Уһук Илиннээҕи бэстибээли “КиноМАНиЯ” диэн урут хас да төгүллээн буолан ааспыт оҕо аймах кылгас киинэтин бэстибээлин салгыытын курдук сыаналыахха сөп. Үгэс курдук, бу улахан, киэҥ далааһыннаах тэрээһин АЛРОСА хампаанньа СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын нөҥүө оҕо айар дьоҕурун өйүүр буолан тэрилиннэ. Быйылгы бэстибээл кэмигэр оҕолор айымньылаах үлэлэрин түмүгүн “Лена” киинэ тыйаатырын улахан экирээнигэр оҕолор бэйэлэрэ, кинилэр доҕотторо, төрөппүттэрэ, бырааттара-балыстара көрдүлэр. Оттон киинэ тыйаатырын үлэһиттэрэ, уопсайынан, бу сайын киинэ эйгэтин олоҕо кустук сэттэ өҥүнэн дьэрэлийэ оонньуур дииллэр. Кырдьык, аҕыйах хонуктааҕыта Саха сиригэр Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин күннэрин чэрчитинэн араас киинэни көрбүппүт, соторутааҕыта саҥа тахсыбыт Ииндийэ киинэтэ сүрэхтэммитэ, оттон от ыйыгар Дьокуускайга Норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлэ буолаары турар. Аны туран, сайыҥҥы сынньалаҥ кэмэ буолан, Дьокуускай уонна чугастааҕы улуустар лааҕырдарыттан күннэтэ кэриэтэ хас эмэ уонунан оҕо киинэ тыйаатырыгар ыалдьыттаан барар.
“Тыйаатырбыт сайыҥҥы бырагыраамата тобус-толору. Оттон оҕо киинэтин бэстибээлэ уонна бэстибээл чэрчитинэн оҕолор бэйэлэрэ устубут киинэлэрэ улахан экирээҥҥэ көстүүлэрэ – бу биһиги эрэгийиэммит, Саха сирэ, чахчы даҕаны киинэни көхтөөхтүк устарын, Москуба уонна Санкт-Петербург курдук улахан куораттар кэннилэриттэн киинэ устуутугар үһүс миэстэҕэ сылдьарын туоһулуур. Саха сиригэр уһуллар киинэ ахсаана аҕыйаамыан наада, оттон оҕолор – саха кинематограбын кэскилэ буолаллар. Онон кинилэри көҕүлүөххэ, өйүөххэ наада”, – диэн тыйаатыр үлэһиттэрэ этэллэр.
Саҥа көлүөнэ киинэ устааччыларын үөрэтэбит
“14-с каадыр” Уһук Илиннээҕи оҕо киинэтин бэстибээлэ – киэҥ, далааһыннаах уонна чаҕылхай бырагыраамалаах үөрэтэр тиһик. Манна оҕолор ааттаах-суоллаах режиссердары, эпэрээтэрдэри, тыас-уус режиссердарын, артыыстары кытта көрсөллөр, киинэ эйгэтин маастардарын уонна тутаах исписэлиистэрин маастар-кылаастарыгар сылдьаллар. Бу бэстибээлгэ киинэ ускуустубатын нөҥүө бэйэлэрин уратыларын көрдөрөргө дьулуһар талааннаах оҕолор, оскуола үөрэнээччилэрэ муһуннулар. Оттон кинилэртэн хайалара эмэ кинематографист буолуо, олоҕун киинэ эйгэтигэр аныа дуо? Ол туһунан киһи саарбахтаабат даҕаны – булгуччу буолуохтара!
“Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата АЛРОСА хампаанньаны кытта өйөөбүт көҕүлээһинин бастакы түмүктэрэ көстөн эрэллэриттэн, эдэр, дьоҕурдаах дьоҥҥо салгыы сайдар суол-иис арылларыттан олус үөрэбит. “14-с каадыр” Уһук Илиннээҕи оҕо аймах киинэтин бэстибээлэ дьоҕурдаах оҕолор кылгас кэм иһигэр бүтүн айымньыны оҥорон таһаарыахтарын сөбүн дакаастаата. Үөрэтэр бырагыраамабыт көмөтүнэн оҕолор киинэ эйгэтин тутаах уонна сүрүн суолларын, өйдөбүллэрин баһылаатылар. Оттон ол, биллэн турар, кэлин оҥоһуллуохтаах бырайыактарга туһалаах буолуоҕа.Биһиги бу оҥорор көмөбүт саҥа көлүөнэ кинематографистары иитэн-үөрэтэн, уһуйан таһаарарга көмөлөһөрүн толору өйдүүбүт уонна онтон астынабыт. Ордук пуондабыт оҕо дьоҕурун арыйарга көмөтүн бэлиэтиэхпин баҕарабын. Биһиги хас биирдии оҕо дьоҕурдаах, олус улахан кыахтаах диэн итэҕэйэбит уонна өрөспүүбүлүкэбитигэр киһи хапытаала сайдарыгар салгыы үлэлиибит”, – диэн СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров кэпсээтэ.
