Хомсомуол уонна ыччат

Барыта эриэ-дэхси буолбатаҕа, эбэтэр баары – баарынан

Аныгы кэмҥэ хомсомуол бөрүкүтэ суох өрүттэрин булан-хостоон таһаарааччылар суох буолбатахтар. Итинник өйдөбүл мээнэҕэ буолбатаҕа чуолкай.

Ол курдук, ЫБСЛКС салалтатын өттүттэн араас куруубай сыыһалар тахсаллара, этэргэ дылы, кумахтан өтүүнү хатыы, хомсомуолу сулууспа үрдүүрүгэр үктэл, тирэх оҥостуу, сыччах усунуос хомуйуутунан эрэ муҥурданыы да баар буола сылдьыбыта кистэл буолбатах.

ЫБСЛКС чилиэнэ А. Степанов, Мииринэй үһүс баабырыкатын начаалынньыга

Ол гынан баран барыта омсолоох буолбатаҕа. Үтүө, чаҕылхай, умнуллубат өрүттэр эмиэ баалларын умнар табыллыбат. Онон баары-баарынан көрдөрөр суруйуубун салгыыбын.

ЫБСЛКС мэктиэлээн, хаайыыттан быыһаныы

Хомсомуол баар буолан, балай эмэ ыччат хаайыыга барар ыар дьылҕаттан быыһаммыта.

Ол курдук, уолҕамдьы ыччат уопсастыбаннай буруйу оҥорон – түннүгү суураалаан, ааны алдьатан, ким эрэ муннун тоҕу охсон кэбиһэн – хаайыыга барыахтаахтарын хомсомуол тэрилтэтэ кинилэри бэйэтин көрүүтүгэр ылан, көнүөхтэрэ диэр мэктиэлээн, быыһаан ылбыт чахчыларын ааҕан сиппэккин!

Сокуон ССРС кэмигэр тыйыһа. Биир кэнсиэрбэ тушенканы уоран түбэспит хас да сыл күлүүс хаайыытыгар ууруллара. Алҕаһаабыт, көнүөн сөптөөх диэбит ыччаттарыгар ЫБСЛКС кэмитиэтэ мэктиэ сурук (хадатаайыстыба) суруйан, хаайыыттан быыһанан, көнөр суолга туруммут үгүс. Ыччат бэйэ-бэйэтин иннигэр эппиэтинэһи сүгэрэ.

Оскуола – оҥорон таһаарыы – үрдүк үөрэх

Сэбиэскэй кэмҥэ ыччаты оҥорон таһаарыыга сыһыарыы киэҥ далааһыннаахтык барара. “Оскуола – оҥорон таһаарыы – үрдүк үөрэх” тумулук этиинэн салайтарыы баарын аҕа көлүөнэ дьон өйдүүр буолуохтаахтар.

Онус кылааһы бүтэрээччи хайаан да оскуола кэнниттэн икки-үс сыл хотоҥҥо, сүөһү иитиитигэр үлэлиэхтээх диэн ирдэнэрэ. Оттон ким эрэ, хаарыан сылын-күнүн бараабакка, тута атын эйгэҕэ, салааҕа баран, үлэлиэн баҕарара буолуо эбээт. Ол учуоттаммата. Салгыы үөрэнэ барар көҥүллээх бүтэрээччи 10 бырыһыаныгар сатаан хапсыбатыҥ да, хайыаҥый, пиэрмэ диэки барарга күһэллэриҥ. Оттон пиэрмэ усулуобуйата хайдаҕын этэ да барыллыбат. Биир өттүттэн пиэрмэ хаатырга үлэтигэр дьүөрэлээҕэ, иккис өттүттэн көрдөххө, оччолорго ыанньыксыт хамнаһа үрдүгэ, ким үчүгэйдик үлэлээбит өссө бириэмийэлэнэрэ. Сорох кыахтаах сопхуостар сыл түмүгүнэн бастыҥ үлэһиттэригэр путевка биэрэн, соҕуруу дойдага сынньата, сонотуоруйдарга доруобуйаларын чэбдигирдэ ыыталлара.

Ынахтар кыстык кэмигэр

Этэргэ дылы, табыллыы элбэҕи быһаарара. Ол курдук, сорох ыччат киэҥ-куоҥ, сырдык, толору мэхэньисээссийэлээх хотоҥҥо түбэһэрэ. Бэрт чугас дьэндэйбит остолобуойга тото-хана аһыыр, үлэ кэнниттэн дуустанар кыахтааҕа. Дьэ, оттон табыллыбатах муҥнаах никсик сыттаах, ынах хойуутугар тимирээри гыммыт, көөнньөрбө көстүбэт, сиилэс сиэммэт хотонугар симиллэргэ тиийэрэ. Маннык дьуоҕаҕа туран, умса хоруйбут ынаҕын дуу, торбоһун дуу иһин, эдэр үлэһит тус бэйэтин хармааныттан төлүүргэ күһэллэрэ.

