Ахсынньы сэттис күнүгэр Чурапчы улууһун биир кырдьаҕас устуоруйалаах нэһилиэгин оскуолата өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтээтэ. Одьулуун орто оскуолата төрүттэммитэ 85 сыла буолла.
"Ойор– тэбэр оҕо сааһым
Ойуоккалыыр сыһыытыттан –
Оҥой– соҥой одуулаһар
Оҕо сааһым оһуор тыла".
Диэн хоһоонум тыллара төбөбөр кутулла түһэллэр... Чурапчы улууһун Одьулуун нэһилиэгэ. Ахсынньы 7 күнэ, 2024 сыл. Бүгүн манна билии– көрүү биһигин олугун уурбут тапталлаах оскуолабыт 85 сааһын бэлиэтиир. Дьон бөҕөтө тоҕуоруһа мустубут. Ыраахтан бэйэ– бэйэни эҕэрдэлэһэн, уруйдаһан– айхаллаһан, мичилиһэ үөрбүт харахтартан ордук туох баар буолуой бу күн сиригэр?! Олус да сылаас, олус да сырдык, истиҥ– иһирэх да эйгэ үөскээбит бу дьиэҕэ. Киирбит эрэ киһи барыта тута сылаанньыйа түһэр, мичийбитинэн барар туох кэрэ миэстэтэй! Чугаһаан биир– биир билэр дьоммун көрсөн, сыыйа сэһэргэһэн бардым.
Дьоллоох оҕо сааспар Эбээ Настаа – Поисеева Анастасия Петровна баарына, эhэм Михаил Маркович Сибиряковтааҕы – Мээччэлэри кытта уулусса нөҥүө– маҥаа ыаллаһа олорор эрдэхтэринэ, эбээ Настаа минньигэс алаадьытын элбэхтэ мотуйбут киһи буоларым быһыытынан, бастаан кини оҕолорун кытта сэһэргэһэргэ сананным. Иннокентий Иннокентьевич Поисеев – 6 оҕолоох ыалтан иккис оҕо. Биһиги нэһилиэктэн суос–соҕотох экономическай наука доктора, СӨ наукатын үтүөлээх деятелэ, Одьулуун нэhилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо. "Биһиги үөрэнэрбит саҕана оскуолабыт 4 кылаастаах этэ. Оскуолага 1946 сыллаахха киирбитим. Бастакы учууталбыт Ульяна Фёдоровна Сидорова диэн этэ. Кэлин Дириҥҥэ олорбута, Капитонов Пётр Иванович кэргэнэ. Иккис кылааска Матвей Никифорович Артемьев үөрэппитэ. Үһүс, төрдүс кылаастарга – Пелагея Михайловна Старостина. Оскуоланы 1950 сыллаахха бүтэрбитим. Ол кэнниттэн Хатылы нэһилиэгэр интэринээккэ олорон үөрэммитим. Улахан кылааска тахсыыбытыгар, Чурапчыга киирэн үөрэхпитин салҕыырбыт. Билигин кылааспыт оҕолоруттан Массаев Пётр Михайлович уонна мин баарбыт. Үбүлүөйтэн олус үөрдүм: эдэр сэргэх директор уонна иллээх эдэр педколлективтэн, былааннара, сыаллара үчүгэйиттэн уонна дьиҥ сахалыы куттаахтарыттан," – диэн кэпсээнин түмүктүүр Иннокентий Иннокентьевич Поисеев.
БИИР БАСТАКЫНАН
Альбина Иннокентьевна Поисеева – улахан дьиэ кэргэҥҥэ үһүс оҕо. Улуус, нэһилиэк киэн туттар киһитэ. Бастакы Президент Николаев М.Е. хамаандатыгар киирсэн, 90–с сылларга СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан, үс төгүл норуот дьокутаатынан, пенсия салаатын салайааччытынан өр сылларга таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Россия уонна Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ, саха кыргыттарыттан биир бастакынан техническэй наука кандидата буолбута. Чурапчы улууһун уонна Одьулуун нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.
