Ааспыт нэдиэлэ бүтэһик күннэригэр тыа сирин олоҕун-дьаһаҕын билсэ Чурапчылыыр суолу тутуһабын. Дьокуускайтан Аллараа Бэстээххэ Даркылааҕынан туоруур сиргэ “накопительга” 8 эрээтинэн массыыналар уочараттаан тураллар. Дьон урут “паром наһаа анньыһыылаах” диэн кэпсииллэрэ. Паромҥа киирии “сервиһэ” тупсубута харахха быраҕыллар.
Улуу Өлүөнэ өрүһү сайын бастакыбын туораан массыынанан айанныыбын. Биир даҕаны нэксиэтэ суох остуол ньуурун курдук көбүс-көнө суолу харахпын араарбакка, сөҕө-махтайа, соһуйа, сонургуу айанныыбын. Киһи эрэ айанныах суола. Тиийэр сирбит: Төлөй Дириҥэ диэн дэриэбинэ. Онтон салгыы суолун, дьиҥ кырдьыгынан эттэххэ, билбит суох. Ол эрээри Төлөйгө диэри биир даҕаны суол охсуута суох, сөмөлүөтүнэн көтөн иһэрдии сырылатан айан. Чахчы, да үчүгэй суол эбит.
Саҥа түөлбэ сандаарар
Иккис болдьоҕун баһылыгынан талыллан олорор, төлөйдөр бэйэлэрин уоллара Игорь Владимирович Николаевтыын саҥа дьиэлэрдээх түөлбэни кэрийэ хаамабыт.
Манна 2004 с. тутуллан үлэҕэ киирбит 125 миэстэлээх оскуола (дир.А.В. Деллохов) ураты архитектурнай көрүҥэ, тас көстүүтэ кырасыабайа болҕомтону тардар. Оскуола быйыл тэриллибитэ 95 сылын аны күһүн бэлиэтээри бэлэмнэнэр. 16–20 миэстэлээх интэринээккэ тустуук оҕолор олорон үөрэнэллэр. Быйыл улуус дьокутааттарын өйөбүлүнэн, оскуолаҕа С.Т. Захаров аатын иҥэрбиттэрин сиэрэ-туома аны күһүн бэлиэтэнээри сылдьар. Оскуола агро-хайысхалаах буолан үүнээйини, түргэнник ситэр көтөрү (куурусса, кус) иитэрин таһынан, хаһаайыстыбаларыгар сылгы, ынах иитэр пиэрмэлээхтэр, оттуур алаастардаахтар. Чахчы, оҕолору тыа сирин олоҕор-дьаһаҕар сыһыарар дьоһун үлэни сэҥээрэ, биһирии истэҕин. “Оҕолорбут бэйэлэрэ үлэлээн-хамсаан, көрөн-истэн үөрэннэхтэринэ, инникитин бэйэлэрин олохторугар туһаттан атыны аҕалыа суоҕа”, – диэн баһылык Игорь Владимирович эппитин хайгыы, махтана ылынным.
2019 с. тутуллан үлэҕэ киирбит 75 миэстэлээх оҕо уһуйаана оскуолаттан арыый тэйиччи кэрэтийэн көстөр. Ханна да буоларын курдук, төһө да оҕо төрөөһүнэ аҕыйаатар, манна икки бөлөҕүнэн оҕо толору сылдьар. Баһылык Игорь Владимирович: “Биһиги үчүгэйгэ, кэскиллээххэ эрэнэбит, ыраланабыт. Олох үчүгэй өттүгэр уларыйыы-тэлэрийии тахсан, оҕо аймах элбии туруо”, – диэн санаатын эрэллээхтик этэр.
Оннук эрэ буоллун...
Маннык усулуобуйаҕа хайа ыччат үөрэ-көтө олохсуйбат буолуоҕай?!
Төлөй нэһилиэгэр Т/х-тын министиэристибэтин анал бырагырааматынан тутуллубут саҥа түөлбэ ыраахтан кэлбит ыалдьыт болҕомтотун тардар. Манна нэһилиэктэрэ сайдарын туһугар үлэлии сылдьар ыччаттар олороллор. Көрөргө, истэргэ олус үчүгэй, сэргэх кэпсээн. Ол туһунан баһылык өрө көтөҕүллэн, киэн туттан кэпсиир.
