Дьокуускай уокуруга диэн аҥаардас киин куорат эрэ буолбатах. Бу – 3,6 тыһыынча кв. км. иэннээх сирдээх-уоттаах, туһунан уустук тутуллаах муниципальнай тэриллии. Уокурук састаабыгар Маҕан, Хатас, Тулагы-Киллэм, Табаҕа, Кангалас курдук Дьокуускайтан чугас сытар бөһүөлэктэр бары киирэллэр. Биллэн туран, балар Дьокуускай куорат салалтатыгар бас бэринэллэр.
Үксүгэр улуус дьоно Дьокуускай эргин бөһүөлэктэри киин куораттан чугастарын иһин сайдыылаах, нус-бааччы олохтоох, аҕыйах кыһалҕалаах курдук өйдөөччүлэр. Ону баара, ис дьиҥэр киирдэххэ, олох да тиэрэ хартыына ойууланан тахсар. Тыа сирэ аата тыа сирэ буоллаҕа.
Бу күһүҥҥүттэн саҕалаан Дьокуускай баһылыгын бастакы солбуйааччыта Владимир Федоров куорат эргин бөһүөлэктэри кэрийдэ. Элбэх эбийиэк үлэтин-хамнаһын кытта билистэ, хас да сиргэ нэһилиэнньэни мунньан атах тэпсэн олорон кэпсэттэ.
Соторутааҕыта мээр бастакы солбуйааччыта Тулагы-Киллэмҥэ уонна Кангаласка үлэлээтэ. Бу икки бөһүөлэктэн ордук элбэх кыһалҕалаахтара – Кангалас. Ол курдук кангаластар УК-ларыгар улахан иэскэ ыйанан олороллор – бүтүн 13 мөлүйүөҥҥэ. Ону сэргэ күн бүгүнүгэр диэри бөһүөлэккэ диэри оптуобус сырыыта бэрээдэктэнэ, суол-иис грейдердэнэ илик. Хаһыс да сылын спорт саалатын тутуутун боппуруоһа эмиэ салгыҥҥа ыйанан турар. Субу курдук хабааннаах кыһалҕалар хас бөһүөлэк аайы бааллар эбит.
– Күн бүгүн бөһүөлэктэргэ суол-иис өрөмүөнэ, социальнай суолталаах эбийиэктэри тутуу, санитарнай өттүнэн ыраас буолуу, бөҕү-саҕы хомуйуу, дьарыктаах буолуу, о.д.а. кыһалҕалар хайыы үйэ олус сытыытык турбуттар. Ону уталыппакка быһаарарга миэстэтигэр сылдьан көрөрүм табыгастаах. Хас оннук сырыым кэннэ, хайаан да сиэрдээх быһаарыныы ылынабын, тустаах үлэһиттэргэ сорудахтары биэртэлиибин. Соннук аһара уһата-кэҥэтэ барбатахха эрэ, кыһалҕалары кэмигэр кыайар кыахтаныахпыт, – диир Владимир Юрьевич.
Алтынньы 27 күнүгэр, Владимир Юрьевич Маҕан бөһүөлэгэр сырытта. Онно эмиэ кэккэ кыһалҕалары быһаарсан киирдэ.
МАҔАН
Маҕан – Саха сирин биир баай устуоруйалаах бөһүөлэгэ. Манна XIX үйэ ортотуттан саҕалаан дьон сөбүлээн олохсуйар. Баһылык Михаил Михайлович Юмаев этэринэн, билигин бөһүөлэккэ 2400 кэриҥэ киһи олорор. Биллэн туран, элбэх киһи олорор сирэ, кыһалҕата эмиэ элбэх.
Эрэйдээх баанньык
Билэргит эбитэ дуу, суоҕа дуу, ол гынан баран Сайсары түөлбэтэ «Сайсарская баня» диэн баанньыктаах. Бу тэрилтэ сүрүн уратыта диэн элбэх оҕолоохторго, инбэлииттэргэ, сэрии бэтэрээннэригэр, о.д.а. социальнай чэпчэтиилэринэн туһанааччыларга босхо өҥөлөөх.
Маҕан эмиэ баанньыктаах этэ. «Этэ» диирбитигэр тиийэбит, тоҕо диэтэххэ 1963 сыллаахха тутуллубут таас уораҕай бу саас ыам ыйыгар диэри тохтообокко үлэлии туран баран, өр сыллар устата сөптөөх көрүүтэ-истиитэ суоҕуттан дэлби эргэрэн, буорайан, ыһыллан-тоҕуллан, аанын сабарга күһэллибитэ.
Владимир Юрьевич Маҕаҥҥа сырыытын бу баанньыктан саҕалаата. Кинини кытта «Куорат хаһаайыстыбатын эксплуатациялыыр сулууспа» салайааччыта Виталий Чикачев уонна «Жилкомсервис» салайааччыта Андрей Лебедев сырыттылар.
– Дьоммут-сэргэбит санитарнай-гигиеническэй өттүнэн чөл туруктаах буолуута – баанньык үлэтиттэн эмиэ улахан тутулуктаах. Дьон суунуохтаах, чэнчис сылдьыахтаах, – диэн Владимир Юрьевич бэлиэтээтэ.