"Мин үөрэнэр сылларбар Одьулуун оскуолата 7 кылаастаах этэ. Оччолорго оскуолабыт кэлэктиибэ Липецкэйдэр бачыымнарын өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан өйөөн, кылааска иккис сылын оҕону хаалларбат туһугар, бэйэни салайыныыны оҕолорго киэнник тэниппит оскуола буолан, куораттан– оройуонтан сотору– сотору инспектордар кэлэллэрэ, уопут атастаһаллара. Директорбыт, кырдьык да, кыахтаах салайааччы, тэрийээччи, оҕо интэриэһин тутар кэпсээннээх Дьячковскай Павел Кузьмич, ахсааны, физиканы үөрэппит Россия үтүөлээх учуутала Старостин Петр Афанасьевич, физкультура учуутала, хапсаҕайга республика биир бастакы чемпиона, спорт маастара Старостин Петр Фёдорович, үгүс көлүөнэ пионердарыгар умнуллубат дьиҥнээх баһаатай Седалищева (Артемьева) Татьяна Федоровна. Хоютанова А.С., Максимова М.Г., Николаева М.П., Федотов И.И. уо.д.а. үгүс бэртээхэй учууталлар биһигини үөрэппиттэрэ. Мин манна үөрэниэхпиттэн спорду өрө тутан оскуолам, нэһилиэгим аатын үгүстүк көмүскэспитим, остуол тенниһинэн үлүһүйэрим, хайыһардыырым, мээчиктиирим. Сайынын – холкуоска от үлэтэ!
Мин дьокутаат буоларым саҕана Одьулуун хаба ортотугар профтехучилищеҕа анаан 100–тэн тахса таас свая түһэриллэн баран, өр сылларга тутуу кыайан барбакка турбута. Онуоха сүбэлэһэн баран, олору туһанан оскуола уонна училище дьиэтин онно холбоон тутуоҕун диэн быһаарбыппыт. Ону олоххо киллэрэргэ биир санаанан быраатым Петр Иннокентьевич, баһылык Людмила Васильевна, директордар Афанасий Петрович Максимов уонна Евдокия Ивановна сүүрэн–көтөн, эргэ проегын саҥардан, тутуутугар үбүн–харчытын булууга мин, дьокутаат быһыытынан, күүскэ анньыһан, былааҥҥа киллэттэрэн, тутуллуутун ситиспиппит уонтан тахса сыл буолла. Ону саныы–саныы олус үөрэбин, киэн туттабын, оскуолабар, дьоммор–сэргэбэр, оҕолорго үтүөлээҕи оҥорбуппуттан," – диэн кэпсиир Альбина Иннокентьевна Поисеева.

ОЛОХ ИРДЭБИЛИНЭН САҤАЛЫЫ ТЫЫННААХ
"Мин 1951 сыллаахха алтынньы 7 күнүгэр холкуостаахтар Анастасия Петровна уонна Иннокентий Николаевич Поисеевтар дьиэ кэргэннэригэр алтыс оҕонон Одьулуун нэһилиэгэр төрөөбүтүм. 1967 сыллаахха Одьулуун 8 кылаастаах оскуолатын бүтэрбитим, онтон 1969 сыллаахха – Дириҥ орто оскуолатын. "Оскуола – производство – үрдүк үөрэх" диэн оччотооҕу кэм ирдэбилинэн, икки сыл холкуоска үлэлээбитим. Онтон 1971 сыллаахха СГУ тутуу факультетыгар үөрэнэ киирбитим. 1974 сыллаахха үһүс куурус кэнниттэн икки устудьуону Ленинградка көһөрбүттэрэ. 1976 сыллаахха Ленинградтааҕы тутуу институтун (ЛИСИ) бүтэрэн, СГУ–га студенческай бырайыактыыр конструкторскай бюротугар старшай инженеринэн үлэҕэ киирбитим.