2021 с. “Хаарбах дьиэттэн көһөрүү” анал бырагырааматынан тутуллубут 24 кыбартыыралаах саҥа дьиэ аттыгар кэлэбит. Былырыын “1000 дворов” бырагыраамаҕа киирсэн дьиэлэрин таһын тупсаран оҥорбуттар, ыт-кус, ынах-сүөһү киирбэтин курдук тимир күрүөлээбиттэр. Дьиэ иннигэр бэрт тупсаҕай көстүүлээх кыһынын муус хаһаанар сарай (навес) оҥорбуттар. Үс этээһинэн олорор дьиэ подъеһыгар киирэбит. Киирэ түһээти, атах таҥастара сыталларын дьиктиргии-дьиибэргии көрөбүн. Подъезтара сибэккинэн симэммит анал муннуктаах. Маны барытын түөлбэ салайааччыта А.Р. Нестерова көрөр-истэр эбит.
“Благоустройство дальневосточных дворов” бырайыак чэрчитинэн, дьиэ кэтэх өттүгэр путбуоллуур хонуу, сүүрэр суол, тренажер, хачыал, бэлисипиэт парковката, ыскамыайкалар бааллар. Кырачааннар роликтыыллар, самокаттыыллар. Куорат түөлбэтиттэн туох да итэҕэһэ суох сынньанар сир оҥоһуллубутун сөҕө, махтайа көрөбүн. Маннык усулуобуйаҕа хайа ыччат үөрэ-көтө олохсуйбат буолуоҕай?! Оскуола, оҕо уһуйаана чугас буолан, оҕо-ыччат сөбүлээн мунньустар сирэ эбит. Онон “тыа сиригэр даҕаны сөптөөх усулуобуйаны тэрийиэххэ сөп эбит” диэни төлөйдөр холобурдарыгар көрөҕүн.
Сэрии, сут кураан, көһүү уодаһыннаах кэмнэрэ
Салгыы Төлөй нэһилиэгин тыа сирин түөлбэтин баһылыга И.В. Николаевтыын дьаһалта дьиэтигэр кэлэн кэпсэтиибитин салгыыбыт. Кэпсэтиибит сэрии саҕана Чурапчы көһөрүүтүн тиэмэтиттэн саҕаланар (табылыыссаны көр). Аҥаардас Төлөй нэһилиэгин холкуостарыттан көһөрүллүүгэ барбыт дьон ахсаана элбэҕин хомойо, харааста истэҕин. Төлөйдөр сэрии иннинээҕи ахсааннарын билиҥҥэ диэри сиппэккэ олороллор.
– Биһиги нэһилиэкпит дириҥ устуоруйалаах, көһөрүллүүгэ улаханнык эмсэҕэлээбит нэһилиэк. Хоту көһөрүллүүгэ биһиги нэһилиэктэн 3 холкуос олоччу көспүт. Манна сэрии иннинэ 1250 киһи олоро сылдьыбыта биллэр. Ол таһымыгар билигин да тиийбэккэ олоробут. Сэрии, сут кураан, күүһүнэн көһөрүллүү охсуулара сүрдээх улахан буолбута. Ол кэминээҕи оҕолор билигин бааллар. “Харахпытыгар ойуулаан көрдөхпүтүнэ, наһаа да ыарахан, уустук кэмнэри ааспыт эбиппит” диэн уйадыйа кэпсииллэр. Сэрии кэмигэр хоту балыктааһыҥҥа Төлөй Мээндийэтиттэн көһөн барыы өйтөн-сүрэхтэн сүппэт, оспот бааһы хааллардаҕа... Өбүгэлэрбит көмүс ааттарын умнубаппыт, үйэтитэбит. Мээндийэттэн көһүүгэ барбыт дьоммутун кэриэстээн анаан стелла оҥорбуппут. Онон маннык сыыһа быһаарыныы, хамсаныы хаһан да хатылламматын...