Оннук түгэҥҥэ хомсомуол кэмитиэтэ, балаһыанньаны көрөн, иэскэ-күүскэ киирбит ыччакка хадатаайыстыба сурук биэртэлиирэ.

Холобур, онно: “ЫБСЛКС чилиэнэ, дьиэтээҕи усулуобуйата үп-харчы чааһынан ыараханынан, кырдьаҕас дьонун, инбэлииттэри көрөрүнэн сибээстээн, өлбүт сүөһү иһин хоромньуну, сопхуос “Госагропромтан” ылар датаассыйатын суотугар быһаарарга” диэн суруйан сурулаталлара. Манна профком уонна рабочком холбоһоллоро. Оччотугар алдьархайдаах ороскуоттан эдэр киһи быыһанара. Хомойуох иһин, маннык көмүскэл сир-сир аайы баар буолбатах этэ.

Ыччат уонна тыа сирин үлэтэ

ССРС саҕана Саха АССР пиэрмэлэригэр ыччат олоҕо биир күдьүс тэҥ буолбатах этэ. Ким эрэ үлэтин кыайар буолан, үрүҥ илгэни ньиккирэччи ыан, бириэмийэ ааттааҕа, чиэскэ-бочуокка тиксэрэ.

Кылаабынайа, ол кэмнэргэ билиҥҥи курдук үлэтэ суох буолуу диэн тыа сиригэр суоҕа. Ол буолар – саамай сүрүнэ.

Ыанньыксыттар, мэхэньисээтэрдэр, суоппардар, тиэхиньикэни өрөмүөннээччилэр үлэлиир усулуобуйалара аҕыс уонус сылларга арыый да бэттэх кэлбитэ. Тарыып биллэ үрдээн, бириэмийэ кытары көрүллэр буолан, хамнастарын үчүгэй соҕустук аахсар буола сылдьыбыттара.

Тырахтарыыс тыа сиригэр бочуоттаах идэ

Хомсомуол уонна сынньалаҥ

ССРС кэмигэр буокканы таансы иннинэ кэритэ сылдьан иһэн киллиргэтэр мөкү дьаллык баара. Дьэ, уонна ол кэнниттэн тыа кулуубун дьиэтигэр таансы кэмигэр күрдьүөттэһии, таһырдьа тахсан быһаарсыы, охсуһуу, быыһыгар дөйүтүһүү кытта баара.

Ону уодьуганныыр, эрдэттэн бэрээдэк баар буоларын хааччыйар сыалтан хомсомуоллар, рабочкомнар, профкомнар кыттыылаах ДНД (Добровольная народная дружина) тэриллэн, үлэлээччи.

Кинилэр ити курдук эрдэттэн иирсээни боһойон, ыччат буруйу оҥорон, хаайыыга барар кутталын туораталлара.

Ыччат түмсүүтэ

ЫБСЛКС өрөгөйдөөн олорорун саҕана билиҥҥи кэмҥэ холоотоххо ыччат быдан көхтөөҕө диэтэхпинэ сыыһыам суоҕа. ЫБСЛКС курдук ыччаты биир сомоҕо гынан тутар биэдэмистибэ аны суох.

Оттон оччолорго үлэ, сынньалаҥ, успуорт, көр-нар буоллун – барыта Хомсомуол тула мунньуллара.

Билиҥҥи ыччат бэйэҕэ барыстаах, туһалаах өттүн талан, араас уопсастыбаннай         хамсааһыннарга кыттар курдук.

Көрдөххө, онон-манан син тэрээһин ыыппыта буолаллар да, урут хомсомуол үлэтэ-хамнаһа ньиргийэн олорбут Мииринэйигэр ыччат көҕө уота-күөһэ мөлтөх дии саныыбын.

Саха Хомсомуола баараҕай үлэни ыыппыта

Санаан көрүҥ, Саха Хомсомуола “Амыр-Саха сирэ” суолу, “ДСК”-ны, хорҕолдьун хостуур Депутатскайдааҕы хайаны байытар кэмбинээти, алмаас салаатыгар – Удачнай ХБКны тутуспута, Амма кырыс сирин баһылаабыта, Өлүөхүмэҕэ уонна Ленскэйгэ маһы таҥастыыр бырамыысыланнаска төһүү күүс буолбута.

Ыччаты түмэн, күүрээннээх үлэҕэ түмүү, КМК-лары эбэтэр ыччат хомсомуол биригээдэлэрин тэрийии – ЫБСЛКС биир сүрүн туһаайыыта, хайысхата этэ.