Аан бастаан дойдубар бэлиэ оҥорсубут тутуум – бөһүөлэккэ киирэр аартыкпытыгар турар аарка эбит. Бу аарканы 1970 сыллаахха, В.И.Ленин 100 сылыгар анааммыт, ыһыахха туруорарга быһаарбыттара. Оччолорго мин 1969– 1971 сылларга Ленин аатынан холкуоска үлэлиир этим. Кыстыгы этэҥҥэ туораан, ыһыы бүтэн, ыһыах иннинэ суһаллык аарканы оҥорон туруорарга сорудахтаабыттара. Мин илии– атах буоларым. Ыһыах күн эбиэт иннинэ бүтэрэн, тыраахтарынан миэстэтигэр илдьэн туруорбуппут. Туруорарбытыгар Седалищев И.С.– Доҕоон Баанньа Дириҥтэн ыалдьыттары тиэйэн кэлэн иһэн түбэһэ түһэн, массыынанан таттаран туруорсан турар.
Оскуоланы одьулууннар туруорсубуттара син хас да сыл буолбут этэ. Миигин нэһилиэк баһылыга Ефремова Л.В., 2003–2004 сыллаахха "Сахапроекка" үлэлии сырыттахпына, булан үлэлэспитим. Саха сирин тутуутун архыыба 1935 сылтан онно харалла сытар этэ. Онон матырыйаала көстөн, үчүгэй баҕайытык быһаарыллан, өссө "тяжёлай артиллерияны холбоон", тутулуннаҕа дии.
Онтон салгыы аны балыыһа наада буолан, туох да документацията суох буолан, хаалан турар котельнай сыбаайатын туһанар өй киирэн, аны онон дьарыктанныбыт. Людмила Васильевнаҕа онно–манна дэлби сурук бөҕө суруйтаран, кумааҕы бөҕөтүн матайдатан, тэрилтэ бөҕөтүн кэриттэрэн, син балыыһа наада эбит дэтэн итэҕэтэн, аны бырайыак оҥотторбута. Мин ол сыбаайаларга чинчийии оҥорон, икки этээһи уйар кыахтаах эбит диэн түмүк оҥорон биэрбитим.
Оскуолабыт үбүлүөйэ быйыл олох ирдэбилинэн саҥалыы тыыннанан ыытыллыбыта олус бэрт! Урукку үбүлүөйдэргэ холоотоххо, киһитэ аҕыйах. Киһи билэр дьоно аҕыйаан иһэр," – диэн кэпсээнин түмүктээтэ Пётр Иннокентьевич Поисеев, СӨ Бочуоттаах тутааччыта (2010), СӨ үтүөлээх тутааччыта (2012).
СЭРГЭХТИК, АНЫГЫЛЫЫ
"Оскуолабыт 85 сыллаах үбүлүөйүн көрсүһүү сэргэхтик, аныгылыы тэриллэн ааста.1954 сыллаахха алаас, детсад эҥин диэни билбэт оҕо оскуолаҕа киирбитим. Нулевой кылааска бастакы учууталым Григорий Федотович Спиридонов этэ. Кини бэйэтэ сэрии бэтэрээнэ, улахан саҥалаах, ыраах–ыраах үктэтэлээн хаамара. Кини кэлэрин куруук кэтэһэрбин өйдүүбүн. Кини үөрэтиитинэн сурукка, ааҕыыга, ахсаан суоттуурга такылыннахпыт. Оччотооҕу оҕолор сайынын окко, кирпииччэ үктээһинигэр үлэлээн, үлэ оскуолатын ааспыппыт. Оскуолаҕа биһиги кэммитигэр октябренок, пионер, комсомол оҕону күүскэ сайыннарбыттара. Солбуллубат пионер баһаатайбытынан Артемьева Татьяна Федоровна этэ. Кини биhиэхэ кылаас салайааччыта этэ, нуучча тылын учуутала идэлээҕэ. Эппит тылыгар сүрдээх турумтуо учуутал этэ. 1962–1963 үөрэх дьылыгар 12 оҕо буолан, бастакы ахсыс кылааһынан оскуолабытын түмүктээбиппит. Ол иннинэ оскуолабыт 7 кылаастааҕа. Биhигини, алта оҕону, үрдүк үөрэххэ киирэн үөрэниэ этигит диэн Татьяна Федоровна