Киир

Киир

«Сахатранснефтегаз» национальнай ньиэп-гаас хампаанньата 2003 сыл ахсынньы 17 күнүгэр тэриллибитэ. Бу Саха сиригэр гаас ситимин бырайыактыыр, тардар, тиэрдэр уонна харайар соҕотох улахан тэрилтэ буолар. Үлэтин сүрүн соруга – нэһилиэнньэлээх пууннары гааска холбоон дьон олоҕун тупсарыы. Быйыл хампаанньа социальнай гаастааһыҥҥа былаанын таһынан толорон, Арассыыйаҕа ахсыс миэстэҕэ таҕыста.

Оттон ахсынньы 23 күнүгэр «Сахатранснефтегаз» дойду уонна өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар сүҥкэн суолталаах «Кыһыл Сыыр – Мастаах» гаас ситимин үһүс утаҕын үөрүүлээхтик арыйыа. Хампаанньа үлэтин-хамнаһын туһунан генеральнай дириэктэр Алексей Колодезниковы кытта кэпсэттибит. Онтон сүрүн түгэннэрин сырдатабыт.

Социальнай гаастааһын: 1867 дьиэ оннугар – 2500 дьиэ

– РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит социальнай гаастааһын тосхолун 2021 сылтан толоробут. Манна Айсен Сергеевич өйөбүлүнэн икки суолу тутуһан үлэлиибит: биир курдук, гаас саҥа ситимин тардабыт уонна, иккис курдук, гаас кыра кыамталаах ситимнэрин улахан кыамталаахха уларытабыт. Ол чэрчитинэн түөрт сыл иһигэр 8406 дьиэни гаас ситимигэр холбоотубут.

Соторутааҕыта «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа сийиэһигэр Владимир Владимирович социальнай гаастааһын дойдуга үчүгэйдик баран иһэрин бэлиэтээтэ. Саха сирэ бу эриэйтиҥҥэ ахсыс миэстэҕэ тахсан, уон бастыҥ ахсааныгар киирдэ. Онон дьон олоҕун тупсаран бастыҥ ахсааныгар киирбиппититтэн үөрэбит уонна киэн туттабыт.

Түмүк, чахчы, олус үчүгэй. Быйыл гаас ситимин 1867 дьиэҕэ киллэрэр былааннаах буоллахпытына, хайыы үйэ 2500 дьиэҕэ киллэрдибит. Бу иһигэр, бастатан туран, анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэлэрэ киирэллэр. Кинилэргэ төһө кыалларынан түргэнник холбуубут. Ол түмүгэр быйыл 78 байыас дьиэтигэр гааһы киллэрдибит. Өссө кыаммат-түгэммэт социальнай араҥаны эмиэ хабабыт.

Эбии этиэм этэ: Айсен Николаев өйөбүлүнэн, аан дойдуга биллэр «Газпром» тэрилтэнэн Саха сиригэр улахан бырагыраама олоххо киирэн, олус бэркэ үлэлиир. Ол курдук, Алдан, Ленскэй, Нерюнгри уонна Өлүөхүмэ оройуоннарыгар 2026 сылга диэри 28 нэһилиэккэ гаас ситимэ киириэхтээх. Бу нэһилиэктэргэ гаас ситимэ тиийдэҕинэ, олохтоохтор эмиэ социальнай гаастааһын бырагырааматыгар кыттыахтара.

WhatsApp Image 2024 12 19 at 15.07.57

Кэмниэ кэнэҕэс «Кыһыл Сыыр–Мастаах»

– Быйыл 2014 сылтан ситэри тардыллыбакка турбут «Кыһыл Сыыр – Мастаах» гаас ситимин үһүс салаатын болдьоммут кэмигэр тардан бүтэрдилэр. Мантан нэһилиэнньэлээх пууннарга уотунан уонна сылааһы хааччыйыы эмиэ быһаччы тутулуктаах. Ол курдук, 2022–2024 сс. 83,5 км-дээх гаас ситимин тартыбыт. Эбийиэги сыл бүтүүтэ үлэлэтиэхпит. Мантан антах киин улуустар, нэһилиэктэр гааһынан тохтоло уонна куттала суох хааччыллыахтара.

