«Кыым» бэриниилээх ааҕааччыта үлэ бэтэрээнэ, сэрии кэмин оҕото, ССРС култууратын туйгуна Е.Г. Белоногова кэргэнинээн, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, РФ гражданскай оборуонатын туйгуна, улуус устуоруйатыгар аналлаах 17 кинигэ ааптара И.Н. Сухомясовтыын дойдуларыгар Орто Халымаҕа бара сылдьаллар.
Екатерина Григорьевна, улуус 2-с Хаҥалас нэһилиэгин Эбээх бөһүөлэгин балыыһатыгар сылдьан баран, хоту доруобуйа харыстабылын үлэтигэр санаатын үллэстэр.
- Нэһилиэккэ 400-тэн тахса киһи олорор диэн ааҕыллар. Сибилигин дьиҥнээҕэ хас киһи олороро биллибэт. Эдэрдэр үксэ Дьокуускай диэки барбыттара. Биһигини кытта 9 оҕо сайылыы кэлсибиттэрэ, үксэ нууччалыы кэпсэтэллэр. Оҕолортон: “Эһиги ханнык омуктаргытый?”, - диэн ыйытабын. “Мы не русские”, - диэн эппиэттииллэр. Салгыы: "Күһүҥҥэ диэри эбээлэри, эһээлэри кытта сахалыы кэпсэтэн төрүт тылгытын билиҥ. Онтон үөрэхтэнэн, идэ ылан бу бэйэлээх күндү, баай дойдугутугар кэлээриҥ. Кэлбэтэххитинэ сотору кырдьаҕастар суох буолуохтаахтара. Оччоҕо бу сир сабыллан эһиги оҕолоргут кэлэр сирдэрэ суох буолуо"- диэбиппин истэн олорохтууллар, төһө өйдөөбүттэрин билбит суох. Бу дойдуттан үс биллэр суруйааччы: Федор Бережнов, Николай Габышев-Нэртэ, Василий Ефимов тахсыбыттара.
Наадаҕа бөһүөлэк урут элбэх киһини быыһаабыт балыыһатыгар бара сырыттыбыт. Олус эргэ дьиэ, күүлэтин сарайын шиферэ алдьанан тэстэ турар. Киирэ түһүүгэ былыргы баҕайы балыыһа дьону көрсөр ыскаамыйата турар. Билигин көннөрү ыалларга да суох мал.
Балыыһа дьиэтигэр медколледжы бүтэрбит Константин Еремеев диэн эдэркээн уол үрдүттэн олорон, соҕотох үлэлиир. Бэйэтэ бөдөҥ, мичээрдии сылдьар киһи. Кэлбитэ биир сыл буолбут. Биһиги тиийэрбитигэр кини кардиограмма устубута. Тымныыттан таҥна сылдьар буолан, халаат кэппэппин диир. Чахчы манна бэс ыйын быһа күн көрбүтэ ахсааннаах, хахсаат тыал, күүстээх самыыр.
“Эрдэ отуннарыаххытын” диэбитим да, ол табыллыбат быһыылаах. Биһиги 10-30 ааһыыта кэлэрбитигэр хачыгаар, дьэ, оһоҕуттан күл сүөкэнэ сылдьара. Хочуолунайдара кыра, эргэ. Хаарыан эдэр, дьон биһэрэбилин ылбыт исписэлиис маннык усулуобуйаҕа Эбээххэ төһө уһуура биллибэт...
Улуу уораҕайдары Дьокуускайга тутан, кинилэр суоттарыгар бүддьүөт харчытын ороскуоттаан, аны ыарыһахтары онно ыытан ороскуоттууллар, эбиитин хаста эмэ биригээдэлэри ыксалынан сырытыннараллар. Былырыын кэргэним быраата, балта, эдьиийэ утуу-субуу онкологияҕа көрдөрүнэ, эмтэнэ сатаан баран Дьокуускайга өлөннөр, 200-х таһаҕас буолан кэлэн, дойдуларын буоругар сыталлар.
Кырдьык, земскэй хапытаалынан дьону манньалаан бүддьүөтү дьадатыах оннугар, Артика улуустарыгар сибээһи, интэрниэти, эмп, үөрэх тэрилтэлэрин, үөрэх бүтэрээччилэргэ онно олохсуйарга үбү көрөн, аныгылыы бөһүөлэктэри, куораттары хаачыстыбалаахтык, үйэлээхтик тутары былааннаан, үлэни ыытыы сайдыыны түстүө. Ол инниттэн, 1930-с сылларга Орто Халыматтан саха бастакы бэрэпиэссэрэ буолбут Г. Г. Колесовтаах курдук, Артиканы бары өттүнэн үөрэтэр экспедиция тэриллиэхтээх, – диэн хом санаатын этиннэ.
Бэйэ кэрр.
Сэҥээриилэр