сүбэлээбитэ. Мин Челябинскайдааҕы юридическай техникуму бүтэрбитим. Кэлин СГУ тыатын хаһаайыстыбатын факультетын бүтэрэн, оройуоҥҥа дьон пенсияҕа, пособиеҕа бырааптарын көмүскээһиҥҥэ, социальнай, пенсионнай системаҕа үлэлээн кэллим. Үбүлүөйгэ наһаа үөрэн– көтөн сырыттым. Оҕолуу долгуйан, истиҥник испэр санаан аастым – бу аттыбар суох бииргэ үөрэммит доҕотторбун. Киэн тутта көрдүм саҥа коридор истиэнэлэригэр ыйаммыт, араас умнуллубат көрдөөх түгэннэри үйэтиппит учууталым Григорий Федотович түһэртээбит хаартыскаларын. Ити курдук, наһаа үчүгэй өйдөбүллээх, ахтылҕаннаах оскуолабыт үүнэ– сайда турдун! Эдэр эрчимнээх директор Иннокентий Иннокентьевич оскуолатын коллективын өссө үрдүк кирбиилэргэ салайдын. Бука бары дьоллоох дьон буоллуннар! Дьоллоох киһи дьонун–сэргэтин дьоллуур, үөрдэр," – диэн бэйэтин кэпсээнин түмүктээтэ өрөспүүбүлүкэтээҕи социальнай харалта туйгуна, "Гражданскай килбиэн" бэлиэ хаһаайката Таисия Георгиевна Сивцева.
ҮҮНЭ, САЙДА, ЧЭЧИРИ ТУР!
"Биһиги, бу оскуолаҕа бииргэ үлэлээбит учууталлар, дьоннорбутун көрсөммүт дуоһуйан, арылыччы үөрдүбүт. Биһиги үлэлээбит кэмнэрбитин сылаас тылларбытынан ахтарбыт олус долгутуулаах түгэн буолан, сүрэхпит үөрдэ–көттө! Мин Одьулуун орто оскуолатыгар 1978 сылтан 1991 сылга диэри нуучча тылын учууталынан үлэлээбитим. 4–с кылаас оҕолорун үөрэтэн, кылаас салайааччыта этим уонна үрдүкү кылаас оҕолорун 6, 7, 9, 10 кылаастары үөрэппитим. Оскуола дириэктэрэ Захар Егорович Егоров, завуч Александра Петровна Коркина, учууталлар Мария Михайловна Иванова, Иван Васильевич Федотов, Татьяна Гаврильевна Никифорова, Анастасия Васильевна Саввина, Татьяна Михайловна Пестерева, Татьяна Петровна Старостина, Земфира Софроновна Осипова, Аграфена Гаврильевна Абрамова, Павел Васильевич Константинов, Татьяна Гаврильевна Диодорова уо.д.а. этилэр. Мин эдэр нуучча тылын учуутала буоламмын, Мария Михайловна Иванова миэхэ сүбэлээн–амалаан үөрэтэрэ олус туһалааҕа, сайдарга бэрт көмө буолара. Мин киниэхэ улаханнык махтанааччыбын. Бу оскуолаҕа үлэлээн– сайдан, салҕыы социальнай педагог буолан, Роноҕа үлэлээбитим уонна Москваҕа аспирантураҕа үөрэнэн, педагогическай наука кандидата буолбутум. Оскуолабыт 70 сыллаах үбүлүөйүгэр саҥа тутуллубут оскуолабытыгар кэлэн, бииргэ үлэлээбит коллегаларбытын кытта көрсүһэн, үөрэн–көтөн барбыппыт. Үбүлүөйбүтүгэр үлэһиттэр, оҕолор ыллаан–туойан, үҥкүүлээн, чиэстээхтик толорбуттара олус үчүгэй! Оскуолабыт үүнэ–сайда, тупса, чэчирии турдун! Баҕарабын үрдүк ситиһиилэри! Барыгытыгар дьолу– соргуну!" – диэн бэйэтин алгыс тылларын үлэлээбит оскуолатыгар тиэртэ Мария Егоровна Петрова, СӨ Үөрэҕириитин туйгуна, СӨ профессиональнай үөрэхтээһинин туйгуна, Эбээн Бытантай улууһун Бочуоттаах олохтооҕо.