СТОП! СНЯТО! ЭБЭТЭР КИИНЭ БЭСТИБЭЭЛИН КЫАЙЫЫЛААХТАРА
«Бастыҥ киинэ» – «Муммут» киинэ, «SevenHeaven» хамаанда.
«Бастыҥ режиссер» – Милана Старостина, «Увидимся следующим летом» киинэ, «Milan prod.» хамаанда.
«Бастыҥ иккис режиссер» – Арсений Мирошников, «Командный игрок» киинэ, «Манчкин» хамаанда, ПРИМОРЬЕ КЫРААЙА.
«Бастыҥ сынаарыйы суруйааччы» – Аэлина Тюкянова, «Увидимся следующим летом» киинэ, «Milan prod.» хамаанда.
«Бастыҥ тыас-уус режиссера» – Мария Колоколова, «Сокровище» киинэ, «Popcorn team» хамаанда, БҮРЭЭТ ӨРӨСПҮҮБҮЛҮКЭТЭ.
«Бастыҥ эпэрээтэр» – Алина Николаева, «Увидимся следующим летом» киинэ, «Milan prod.» хамаанда.
«Бастыҥ монтаж режиссера» – Алина Башурова, «Эхо ушедших дней» киинэ, «doubleF» хамаанда.
«Бастыҥ туруорааччы-худуоһунньук» – Уран Мордовской, «Сокровище» киинэ, «Popcorn team» хамаанда.
«Бастыҥ уол артыыс» – Марк Кокорин, «Увидимся следующим летом» киинэ, «Milan prod.» хамаанда.
«Бастыҥ кыыс артыыс» – Алина Осипова, «Муммут» киинэ, «SevenHeaven» хамаанда.
«Бастыҥ иккис былаан артыыһа (уол/кыыс)» – Дамир Сусликов, «SevenHeaven» хамаанда.
«Бастыҥ афиша» – «Увидимся следующим летом» киинэ, «Milan prod.» хамаанда.
Кыттааччылар киинэ бэстибээлин туһунан
Алиса Шапкина, 9-с кылаас үөрэнээччитэ, Камчаакка кыраайа:
– Мин хореографияҕа уонна ырыаҕа дьарыктанабын, өссө оскуолам иһинэн үлэлиир тыйаатыр устуудьуйатыгар сылдьабын. Иллэҥ кэммитигэр уонна уруоктар быыстарыгар оскуолабыт паблигар анаан араас биидьийэни устабыт. “14-с каадыр” бэстибээлгэ кыттар туһугар доҕотторбун кытта анаан-минээн тэттик киинэни устубутум. Ол түмүгэр манна, Саха сиригэр, кэллим. Бэстибээл чэрчитинэн уһуллубут киинэҕэ артыыс быһыытынан холонон көрдүм. Дьиҥэр, урут испэктээктэргэ оонньуур, кыттар этим эрээри, киинэҕэ уһуллубутум диэн суоҕа, саҥа уопут буолла.
Бэстибээл бырагырааматын олус сөбүлээтим. Дьиҥэр, кэлэр өттүгэр артыыс маастарыстыбатыгар үөрэтэр дьарык өссө элбэҕэ эбитэ буоллар олус үчүгэй буолуо этэ. Төһө даҕаны оруолларбытын эрдэттэн үллэһиннэрбит, бары бииргэ, хардарыта сүбэлэһэн үлэлээтибит. Олохпор бастакыбын анал оборудованиенан дьарыктанным. Барыта олус интэриэһинэй, саҥа, сонун буолла.
Мария Кулакова, 10-с кылаас үөрэнээччитэ, Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтэ:
– Мин муусуканан уонна тыас-уус режиссуратынан дьарыктанабын. Оскуолабытыгар саҥаны, куолаһы устан, араас киинэ тыаһын-ууһун, саҥатын-иҥэтин оҥоробут. Быйыл мин “Арт Мастерс” диэн айар кэмпитиэнсийэ аһаҕас национальнай чөмпүйэнээтин финалыгар тахсыбытым. Оскуолабын бүтэрдэхпинэ киинэ уонна медиа эйгэтигэр үлэлиир тыас-уус режиссерун идэтигэр туттарсыахпын баҕарабын.