Төлөйтөн Аҕа дойду Улуу сэриитигэр, ситэтэ суох ааҕыынан, 116 эдэр киһи кыттыбыта. Кинилэртэн 45 киһи дойдуларыгар эргиллибэтэхтэрэ.Төлөй Мээндийэтиттэн 1942 сыл атырдьах ыйыгар Кэбээйи сиригэр-уотугар көһөрүллүүгэ барбыттар:“Төрүт” холкуостан – 189 киһи,“Олоххо Киирии” холкуостан – 147 киһи,“Калинин” холкуостан – 166 киһи. Ол сыл бу дьонтон алтынньыга “Төрүт” холкуос дьоно Сииттэҕэ – 135 (54 киһи тиийбэккэ өлбүт!), “Олоххо Киирии” холкуостан Куокуйга – 104 киһи (43!), “Калинин” холкуостан Тыайаҕа – 130 (36!) киһи эрэ тыыннаах ордон тиийбит устуоруйаларын уйадыйа, аймана истэҕин.
Иккистээн тыын ылан...
Билигин нэһилиэкпит иккистээн тиллэн, тыыннанан, нэһилиэк ыстаатыстанан, үүнэн-сайдан, быр бааччы олоробут. Нэһилиэкпитигэр 500-тэн тахса киһи олорор. Социальнай эбийиэктэр – таас оскуола, оҕо уһуйаана, хонтуора, кулууп, уопсай дьиэ бары толору хааччыллыылаахтар. Интэриниэт ситимэ толору кыаҕынан үлэлиир. Нэһилиэнньэ 100% киин хочуолунайтан холбонон олорор, оһох оттон олорор ыал суоҕун кэриэтэ. Онон аныгы олох бары ирдэбилигэр толору эппиэттэһэр нэһилиэкпит. Эдэрдэр кэлэн олохсуйаллара – үтүө көстүү. Аартыктан чугас буоламмыт суолга улахан кыһалҕаны көрсүбэппит.
Төлөй, сүрүннээн, тыа сирин хаһаайыстыбатынан дьарыктанар нэһилиэк. Сүөһү-сылгы иитиитинэн. Бааһынай уонна кэтэх хаһаайыстыбалар үгүстэрэ үүт туттараллар. Агро-хайысхалаах оскуолабыт күүскэ үлэлээн эрэр. Сыл аайы кыралаан т/х-тын министиэристибэтэ ыытар араас таһымнаах граннарыгар ситиһиилээхтик кыттабыт, граҥҥа тиксэбит.
“Мээндийэ” сайылыкпытыгар хас даҕаны хаһаайыстыба сайылыыллар, үлэлииллэр, үүтү ыыллар. Биир хаһаайыстыба кыһынын кыстыыр. Уота-күөһэ, суола барыта баар. Онон үлэлииргэ-олорорго үчүгэй усулуобуйа тэриллэн турар.
Бүтүн Арассыыйатааҕы бастакы биэрэпис ыытыллар кэмигэр 1895 сыллаахха Төлөй нэһилиэгин дьонун ахсаана 1250 киһиэхэ тиийэ муҥутуур улаата сылдьыбыта.
Аҕам саастаахтарга ытыктабыл
Аҕам саастаах ытык дьоммутун мэлдьи өйүүбүт. Туойдьуттарбыт Чурапчы туойуттан оҥоһуктары оҥорон өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ биллэллэр. Сиэлинэн дьарыктанааччылар бааллар. Ырыаһыттарбыт, үҥкүүһүттэрбит араас таһымнаах куонкурустарга мэлдьи ситиһиилээхтик кытталлар. Уопсастыбаннай олоххо көхтөөх дьоммунан-сэргэбинэн киэн туттабын.
Кулууппут аҕыйах сыллаа-ҕыта национальнай бырайыак чэрчитинэн Гран ылан, ис өттүгэр өрөмүөн ыытыллан, бэрт тупсаҕай көрүҥнэннэ. Дьон-сэргэ саамай мустар, хараҕын сымнатар сирэ кулууп буоллаҕа. Манна араас куруһуоктар үлэлииллэр. Быйылгы “Манчаары оонньууларыгар” биһиги нэһилиэк 9 путевканы ылан олорор. Онно кыттаары бэлэмнэнэбит.