КМК-лар ынах сүөһү иитиитигэр, бурдук, оҕуруот аһын үүннэриигэ, бырамыысыланнаска, миэбэл баабырыкатыгар, Дьокуускайдааҕы тирии собуотугар, Иис баабырыкатыгар, Дьокуускайдааҕы авиация тэрилтэтигэр, тутуу тиһигэр, “Главякутстройга”, “ДСКҕа”, “Якутзолотоҕа”, “Якутскгеологияҕа”, СГУга, Ирбэт тоҥу чинчийэр институкка уо.д.а бааллара.

Онон оччотооҕу ыччат билиҥҥи курдук бэйэтэ-бэйэтигэр бүгэн сылдьыбакка, элбэх доҕордоох, халыҥ хаххалаах буолара.

Ыччат быдан ордук алтыһара, туох да ааттаах көрдөөх-нардаах уонна успуорт тэрээһиннэрин ыытара.

Кэнсиэр үөһэ кэнсиэр, ыччат биэчэрдэрэ, нэһилиэктэринэн хардарыта ыалдьыттаһыы, КВНнар, “капустниктар”, бэстибээллэр, көрдөөх стартар, Спартакиадалар, аармыйаҕа атаарыы тэрээһинэ... Ааҕан сиппэккин.

Ыал буолуу, демография

Сэттэ уонус сылларга ЫБСЛКС обкома Илин Эҥээр оройуоннарын социальнай-экэнэмиичэскэй балаһыанньаларын тупсарар туһуттан бэрт дириҥ ис хоһоонноох барылы илиитигэр ылан, утумнаах үлэни саҕалаабыта. Ол – Таатта Харбалааҕар ыччат агро-куоратын тутуу этэ.

“Госагропром”, ССКП уобаластааҕы кэмитиэтэ бу боппуруоһу өйөөн, балысхан материальнай көмө оҥоһуллубута.

Аҕыс уонус сылларга Саха Хомсомуола Амма кырыс сирин баһылааһыҥҥа туруммута.

Мин, 1987 сыл күһүнүгэр “Эдэр хомунньуус” хаһыакка кэрэспэдьиэннии сылдьан, Амма кырыс сиригэр тутуллубут дэриэбинэлэргэ сылдьыталаабытым.

Саха сирин араас оройуоннарыттан кэлбит уолаттар, кыргыттар хас да ыччат бөһүөлэгин туппуттара: Аммаҕа – Мээндиги, Сэргэ Бэс, Олом Күөл, Булуҥ, Тааттаҕа – Даайа Аммата.

Мин онно ордук Мээнидигини уонна Сэргэ Бэһи биһирээн турабын. Тоҕо диэтэххэ, өрөспүүбүлүкэ Хомсомуола, бу манна тыа сирин кэскилэ баар диэн, дэриэбинэлэр тутууларыгар туох кыалларынан көмөлөспүтэ.

Араас оройуоннартан хомуллан кэлбит ыччат аан бастакынан дьыссаат, оскуола дьиэлэрин дьэндэппиттэрэ. Үлэни сэргэ сынньалаҥ эмиэ бэркэ тэриллэрэ.

Эдэр уолаттар уонна кыргыттар ыал буолуулара элбээбитэ, демография да биллэ тупсубута. Онон дьааһыла уонна дьыссаат – саамай тутаах боппуруос буолбуттара.

Уопсайынан, ыччат дэриэбинэлэрин тэрийии олус кэскиллээх уонна мындыр дьаһал эбит.

Амма – Таатта кырыс сирдэригэр төрөөбүт ол оҕолор, билигин бэйэлэрэ – ийэ, аҕа дьон буоллахтара. Кырыс сири баһылааһыны олоххо киллэриитин түмүгэр Илин Эҥээр нэһилиэнньэтэ сүүсчэ тыһыынча киһиэхэ диэри улааппыта.

Маннык хамсааһыны, атын оройуоннарга, холобур, Бүлүү умнаһыгар тарҕаппыттара буоллар, эмиэ эдэр ыал бөҕө үөскүө, кыайан кэргэн ылбакка, эргэ тахсыбакка сылдьар кэргэннэнэн, биллэр сэргэхсийии тахсыа эбит.

Сэмсэ тыл

ССРС кэмигэр Хомсомуол тэрилтэтэ олус күүстээҕэ, кини быһаарыыта, сабыдыала сүҥкэнэ.

Хайдаҕын да иһин, Хомсомуол уорганын бэчээтигэр үлэлээбит киһи быһыытынан аһаҕастык этэр кыахтаахпын: аныгы ыччат түмсүүлэрэ, хомойуох иһин, оччотооҕу Хомсомуолу кыайан солбуйбатылар, күүһүн-кыаҕын сиппэтилэр.

Дьэ, ол да иһин Хомсомуолу, хомсомуол тэрилтэтин оҥорбут, ситиспит дьыалаларынан сиэрдээхтик сыаналыах, үтүө өрүттэрин үтүө холобур гынан, туһаныах тустаахпыт.

Станислав Алексеев, Мииринэй куорат.