Бэстибээл кэмигэр тэриллибит хамаандабытыгар мин тыас-уус режиссерун быһыытынан сырыттым. Үөрэтэр симиэнэбит кэлэктиибин олус сөбүлээтим. Оҕолор бары олус бэһиэлэйдэр, көхтөөхтөр. Хомойуох иһин, бэстибээлбит аҕыйах хонугунан түмүктэнэн хаалла. Дьокуускайга Бүрээтийэттэн миигин кытта тыас-уус режиссуратын уһуйааччыта кэлсибитэ. Кини олохтоох оҕолорго элбэх туһалааҕы, саҥаны, интэриэһинэйи кэпсээбитэ буолуо диэн эрэнэбин. Киинэ устар кэммитигэр араас уустук соругу толордубут. Сорох боппуруоһу бэрт кылгас кэм иһигэр быһаарыахха наада этэ. Биир даҕаны иллэҥ чааспыт суоҕа, бырагыраама толору этэ. Ол да буоллар, астына-дуоһуйа үлэлээтибит.
Арсений Мирошников, 10-с кылаас үөрэнээччитэ, Приморье кыраайа:
– Мин Приморье кыраайыгар баар Суворов училищетыгар үөрэнэбин. Төһө даҕаны үөрэҕим байыаннай хайысхалаах, ураты буолбутун иһин, иллэҥ кэммэр араас айар үлэнэн дьарыктанабын: КВН-ҥа оонньуубун, уруккум курдук элбэхтик буолбатах эрээри, билигин да ыллыыбын. Үөрэхпит кыһатыгар элбэхтик байыаннай ис хоһоонноох киинэни, Аҕа дойду Улуу сэриитин, суворовецтар тустарынан, ардыгар аралдьытар-саататар биидьийэлэри устабыт. Ону баһыттан атаҕар диэри бэйэбит оҥоробут. Онно устубут биир киинэбит көмөтүнэн мин бүгүн Дьокуускайга кэлэн турабын.
Кыралаан да буоллар дьону-сэргэни, үөлээннээхтэрбин салайар уопуттаахпын. Онон бэстибээлгэ бэйэбин иккис режиссер быһыытынан холонон көрдүм. Бу аҕыйах күн иһигэр мин саха киинэтин уонна бүттүүн кинематограф туһунан олус элбэҕи, урут истибэтэхпин биллим. Кырдьык, үлэлииргэ уустук этэ, иллэҥ бириэмэбит олох суоҕа эрээри, барыта олус интэриэһинэй, астык этэ. Тугу билбиппитин-көрбүппүтүн дьыалаҕа көрдөрдүбүт. Оҕолор бары маладьыастар. Хомойуох иһин, бириэмэ тиийбэтинэн элбэх оҕону кытта билсибэккэ хааллым, арай хамаандабыт иһигэр доҕордостубут, биир тылы түргэнник буллубут.
Лиза уонна Катя Рожиналар, 10-с кылаас үөрэнээччилэрэ, Мииринэй куорат:
– Биһиги былырыын СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата АЛРОСА-ны кытта тэрийэр “КиноМАНиЯ” уонна “Медиахакатон” тэрээһиннэригэр кыттыбыппыт. Кэтээн көрдөхпүтүнэ, тэрээһиннэр сылтан-сыл тупсан, сайдан иһэллэр. Ол иһин бу бэстибээлгэ үлэлэри тутуу саҕаламмытын истээт даҕаны, үгүһү-элбэҕи толкуйдуу барбакка, тута кыттарга, холонон көрөргө санаммыппыт.
Бу сырыыга биһиги дьиҥ чахчы сөбүлүүр уонна урукку өттүгэр уопуттаах оруолларбытын ыллыбыт – тыас-уус режиссурата уонна киинэни таҥыы (монтаж). Бэстибээл олус сырдык, истиҥ эйгэлээх. Бэйэбит курдук айар-тутар баҕалаах ыччаттары кытта биир хамаандаҕа түбэспиппититтэн, тугунан да кэмнэммэт баай билиини иҥэриммиппититтэн, дьиҥнээх профессионаллар маастар-кылаастарыгар сылдьыбыппытыттан үөрдүбүт, астынныбыт аҕай. Бэрт кылгастык утуйан ыла-ыла, элбэҕи үлэлээтибит – быйылгы бырагыраама тобус-толору, сэргэх эбит. Араас сорудаҕы толордубут. Уопсайынан, астык тэрээһин буолан ааста. Кэнэҕэскитин олохпутун киинэ эйгэтин кытта ыкса ситимниэхпитин баҕарабыт.