СИТИҺИИЛЭРИТТЭН ҮӨРЭБИН
"Мин 1979 сыллаахха Саха государственнай университетын физическай факультетын бүтэрэн, Одьулуун аҕыс кылаастаах оскуолатыгар физика, математика учууталынан ананан, үлэлии кэлбитим. Үлэлэрин саҥа саҕалыыр учууталларга завуч Мария Михайловна Иванова, журналы хайдах толорортон саҕалаан, ыйан–кэрдэн, сүбэлээн биэрэрэ, элбэх методическай, практическай көмөнү оҥороро. Уруоктарга сылдьан, уруок хаамыытын хайаан да ырытар буолара. Үлэтин таһынан политзанятие ыытара, наһаа үчүгэйдик ыллыыра. Миигин дуэтынан ыллыахха диэбитин, оччолорго ыллаабат уонна кыбыстар буоламмын, аккаастаабытым. Ону билигин да кэмсинэбин. Ити кэмнэргэ опыттаах учууталлар: начальнай кылаас учууталлара Мандарова Александра Николаевна, Собакина Парасковья Петровна, Яковлева Татьяна Ивановна; география учуутала Никифорова Татьяна Гаврильевна, математика учуутала Капитонова Светлана Петровна, физкультура учуутала Кривошапкин Григорий Михайлович, нуучча тылын учууталлара Бугаев Николай Иннокентьевич, Шишигина Ульяна Афанасьевна, продленнай группа воспитателлэрэ Артемьева Татьяна Федоровна, Старостина Татьяна Андреевна, интернат сэбиэдиссэйэ Догдонова Мария Егоровна уо.д.а бааллара. Үөрэххэ да, общественнай, спортивнай олоххо да, сынньалаҥ тэрээһинигэр да, оскуола коллектива куруутун көхтөөх, инники күөҥҥэ сылдьара. Татьяна Гаврильевна профсоюз председателэ этэ. Интернат ньээҥкэтэ Аржакова Мария Алексеевна истиҥ сыһыаннаах буолара, элбэх кэпсээннээҕэ. Эдэр учууталлары нэһилиэк общественнай олоҕор хайаан даҕаны кытыннараллара. Кэлбит сылбар "Төҥүргэстээх" ферматыгар туөлбэ начальнигынан үлэлээбитим. Оскуолабар В.И. Ленин биографиятын үөрэтэр политкружогу салайбытым. Оччолорго пионерскай уонна комсомольскай организациялар күүскэ үлэлииллэрэ, ыччаты иитиигэ улахан оруоллаахтар этэ.
Үлэлээбит оскуолам үбүлүөйүгэр сылдьан, бииргэ үлэлээбит коллегаларбын кытта эҕэрдэлэһэн, көрсөн кэпсэтэн, үөрэнээччилэрбитин көрөн сэргэхсийэн, астынан кэллибит. Оскуолабыт коллектива, элбэх эдэркээн учууталлар кэлэн солун сүүрээннэри киллэрбиттэр, үгүс ситиһиилэммиттэр. Бэйэбит нэһилиэкпит ыччата, оскуолабыт выпускнига Бекянов Иннокентий Иннокентьевич төрөөбүт–үөскээбит Одьулуунун оскуолатыгар иккис сылын директорынан үлэлиир. Оскуолабыт өссө да сайда–үүнэ турдун, үгүс саҥа сүүрээннэр киирдиннэр, үөрэххэ, спортка үрдүк ситиһиилэри баҕарабын!"– диэн кэпсээнин түмүктүүр Надежда Ивановна Кардашевская, педагогическэй үлэ бэтэрээнэ, "Учууталлар учууталлара" анал аат хаһаайката, Чурапчы улууһун үөрэҕин салаатын бочуоттаах үлэһитэ.