Оскуолаҕа попечителлэр Сэбиэттэрэ 2001 сылтан үлэлиир. Ону киэн туттар биир дойдулаахтарбыт Е.А. Борисов, Д.Н. Аммосов, И.А. Пинигин төрүттээбиттэрэ. Киэн туттарбыт диэн урукку попечителлэрбит оҕолоро, улаатан, үлэһит буолан, төрөппүттэрин туйаҕын хатаран, үлэни салгыыллар. Нэһилиэкпит попечителлэрэ В.М.Захаров, Е.Е.Адамов, А.А.Захаров. Кинилэр төһө да ыраах сырытталлар, олордоллор, нэһилиэккэ буолар уопсастыбаннай хамсааһыннарга кытталлар.
Кыракый бөһүөлэкпититтэн улахан сатабыллаах салайааччылар үүнэн тахсыбыттара. Ол курдук, Е.А.Борисов аҕатынан – төрүт Төлөй. Манна кэлэн сынньанар өтөхтөөх. Кэлэ-бара сынньанан, сылдьан ааһарыттан биһиги үөрэбит, кининэн киэн туттабыт. Нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын мэлдьи интэриэһиргиир, туоһулаһар, долгуйар. Өр сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ салайар үлэҕэ үлэлээбит М.Д. Гуляев Төлөй Мээндийэтэ. Кинилэр аҕа уустара манна элбэхтэр, кэлэ-бара сылдьаллар.
Күөх төлөн, уу ситимэ – сайдыы саҕахтара
Илин Эҥээргэ күөх төлөн кэлбитэ быданнаата. Чурапчы киинэ толору гаастаах олорор. Салгыы Сылаҥ нэһилиэгэр былааннанар. Биһиги нэһилиэкпит турар сирэ арыый халты буолан – уустуктардаах. Эбиитин нэһилиэнньэбит ахсаана аҕыйах. Ыаллыы сытар Мугудайы кытта анал бырайыак оҥоттордохпутуна, кэнэҕэскитин, баҕар, олоххо киириэн сөп.
Хас биирдии ыал тэлгэһэтигэр сайыҥҥы уу ситимэ киирэн турар. Быйыл турбалары саҥардан, өрөмүөн үлэтэ барыахтаах. Саҥа тутуллубут уонна холбоно илик ыалларга уу ситимэ тардыллыахтаах. Нэһилиэкпитигэр уу таһар массыына суох. Барыта “өҥө” быһыытынан эрэ кэлэр, сыаната ыарахан. Сайынын ыал биирдэ 2000 солк. төлөөн кэбистэҕинэ, сайыны быһа уу аҕалан куталлар. Олохтоохтор ортолоругар дохуоттаах, бэйэлэрэ астаах буолаары тэпилииссэ оҥостон, оҕуруот аһын олордооччу элбэх. Онон сатабыллаах оҕуруотчуттарбытыгар үчүгэй усулуобуйа тэриллэн турар.
Тыа сиригэр кэллэхпинэ, хомондьуруопкабын олохтоох үүт пуунуттан саҕалыыр үгэстээхпин. Манна сарсыарда 8 чаастан тыа сирин олохтооҕо бөтүөннээх үүтүн туттаран цистернаҕа кутар тыаһа – бэйэтэ ураты дьүрүл, түгэн... Үүт бөтүөнтэн үрүйэлии устара көрүөххэ эриэккэс да буоллаҕа. Онон бу да сырыыга ити үтүө үгэспиттэн туораабатым. Сарсыарда эрдэттэн кэлэн, олохтоохтордуун күө-дьаа кэпсэттим, тыа сирин олоҕун-дьаһаҕын ыйыталастым. Сарсыарда 8 чаастан саҕалаан икки аҥаар чаас устата үүттэрин туттаран бүтэллэр эбит.