Арчын Матвеев, 9-с кылаас үөрэнээччитэ, Чурапчы бөһүөлэгэ:
– Быйыл биһиги биир эрэ күн үөрэннибит уонна икки күн устата быраактыкаланныбыт. Ол кэнниттэн этюдтары устан баран, үлэбитигэр дьэ киирдибит. Кыраапыкпыт, бырагыраамабыт олус ыгым этэ, этэргэ дылы, барытын сүүрэ-хаама сылдьан оҥордубут. Биһиги киинэбитигэр убайдаах балыс сыһыаннарын көрдөрө сатаатыбыт. Биир каадырга эһэ буолан көстөн ааспыт тыа иччитин устубуппут. Убайдаах балыс ону көрөн сыһыаннара тупсар, бөҕөргүүр.
Миигин кытта сүрүн оруолу оонньообут, Өктөмтөн төрүттээх Алина Осипова бөһүөлэктэрин таһынааҕы хайаҕа дьикти сир баарын туһунан кэпсээбитэ. Онон ол үһүйээни туһанан, киинэбитин мистика жанрдаах гыммыппыт.
Бэстибээл кэмигэр олус элбэх туһалаах сонуну иһиттим. Быйыл биһигини Светлана Семеновна үөрэппитэ, кини миэхэ олус суолталаах тыллары эппитэ өйдөнөн хаалла. Онон, оскуолам кэнниттэн туох эрэ айар-тутар хайысхалаах үөрэххэ барыам этэ.
“Өйөбүл баар – кэскил баар”
Киинэни көрөн баран, кыайыылаахтары наҕараадалаабыттарын, бастыҥнары бэлиэтээбиттэрин кэннэ, биһиги “14-с каадыр” Уһук Илиннээҕи оҕо киинэтин бэстибээлигэр эспиэр быһыытынынан ыҥырыллан кэлбит, Арассыыйа биллиилээх режиссера, ГИТР Киинэҕэ уонна тэлэбиидэнньэҕэ институтун уһуйааччыта Николай Викторовы кытта көрсөн кэпсэттибит. Кини бу курдук бырайыактар олус суолталаахтарын анаан бэлиэтээтэ:
– Этэргэ дылы, бу аҕыйах күн иһигэр биһиги бүтүн олоҕу олордубут. Бэстибээл буолуон иннинэ биһиги «бу бэриллибит кылгас кэм иһигэр оҕолор улахан дьон ыйы-ыйдаан эбэтэр букатын даҕаны сылы-сыллаан оҥорор үлэлэрин кыайыахтара дуо?» диэн улаханнык саарбахтыы санаабыппыт. Кылгас кэрчиктээх киинэ бэйэтэ туспа уратылаах, ымпыктаах-чымпыктаах буолар. Тоҕо диэтэххэ, толкуйданан, айыллан тахсыбыт уобарастары кып-кылгас бириэмэҕэ сатаан арыйа, олох толору хартыынатын көрдөрө охсуохтааххын, күүскүн-уоххун, сатабылгын барытын ууруохтааххын. Ол гынан баран, “14-с каадыр” бэстибээл тэрийээччитэ, АГИКИ ресурсаҕа киинин салайааччыта Сергей Захлинюк “сатыахтара, урут хас да төгүл кыайбыттара” диэн итэҕэппитэ.
Кэлин хамаандалар суруйбут сынаарыйдарын көрөн-ааҕан баран, «туох эрэ табыллыан сөп эбит» дии санаабытым. Оттон бастыҥнары быһаарар кэм тирээн кэлбитигэр, хайаларын эрэ чорботору, “бастыҥ” диэн быһаарары, чахчы, ыарырҕаппытым. Оҕолор суруйбут сынаарыйдара барыта интэриэһинэй уонна толору буолбут. Мин киинэни устааччылар олус дириҥник анааран көрөллөрүн сөрү диэн сөхтүм. Оҕолор устубут киинэлэрин көрө кэлбит дьон дьоруойдар тустарыгар дьиҥнээхтик долгуйдулар, киһини толкуйдатар киинэлэр чочуллан тахсыбыттар. Оттон ол үчүгэй кинематографист саамай сүрүн ситиһиитэ буолар.
Саха сиригэр маннык киинэ бэстибээлэ уонна оҕо айар-тутар дьоҕурун-сатабылын өйүүр АЛРОСА курдук улахан хампаанньа баара олус үчүгэй. Бэстибээл уонна алмаастаах хампаанньа көмөлөрүнэн оҕо үүнэр-сайдар кыахтанар, саҕа саҕахтары арыйар. Мин өтөр ити тиһиктээх үлэ үтүө түмүгүн көрүөхпүт диэн эрэнэбин.
Андрей ШИЛОВ