1984 СЫЛЛААХХА ҮЛЭЛИИ КЭЛБИТИМ
"Мин Одьулуун оскуолатыгар 1984 сылга үлэлии кэлбитим. Онно орто оскуола буолбута иккис эрэ сыла эбит этэ. Директорынан Егоров Захар Егорович, завуhунан Мария Михайловна Иванова үлэлии олорор этилэр. Мария Михайловна олус эппиэтинэстээх, ирдэбиллээх, билиилээх, ону таһынан талааннаах, олоҕун барытын оскуолаҕа анаабыт салайааччы этэ. Мин үлэлиир кэммэр Федосеева Мария Михайловна нуучча тылын уонна литературатын учууталынан айымньылаахтык үлэлээбитэ. Кини чахчы да идэтин толору баһылаабыт, киэҥ билиилээх учуутал этэ. Олус интэриэһинэй аһаҕас уруоктары, кылаас таһынан дьаһаллары ыыталыыра. Саввина Анастасия Васильевна улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр "Смена" лааҕыр салайааччытынан, черчение, изо учууталынан үлэлиирэ. Үөрэнээччилэрэ олимпиадаларга, араас таһымнаах конкурстарга кыттан куруук миэстэлэһэллэрэ. Кардашевская Надежда Ивановна физика предметин үөрэтэрэ. Олимпиадаларга үөрэнээччилэрэ эмиэ куруутун миэстэлэһэллэрэ. Оскуолаҕа фотокружок аһан үлэлэппитэ. Ол кружокка элбэх уол баҕаран туран дьарыктанара. Физика предметин элбэх оҕо сөбүлээн идэ оҥостон, элбэх оҕо техническэй идэлэри талан үлэлии–хамсыы сылдьаллар. Мин биология, химия предметтэрин үөрэппитим. Элбэх оҕо медицина, тыа хаһаайыстыбата, психология, физкультура курдук идэлэри талалларыгар бу предметтэри туттаран киирбиттэрэ. Икки үөрэнээччим наука кандидаттара буолбуттарынан киэн туттабын: Николаева Евгения Николаевна (Саввина Женя) – биологическай наука кандидата, Ноев Дмитрий Дмитриевич (Ноев Дима) – медицинскэй наука кандидата. Үлэлээбит оскуолам 85 сыллаах үбүлүөйүгэр сылдьан биир кэмҥэ үлэлээбит коллегаларбын, үөрэппит үөрэнээччилэрбин көрсөн астынан кэллим. Инникитин барыгытыгар ситиһиини, доруобуйаны баҕарабын," – диэн сэһэргээтэ педагогическэй үлэ бэтэрээнэ, СӨ Үөрэҕириитин туйгуна Татьяна Гаврильевна Диодорова.
АЛГЫСТААХ АМАН ӨС
"Мин 1976–1977 сылларга Одьулуун аҕыс кылаастаах оскуолатыгар пед үлэбин саҕалаабытым. Миигин 8 кылааска кылаас салайааччытынан анаабыттара. Кылааспар 36 үөрэнээччи баара, аҥаара кыргыттар этилэр. Математика уонна физика уруоктарын үөрэтэрим. Мин иннибинэ үлэлээбит Старостин Пётр Афанасьевич үлэлээн бүппүт кэмэ этэ. Онон бастаан утаа үлэбэр ыарахаттары көрсүбүтүм. Хата ону Пётр Афанасьевич көмөлөһөн, этэҥҥэ сылбын түмүктээн, оҕолорбун выпусктаан таһаарбытым. Миэхэ кылааһым оҕолоро, ордук кыргыттар, күүс–көмө буолтара. Ол курдук бары ыытыллар үлэлэргэ актыыбынайдык кыттан, инники күөҥҥэ сылдьыбыппыт. Барыта 30–тан тахса сыл бу оскуолаҕа математигынан, физигынан, информатика учууталынан уонна кэлин 4 сыл эбии үөрэхтээһин учууталынан оҕолору саахымакка дьарыктаабытым. Оскуолабыт 85 сыллаах үбүлүөйүгэр бииргэ үлэлээбит коллегаларбын уонна үөрэппит оҕолорбун көрөн сүрдээҕин үөрдүм. Оскуолабытыгар элбэх үөрэппит оҕолорум үлэлии сылдьалларыттан киһи көрөн үөрэр. Оскуола директора Бекянов Иннокентий Иннокентьевич коллективын түмэн элбэх үлэ ыыппытын мустубут дьон бэлиэтээтилэр уонна салҕыы өссө айымньылаахтык үлэлииллэригэр алгыс тылы эттилэр. Кэлбит дьон бары астынан, тэрээһини хайҕаан тарҕастылар," – диэн учууталбыт, педагогическэй үлэ бэтэрээнэ, Павел Васильевич Константинов санаатын үллэстэр.