Елена РОМАНОВА, үүт сыаҕын үлэһитэ, т/х-тын туйгуна:
– Үүт тутааччынан 1998 сылтан үлэлиибин. Урукку сылларга 70-ча киһи туттарара. Билигин 18 ыал туттарар. Быйылгы былааммыт – 270 туонна. Былырыын, хомойуох иһин, толорботохпут. Быйыл дьонум үүт туттарарга интэриэстээхтэр. Тыа сирин дьоно үүт туттаран дохуот аахсаллар, былаан туолуутугар күүс-көмө буолаллар. Үүт сыата ортотунан – 3,7 тэҥнэһэр, күн аайы оҥоробун. Быйыл өҥ дьыл буолан үүппүт эбилиннэ, күҥҥэ ортотунан 1400 кг (1 туонна 400 кг) туттарабыт, онон былаан туоларыгар эрэллээхпит.
Саҥа үүт тутар сыах үлэҕэ киирбитэ 4 сыл буолла. Түгэни туһанан, өр сылларга бииргэ үлэлээбит “Чурапча” СХПК салайааччыларыгар – А.Т. Ноговицыҥҥа, А.Н. Аржаковка, А.Г. Егоровка уонна Н.И. Петровка, миигин мэлдьи өйүүр, өйдүүр дьоммор махталбын тиэрдэбин.
Егор СИВЦЕВ, Төлөй агро-хайысхалаах оскуолатын сэбиэдиссэйэ:
– Бэйэм 80-с сыллар бүтүүлэригэр биригэдьииринэн, управляющайынан үлэлии сылдьыбытым. Сойуус ыһыллыытыгар түбэһэн, биһиги сопхуоспут эмиэ эстэн, ЖСПК буолбуппут. Үүт туттарааччы чааһынай дьон түмсэн кэпэрэтиип тэриммиппит. Оччолорго бу нэһилиэккэ 87 киһи үүт туттарара, 320–390 туонна былаан ылынан, толорор этибит.
Бүгүҥҥү туругунан 18 киһи үүт туттарар. Дьон сааһыран, сүөһү көрөр киһи аҕыйаата. Ыччат тыа сиригэр сүөһүнэн дьарыктанара аҕыйах. Билигин үүт туттарааччыларбыт орто саастара – 60. Быйыл үүт туттарар былаан кырата суох – 270 туонна. Үүтү сайыҥҥы ыйдарга күүскэ ыыбыт. Күҥҥэ 1 туонна 400 туттарыллар. Онон үүппүт былаанын кыстыкка киириигэ толоруохпут диэн эрэллээхпит.
Ирдэбил күүһүрэн иһэр. Урукку үүт туттарааччыларга бэтэринээр ыспыраапката баар буолла да бүтэрэ. Билигин бэйэҥ саньытаарынай көрүүнү ааһаргыттан саҕалаан, “Меркурийга” тиийэ барыта ирдэнэр, “госуслуга” нөҥүө отчуот барар. ИП буолан үүттэрин туттараллар. Аҕам саастаах дьон ирдэбил ньыматынан үлэни кыайан ыыппат буолан, ыарырҕаталлар. Онон туттарбаттар.
Екатерина КУЗЬМИНА, т/х-тын исписэлииһэ:
– 2025 сыл тохсунньутааҕы көрдөрүүнэн, нэһилиэкпитигэр 645 сүөһүлээхпит, 485 сылгылаахпыт. Быйылгы дьылга төрүөх үчүгэй. Сылгы төрүөҕэ – 75 %, ынах сүөһүгэ 200-чэ төбө төрүөхтээхпит. От үүннэҕинэ, быйаҥнаах дьыл буоллаҕына сүөһү ахсаана аҕыйыа суоҕа диэн эрэнэбит. Ардахтаах, куһаҕана суох сайын буолар чинчилээх. 1700-тэн тахса туонна от оттонуохтаах.
Олохтоох эт атыытыгар субсидия көрүллэрэ буоллар...