Бу СӨ Ил Дархана Айсен Николаев уонна Госдуума дьокутаата Галина Данчикова федеральнай киини кытта үчүгэйдик үлэлээн 2 млрд 800 тыһ. солк. суумалаах үбү федеральнай уонна эмиэ итиччэни өрөспүүбүлүкэтээҕи бүддьүөттэн көрдөрбүттэрин түмүгэр ситиһилиннэ. Онон ахсынньы 19 күнүгэр эбийиэги үөрүүлээхтик аһыахпыт. Тэрээһиҥҥэ Госдума энэргиэтикэҕэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Шульгинов, Госдума дьокутаата Галина Данчикова уонна да атыттар кыттыахтара.

Манна даҕатан, былырыын Хампаттан 35 км тэйиччи турар Дьөккөн сэлиэнньэтин гааска холбообуппутун бэлиэтиибин. Олохтоохтор гаас киирэрин 17 сылы быһа күүппүттэр. Өссө бу диэки кыра туонналаах СПГ (айылҕа убатыллыбыт гааһын) собуотун тутар санаалаахпыт. Судаарыстыбаннай эспэртиисэ түмүгэ үчүгэй. Онон гаас магистральнай ситимэ кыайан тиийбэт нэһилиэктэригэр тутулуга суох ситим баар буолуо. Бу экэниэмикэ өттүнэн олус барыстаах. Тутуу болдьоҕун уонна үбүлээһинин быһаарсыы бүттэҕинэ, 2026 с. саҕалыахпыт. Оччоҕо гааһы Бүлүүттэн эрэ буолбакка, Өлүөнэ күргэтинэн эмиэ тиэйэр кыах үөскүө.

Үөһээ Бүлүү хаҥас кытылын гаастааһын

– Быйыл Үөһээ Бүлүү хаҥас кытылыгар гаас ситимин бырайыактыырга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үп көрүллүбүтэ. Манна 12 нэһилиэнньэлээх пуун киирэр. Саас чинчийэр үлэ ыытыахпыт уонна 2026 сылга саҕалыахтаахпыт.

Уҥа кытылга гааһы Кыһыл Сыыртан аҕалбыт буоллахпытына, хаҥас кытылга Орто Түҥтэн аҕалыахпыт. Ити курдук хаҥас кытылы гаастааһын хас да түһүмэҕинэн, быһа холуйан 2028–2029 сс. бүтүөхтээх. Ол бырайыактыыр үлэ төһө түргэнник барарыттан тутулуктаах. Маныаха хампаанньабыт управлениелара, үлэһиттэрбит, тиэхиньикэнэн хааччыллыыбыт соругу болдьоммут кэмҥэ толорор кыахтаах.

Хаҥас кытылы гаастааһын Үөһээ Бүлүү улууһугар эрэ буолбакка, Ньурбаҕа эмиэ суолталаах. Ол курдук, эһиил Орто Түҥтэн АЛРОСА Накыыннааҕы уруудалаах хонуутугар 160 км-дээх гаас ситимин тардан бүтэриэхпит. Оччоҕо диисэлинэн үлэлиир уот ыстаансыйатын гааска көһөрүөхтэрэ. Бу бырамыысыланнас экологияҕа дьайыытын кыччатыа уонна ороскуотун аччатыа. Онон бу эбийиэк улахан инбэстииссийэлээх бырайыак ахсааныгар киирэр.

DSC 8265

Гаас инфраструктуратын тиһиктээхтик кэҥэтии

– Ил Дархан Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэҕэ гаас инфраструктуратын сайыннарыыга ураты болҕомтону уурар. Урут сорох сиргэ гаас ситимин кыамтата кыра буолан, дьон элбэхтик аккаас ылар этилэр. Бу кыһалҕа оннооҕор Дьокуускай аттынааҕы бөһүөлэктэргэ, холобур, Покровскайдыыр суолга турар «Тускул» түөлбэҕэ баара.