АХТАН-САНААН ААСТАХХА
Маҥнайгы кылааска 1978 сыллаахха 32 оҕо буолан киирбиппит. Учууталбыт Мандарова Александра Николаевна – сүрдээх ирдэбиллээх, кыһамньылаах этэ. Уруок кэнниттэн хаалларан ыарырҕатар оҕолору эбии быһааран дьарыктыыра. Күһүн, саас айылҕаны үөрэтэн тыаҕа экскурсияҕа сылдьарбыт, араас остуоруйаны, түбэлтэни кэпсиирэ. Речевкалаах строевой хаамыы, ырыа–хоһоон бөҕө үөрэппиппит. 7–8 кылаастарга кылаас салайааччыта Анастасия Васильевна Саввина этэ, 9–10 кылаастарга – Попова Татьяна Егоровна. Оскуолатааҕы кэмнэрбитигэр саамай ЛТО лааҕырдара биһигини үлэҕэ үөрэппиттэрэ. Салайааччынан кирпииччэ лааҕырыгар Анастасия Васильевна Саввина этэ. 4–5 кылаастарга онно сылдьыбыппыт. 1988 сыллаахха онус кылааһы 16 буолан бүтэрбиппит. Сорохторбут 8 кылаас кэнниттэн араас орто анал үөрэхтэргэ барбыттара. 35 сылбытыгар альбом таһааттарбыппыт. Ону оскуолабыт музейыгар бэлэхтээтибит. Учууталларбытын Анастасия Васильевнаны, Татьяна Егоровнаны көрсөн эҕэрдэлээтибит. Наһаа үчүгэй истиҥ үбүлүөй буолла. Оскуолабыт 85 сааһын туолбут өрөгөйдөөх күнүнэн өссө төгүл барыгытын эҕэрдэлиибит! Ыччаттарбытыгар өссө үрдүк ситиһиилэри, үтүө түмүктэрдээх үлэни баҕарабыт! Санаабыт санааларын барытын олоххо киллэрэн иһэллэригэр баҕарабыт. Оскуолабыт үүнэ–сайда, чэчирии турдун!" – диэн үөрэ–көтө сэһэргээтилэр Людмила Юргина уонна Кирена Иванова.