Эһэтин кытта иилиҥкэйдэһэн, үүттээх-кураанах бөтүөннэри массыына кузовыгар таһан көмөлөһөр уолчааны кытта кэпсэтэбин. Хоп курдук кэпсээннээх, сытыы-хотуу киһи буолан биэрдэ. “Куорат 18-с №-дээх оскуолатыгар үөрэнэбин. Эбэлээх, эһэбэр ынахтары, тамыйахтары киллэрэргэ, таһаарарга көмөлөһөбүн. Дэриэбинэҕэ наһаа үчүгэй. Сылгылар, ынахтар бааллар”.
Егор БОРИСОВ, бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта:
– 2016 сылтан бааһынай хаһаайыстыбабын. Бастаан тэриллэрбитигэр 20-чэ төбөлөөх этибит. Билигин 60-ча ынах сүөһүнү тутабыт. Онтон ыанара – 21, атыттара кытараабыттара. Күн аайы ортотунан 2 центнертэн тахса үүтү туттарабын. Сүөһүнү иитии ороскуота наһаа улахан. Онон ороскуота тэҥ тэҥигэр тахсан кэлэр. 100-тэн тахса гаа оттуур сирдээхпин, онтон бааһыната – 50-тан тахса. Быйыл 25 гааҕа бурдугу арыый хойутаан ыстым. “Үүнэр ини” диэн эрэллээхпин. Бурдугу үүннэрбитим 20-чэ сыл буолла. Ардах түспэтиттэн уонна почвабыт мөлтөһүөр буолан, үүнүү мөлтөх буолар. Ол эрээри, быйыл быйаҥнаах сайын буолан үүнүүнү ыларга эрэнэбит. Быйыл үчүгэй, өҥ дьыл буолуох чинчилээх. Маннык дьылы билбэтэхпит отой ыраатта. Сылгыга ортону үрдүнэн үчүгэй сыл буолла. Бэйэм 60-ча биэлээхпин, төбөнөн 70-ча кэриҥэ.
Күһүн идэһэ кэнниттэн ынах, сылгы этин батарыытыгар улахан кыһалҕаны көрсөбүт. Манна эти тутар пууҥҥа чэпчэки баҕайы сыанаҕа туталлар, кинилэргэ туттарбатаҕым ыраатта. Онон эппин онон-манан батара сатыыбын. Олохтоох эт атыытыгар субсидия көрүллэрэ буоллар...
Төлөй Туойдьуттара
Субуотаҕа буолан ааспыт Чурапчы ыһыаҕын туой оҥоһугар күрэҕэр “Кылаан кыайыылаах” үрдүк аатын ылбыт, Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт “Якутия мастеровая” күрэххэ бастаабыт, “Өбүгэ ситимэ” туойдьуттар бөлөхтөрүн салайааччыта, эбии үөрэхтээһин педагога, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Төлөй бочуоттаах олохтооҕо Наталья ГУЛЯЕВАны саха балаҕаныгар көрсөн кэпсэтэбин. Кини олохтоохтору уонна оҕолору туой дьарыгар үөрэтэр, дьарыктыыр эбит.
– Бу балаҕаҥҥа икки сыллааҕыта киирбиппит. Балаҕан урукку баһылыкпыт Н.И. Аммосов үлэлиир кэмигэр, кырдьаҕастар күүстэринэн субуотунньуктаан уонна биэнсийэттэн үп-харчы хомуллан тутуллубута. 2022 сылтан туойунан дьарыктанан барбыппыт. Баһылыкпыт И.В. Николаев бу балаҕаны сылытан, эбии тутуу оҥотторон, биһиэхэ туойдьуттарга усулуобуйа тэрийэн биэрбитэ. Туойбутун баһылыкпыт Игорь Владимирович Намсыыртан уонна Нуучча үрэҕиттэн, Болтоҥо уонна Хатылы икки ардыгар баар сиртэн булан аҕалтарар. Нуучча үрэҕин туойа оһуобай үчүгэй: хайдах эрэ бэйэтэ арыылаах курдук, мээнэ хайдыбат, кыччаабат. Үгүс туойдьут ол иһин сөбүлүүр. Оттон Намсыыр туойа түргэн баҕайытык хайыта баран хаалар. Онон матырыйааллаах буоллубут да, түмсэн, үлэлээбитинэн барабыт. 20х20 кыра буһарар оһохтоохпут. Өссө күүскэ үүнүөхпүтүн-сайдыахпытын улахан оһоҕо суохпут атахтыыр.