Хата, Айсен Сергеевич дьаһалынан итиннэ үп көрүллэн, быйыл ГРС (гааһы тарҕатар ыстаансыйа) атыыластыбыт. Онтубутун кэлэр сылга таҥан, гаас ситимин тардан, 2026 сылга элбэх сир учаастагын гааһынан хааччыйыахпыт. Айсен Сергеевич маны барытын хонтуруоллуур. Өссө бэрэсидьиэн Владимир Путин дьаһалынан СНТ уонна СОТ ыстаатыстаах сирдэри гаастыыр соруктаахпыт.

Ил Дархан быһаччы салайыытынан быйыл Мэҥэ Хаҥалас улууһун Өлөчөй сэлиэнньэтигэр гаас ситиминэн 100-тэн тахса дьиэ хааччылынна. Кини дьаһалынан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үп көрүллэн, Лоомтука сэлиэнньэтигэр диэри гаас ситимэ тардылынна, онон эһиил бүтүннүү хаччыллаары турар. Маны сэргэ Чурапчыга гааһы биэрэр бүтүн комплексы тутан үлэҕэ киллэрдибит. Улууһу гаастааһын Хатылы сэлиэнньэтигэр түмүктэннэ. Онон салгыы саҥа бырайыактары бэлэмниибит. Ол быһыытынан кэлэр сылга гаас ситимин Амма улууһун Сатаҕайыттан Алтаҥҥа диэри уонна Мэҥэ Хаҥалас Сыымаҕар тардыахпыт.

Биир сүҥкэн суолталаах хайысха – 2021 сылтан «Газпром» хампаанньа өйөбүлүнэн ыытыллар Саха сирин соҕурууҥҥу уонна арҕааҥҥы өттүн гаастааһын. Ол курдук, гаас ситимин Ленскэй оройуонун Бэтинчэ, Мурья, Батамай бөһүөлэктэригэр, Нерюнгри оройуонун Иенгратыгар уонна Чульманыгар тартыбыт. Өлүөхүмэ куоратыгар, Олекминское, Үҥкүр, Улахан Уҥку сэлиэнньэлэригэр тарда сылдьабыт. Бу быйыл тардыбыт уонна тарда сылдьар ситиммитин барытын ылар буоллахха, сүрдээх уһун – 375 км. Хампаанньа сүүрбэ сыллаах устуоруйатыгар маннык көрдөрүү өссө суох этэ.

Куттала суох буолууну хааччыйыы

– Дьокуускайга элбэх кыбартыыралаах 990 дьиэттэн 700-һэ отут сылтан элбэх саастаах. РФ сокуонунан итинник дьиэлэргэ гаас ситимин уонна тэрилин туругун быһаарыы хайаан да ыытыллыахтаах. Кэнники сылларга элбэх кыбартыыралаах эргэ дьиэлэргэ гаас эстэн быһылаан бөҕө тахсыбытын өйдүүргүт буолуо. Онно чааһынай тэрилтэлэр дьиэлэргэ гаас ситимин уонна тэрилин үчүгэйдик көрбөттөрө биллибитэ. Онон нэһилиэнньэ олоҕор куттал суоһаабатын туһугар дьиэ иһинээҕи гаас ситимин, тэрилин оҥорор эбээһинэс биһиэхэ сүктэриллибитэ.

Инньэ гынан биһиги салайар хампаанньалары дьиэ иһинээҕи гаас тэрилин туругун быһаарарга уонна ирдэнэр нуормаҕа сөп түбэһиннэрэргэ модьуйбуппут. Онон дьарыктанар үлэһиппит ахсаанын 40 киһинэн элбэтэргэ күһэллибиппит. Ол түмүгэр биһиги эргэрбит, аныгы үйэҕэ туттуллубат буолбут тыһыынчанан кырааны, сылаанганы уларыппыппыт. Онон сайыҥҥы өттүгэр дьиэлэри гаастан араарыы барыта дьон туһугар ыытыллыбыта. Маны барытын борокуратуура күүскэ хонтуруоллаабыта.