МУҤУРА СУОХ МАХТАЛЫНАН
"Бүгүҥҥү үөрүүлээх күҥҥэ – оскуолабыт 85 сыллаах үбүлүөйдээх күнүгэр оскуолабыт выпусниктара, араас сылларга үөрэммит, бииргэ үлэлии сылдьыбыт коллегалар, ветеран учууталлар, уопсайа 200 курдук ыалдьыт кэлэн, үөрүүбүтүн тэҥҥэ үллэстэн бардылар. Үбүлүөйбүт маҥнайгы чааһыгар: «Оскуола – мэлдьи оҕо саас» диэн көлүөнэ көрсүһүүтүгэр, атах тэпсэ олорон ирэ– хоро кэпсэтиһиигэ, аҕа саастаах дьоммут оскуолаҕа үөрэммит, үлэлээбит кэмнэрин, күн бэҕэһээҥҥи курдук санаан кэпсииллэриттэн олус үөрдүбүт. Кинилэр кэпсэтиилэрин киһи истэ олорон, кырдьык даҕаны бэйэлэрин идэлэригэр чахчы да бэриниилээх үлэһит дьон үлэлээбиттэр эбит диэн түмүккэ киһи кэлэр. Үөрэххэ, сырдыкка тардыһыылаах үөрэнээччилэр учууталларыгар махталлара муҥура суох. Учууталга үөрэппит оҕотун махтала диэн – саамай улахан наҕараадата буолар диэн, тус бэйэм оннук саныыбын. Ыалдьыттарбыт «Оскуола кэрэ кэмнэрин» санаатыннар диэн, оскуолабыт үлэһиттэрэ хас үөрэнэр кабинеттары, этээһинэн фойелары, коридордары, бэйэлэрин тиэмэлэринэн киэргэтэн, сырдаттылар. Ол курдук: «Оскуола кэрэ кэмнэрэ», «Бастакы кинигэлэр», «Школьная форма», «Пионерия», «Школьные игры», «Диафильм. Школа в кадре», «Школьные песни», «Мир увлечений» уонна «Портрет учителя». Манна хас биирдии выпускниктарбыт киирэн оҕо саастарыгар төннөн, үөрэн–көтөн, күлэн–үөрэн, бириэмэлэрин атаардылар. Маны таһынан, үбүлүөйбүтүн киэргэппит бэйэбит выпусниктарбыт «Одьулуун блогердара» диэн кэлэннэр, бэйэлэрин тустарынан үлэлэрин, эбии дьарыктарын ыалдьыттарга уонна үөрэнэр оҕолорбутугар, ыҥырыыбытын ылынан кэлэн сырдаппыттарыгар, махталбытын тиэрдэбит. Оскуола коллективыгар, ветеран учууталларга үлэҕэ бэриниигит, оҕоҕо тапталгыт иһин махталбын тиэрдэбин. Эһиги, үөрэнээччилэрбит чиҥ билиини ылалларыгар уонна төрөөбүт дойдуларын таптыыр дьон буола улааталларыгар, бары күүскүтүн, сыраҕытын уураҕыт. Үөрэхпит кыһата салгыы сайдарыгар, аныгы сатабыллары туһанан, айымньылаахтык үлэлиэхпит диэн эрэннэрэбит. Барыгытын өссө төгүл оскуолабыт 85 сыллаах үбүлүөйдээх күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиибин уонна баҕарабын саҥа ситиһиилэри, саҥа кыайыылары, кытаанах доруобуйаны!" – диэн санаатын түмүктээтэ оскуолабыт элбэҕи эрэннэрэр эдэр кэскиллээх директора Иннокентий Иннокентьевич Бекянов.
ТҮМҮКТЭЭН ЭТТЭХХЭ
Ити курдук, төрөөбүт–үөскээбит дойдубут мүөттээх салгынын дуоһуйа ыймахтаан, былыт кэтэҕэр саспыт дьоллоох оҕо сааспыт чугдаара айманар доҕотторун көрсөн дуоһуйа кэпсэтэн, санаан көрө–көрө күлсэн–салсан ылан, мэник–тэник оҕо саастарбытын бу баардыы эргитэн, күүспүтүгэр күүс, сэниэбитигэр сэниэ эбиннибит, астынан–дуоһуйан кэллибит. Төһө даҕаны бириэмэ тигинэччи аастар, бииргэ үлэлээбит доҕотторуҥ– атастарыҥ сыыйа уостан, көҕүрээн истэллэр, аттыгар арай куруутун дьоллоох оҕо сааскар "эн–мин" дэһэн бииргэ улааппыт чугас доҕотторуҥ бааллара үчүгэйиин! Барыгытыгар сахабыт алмааһыныы кытаанах доруобуйаны, чэчирии чэлгийэр күөх сааһы, күлүмнүү кытыастар күн чаҕылхай кыырпахтарын, ып–ыраас күөх да күөх халлааны баҕарабын!
Наталья СЕРГЕЕВА–ААНА КЫЫҺА, Чурапчы литэрэтииринэй түмсүүтүн, "Айар Кут" регионнааҕы поэттар уонна прозаиктар сойуустарын чилиэнэ, СӨ Үөрэҕириитин туйгуна.
Сэҥээриилэр