устуоруйатын билэргэ дьулуһарын көрдөрөр.
Төҥүлүтээҕи кыргыһыы, кыһыллар өттүлэриттэн сурулларынан, 3 чаас барбыт, оттон Ракитин өттө биир чаас буолбут диэн суруйаллар. Икки өттүттэн барыта 40-ча киһи өлбүтүнэн аахтахха, улахан кыргыһыы буолан ааспыт.
2021 с. Төҥүлүгэ олохтоох түмэл дириэктэрэ, суруйааччы Иван Тарабукин көҕүлээһининэн уонна олохтоох дьаһалта өйөбүлүнэн 1923 с. олунньуга Төҥүлү кыргыһыытыгар өлбүт нуучча 3 эписиэрэ, 13 саха уонна эбэҥки бииргэ көмүллүбүт ииннэригэр өйдөбүнньүк таас ууруллубут. Итинник бэлиэлэр кэлэр көлүөнэлэргэ улахан иирсээн алдьархайга тиэрдэрин көрдөрөр, үөрэтэр суолталаахтар.
Пепеляев саха норуотугар үтүөнү баҕаран кэлбэтэҕэ чахчы. Кини оччолорго Саха сиригэр кыайан, биир-икки сыл уһаабыта буоллар, аҕыйах ахсааннаах норуоппутун улахан күүстэр – үрүҥэ да, кыһыла да – харыһыйбакка хаанынан уһуннарыахтарын, өрөспүүбүлүкэтэ суох хаалларыахтарын сөбө. Онон ааспыт устуоруйабыт уруога норуоту харыстааһыҥҥа улахан суолталаах.
Бу күннэргэ Саха сиригэр Пепеляев генералы үлтүрүтүүгэ аналлаах тэрээһиннэр буолаллар. Кулун тутар 25 күнүгэр Аммаҕа, Абаҕа сэлиэнньэтигэр Саһыл Сыһыы дьоруойдуу оборуоната 100 сылыгар анаммыт улахан тэрээһин ыытыллар.
Владимир Степанов.