Араас бас билээччилээх дьиэлэр, кыбартыыралар истэригэр өрөмүөнү ыытыы төһө да уустугун иһин, салайар хампаанньалары кытта бииргэ үлэлээн барытын тиһэҕэр тиэрдибиппит уонна гааһы этэҥҥэ төттөрү холбообуппут. Сүрүнэ – гаастаах дьиэ 96%-нын хаптыбыт. Оттон чааһынай тэрилтэлэр нэһиилэ 40 %-ны толороллор этэ. Аанньа үлэлээбэт буолан, төлөбүрүн эмиэ араастык ыла олорбуттар.

Эһиил быһа холуйан өссө 200 дьиэ отут сааcтаах ахсааныгар киириэҕэ. Итилэргэ гаас тэрилин бэрэбиэркэлиир уонна өрөмүөннүүр үлэҕэ бэлэмнэнии эрдэттэн бара турар. Гаас ситимин, тэрилин харайыы тарыыбын бэйэбит олохтообоппут, Арассыыйа таһымыгар олохтонор. Дьиҥэр, билиҥҥи тарыыптан икки төгүл үрдүк буолуохтаах этэ. Биһиги, нэһилиэнньэбит кыаҕын учуоттаан, 30 % эрэ үрдэппиппит. Аны тарыып барытыгар биир буолбат, оһох көрүҥүттэн эмиэ тутулуктаах. Оттон гаас тэрилин харайар үлэһиттэр, дьиҥэр, регламенынан үлэлииллэр. Төһө тутуһалларын дьиэлээх киһи бэйэтэ көрүөн сөп.

Саха сиригэр саҥа суолталаах докумуон

– АЛРОСА АХ салайааччыта Павел Маринычев өйөбүлүнэн, АЛРОСА-ГАЗ биһиэхэ инбиэстэр буолбута. Эһиил кинилэри кытта Улугурдааҕы уонна Эргэдьэйдээҕи лиссиэнсийэлээх учаастактарга геологтыы чинчийэр үлэлэри ыытан, гаас уонна ньиэп баарын бигэргэтиэхтээхпит.

Кэлэр сылга Саха сирин сайдыытын биир ураты суолталаах түгэн гааһынан хааччыйыы исхиэмэтин оҥорон бүтэрии буолуоҕа. Манна 50 мөл. солк. үп көрүллүбүтэ. Бу РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан хас биирдии субъекка оҥоһуллар. Исхиэмэҕэ хайа сиргэ ханнык гаас туттуллара көстүөхтээх. Онон өрөспүүбүлүкэни гаастааһын бу улахан докумуоҥҥа олоҕуран ыытыллыахтаах.

WhatsApp Image 2024 12 19 at 15.04.13 1


Көстөрүн курдук, «Сахатранснефтегаз» хампаанньа бүгүҥҥү үлэтэ сүрдээх киэҥ далааһыннаах, дьоһуннаах уонна кэскиллээх. Биир тылынан эттэххэ, хампаанньа национальнай буоларын сыл ахсын уонна күннэтэ туоһулуур.

Сайдыы түргэн тэтиминэн баран иһэрин «Сахатранснефтегаз» түөрт сыллаах үлэтэ ырылхайдык көрдөрөр. Дьокуускайга гаас кэлиэҕиттэн 57 сыл устата 110 нэһилиэнньэлээх пуун гаас ситимигэр холбоммут буоллаҕына, «Сахатранснефтегаз» түөрт сыл иһигэр 40 нэһилиэнньэлээх пууну холбообута элбэҕи этэр.

«Кэмэ атын» диэхпитин сөп эрээри, Саха сирин усулуобуйата, килиимэтэ улаханнык уларыйбатаҕын, син биир тыйыс буоларын өйдүөх тустаахпыт. Онон тыын суолталаах тутаах тэрилтэбитигэр – «Сахатранснефтегаз» хампаанньаҕа кэлэр сылга бигэ туругу, үрдүк ситиһиини баҕарыаҕыҥ.

Бэлэмнээтэ КҮНДЭЛИ.

Санааҕын суруй

Бүтэһик сонуннар