Бэйэм туойунан дьарыктаныахпын баҕарбытым ыраатта. Куораттан керамистар тахсан сэминээр тэрийбиттэрэ. Онтон ыла туойу илиибитигэр ылан, имири-хомуру тутуохпутуттан, ыһыктыбаппыт. Туойу туттаҕына киһи наһаа үчүгэй турукка киирэр, кутуҥ бөҕөргүүр, туох баар санааҥ-онооҥ, ыарыыҥ барыта тахсан баран хаалар. Туой айылҕаны кытта сибээстээх – сиртэн, күнтэн, салгынтан, ууттан күүс ылар буолан, наһаа күүстээх эниэргийэлээх. Киһиэхэ ураты дьайыыны биэрэр, доруобуйаҕа да туһалаах. Мин илиим сүһүөхтэрэ ыалдьар этилэр, туойунан дьарыктаныахпыттан – ыалдьыбаттар. Киһи илии үлэтигэр тартаран киирэн бара турар эбит. Туойунан оҥорор дьон оҥоһуктарын бүтэрдэхтэринэ, үөрэн-көтөн, астынан бараллар. Оннук умсугутуулаах эбит, туой дьарыга. Үксүн дьиэҕэ олорор биэнсийэлээхтэр – 20-чэ киһи – дьарыктаналлар. Быйылгы ыһыахха Төлөйтөн икки киһи – А.М.Нестерова уонна Л.С.Крюкова – норуот маастара аатын ыллылар.
Дьарыктыыр оҕолорум эмиэ быыстапкаларга кыттан ситиһиилэнэллэр – Марк Абрамов, Алгыстаана Свинобоева, Аделина Дьячковская, о.д.а. Оҕону кыра эрдэҕиттэн туой кэрэ эйгэтигэр уһуйдахха сайдар, кыратыттан дьарыктаммыт оҕо быраҕан= кэбиспэккэ салгыы дьарыктанан барар. Оҕо уһуйааныгар үлэлии сылдьан “Ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба нөҥүө оҕону чөл олох өйдөбүлүгэр сыһыарыы” диэн ааптарыскай бырагыраамалаах этим. Оҕону дьарыктыырбын наһаа сөбүлүүбүн. Кинилэр быластылыын курдуктар, эппиккин, үөрэппиккин түргэнник иҥэринэллэр.
Бастыҥ көрдөрүүлээх дэриэбинэ
Төлөйү сөбүлээтим, испэр “иккис Швейцария” диэн сэмэйдик сыаналаатым. Уулуссалара ып-ыраастар, аспаал суол. Бөх-сыыс мээнэ ыһылла-тоҕулла сытара көстүбэт. Ыал үксэ кырасыабай бэйэлээх олбуордаах, тэлгэһэлэрэ киэҥ-куоҥ, ыраас. Оттуур ходуһаларыгар тиийэ сырыттыбыт. Ынах, сылгы киирбэтин курдук, барыта ыга күрүөлэммит. Маннык көрүүлээх-истиилээх ходуһаттан үрдүк үүнүүнү ылаллара саарбахтаммат. Кэпсииллэринэн иһиттэххэ, оттуур ходуһалаах ыал үксэ күрүө-хаһаа оҥостор эбит. Оттон Чурапчы саламаата-аа, бэйэтэ туһунан ыаһах...
Баһылык И.В. Николаев “Үчүгэйгэ, кэскиллээххэ эрэнэбит, ыраланабыт” диэбит этиитигэр толору сөпсөһөбүн. Төлөйгө ыччат олохсуйарыгар усулуобуйа баарыгар, кэскиллээҕэр итэҕэйдим.
Саргылаана БАГЫНАНОВА, Дьокуускай–Чурапчы–Төлөй –Дьокуускай.