Оттон билигин баанньык дьиэтэ-уота аһара буорайан турар эбит диэн көрдүбүт. Өр кэм устата үлэһиттэр дьалаҕайдык сыһыаннаспыттара өтө көстөр. Муоста, эркиннэр быдан үйэҕэ «киһилии» сирэйдэрэ-харахтара бүтээхтээбит. Кырааскалара онон-манан тохтубут, керамикалара бүтүннүү үлтүрүйбүт. Уопсайынан, өрөмүөнү билбэтэҕэ ырааппыт.
Өскөтүн суунар хостор өссө син ама туруктаах буоллахтарына, итии паары биэрэр хочуолунай иһэ букатын дьаабы. Ким маннык кэбилээн үлэлээбитэй диэх курдук. Хос иһэ бүүс-бүтүннүү мас хатырыга, бөх-сыыс. Хачыгаар саатар хас оттуутун кэннэ күрдьэҕинэн баһан бөҕүн хомуйан испэтэх. Аны туран, баанньык аннынааҕы ититии ситимэ тэстибит. Уута халыйан тахсан хайыы үйэ улахан дьаҥха буолбут. Үчүгэйэ диэн өссө итиини биэрии тохтотуллубут буолан, уораҕай анныгар «байҕал» үөскээбэтэх.
Маны барытын бэрэбиэркэлээн баран Владимир Юрьевич «хаарыан дьиэни-уоту ситэ көрбөккө-истибэккэ дьаабылаабыккыт» диэн баһылыгы Михаил Юмаевы уонна баанньык дириэктэрин Василий Поскачины улаханнык сэмэлээтэ. «Бу баанньык хайаан да быйыл үлэлиэхтээх. Онон бу күннэргэ өрөмүөн-абырах үлэтин быһаара охсуҥ», – диэн дьонун кытаанахтык сорудахтаата.
– Көрөҕүн, «нэдиэлэҕэ баара-суоҕа 19 эрэ киһи сылдьар этэ» диэн мыыммыта буолан баанньыгы саба сатаатылар. Суох, бу баанньык хайаан да үлэлиэҕэ. Дьон кэлэн суунар буолуоҕа. Өссө өҥөтүн босхо оҥороллорун туруорсуоҕум, – диэн Владимир Юрьевич эттэ.
Саҥа кулууп
Маҕаннар урукку өттүгэр быыкаа кулууп дьиэтигэр симиллэн олорбуттара. Ону хас эмэ сылы быһа туруорсан-туруорсан быйыл саҥа уораҕайы тутан, үлэҕэ киллэрэн эрэллэр. Ол гынан баран өтөрүнэн буолбатах үөрүүлэрэ аны төбө ыарыытыгар кубулуйуох курдук. Тоҕо диэтэххэ, дьиэ эһиил балаҕан ыйыгар бүтүөхтээҕин быйыл үлэҕэ киирэр буолбут.
Ол курдук сүрүн бэдэрээтчик «Адгезия» ХЭУо үлэтин 85 %-нын номнуо үмүрүппүт. Дьиэ иһинээҕи кыра бытархай үлэлэрэ уонна ититии ситимигэр холбооһун эрэ хаалан тураллар эбит. Тутааччылар «бу барыта Саҥа дьыл иннинэ бүтүө, күлүүһү туттарабыт» дэһэллэр. Оччоҕо дьиэ салгыы хайдах дьылҕаланар диэн боппуруос үөскүүр эбит. Тоҕо диэтэххэ, биллэн туран, саҥа дьиэ миэбэлэ да, оборудованиета да суох. Онно үбүлээһин эһиилги бүддьүөккэ көрүллүөхтээх эбит. Итиннэ Владимир Юрьевич: «Дьиэни үлэҕэ киллэрэн баран эһиилгэ диэри тоҥоробут дуу, халтайга отто турабыт дуу, үлэлэтэҕит дуу?» – диэн боппуруоһу көтөхтө.
Онуоха кулууп дириэктэрэ Татьяна Тарасенко: «Эргэ кулууп оборудованиетын көһөрөммүт үлэлэтиэхпит. Куруһуоктары эмиэ манна көһөртүөхпүт. Саҥа дьыл бырааһынньыга эмиэ манна буолуоҕа», – диэн мэктиэлээтэ. Онон Саҥа дьыл Маҕан олохтоохторугар икки бүк үөрүүлээх буолар чинчилээх. Маҕаннар саҥа дьиэни-уоту малааһынныахтара, үүнэн иһэр 2019 сылы үөрэ-көтө көрсүөхтэрэ.
Сыбаалка кыһалҕата
«Единый региональный оператор по обращению с твердыми коммунальными отходами» диэн сыбаалкалары көрөр-харайар биир тиһиктээх улахан хампаанньа тэриллээри турар. Онон, билиҥҥитэ көҥүлэ суох тоҕуллубут сыбаалкалары утары күүстээх үлэ барар.
Владимир Юрьевич Маҕан сыбаалкатын көрө тахса сырытта. Балаһыанньаны кытта билсэн баран, бу сыбаалканы көмөргө (рекультивациялыырга) сорудахтаата. Онон мантан ыла Маҕаннааҕы «Инженертехсервис» УК бөһүөлэк бөҕүн-саҕын Дьокуускай сыбаалкатыгар тиэйэр буолуоҕа.
Салгыы санитарнай туочукалары кэрийдибит. Владимир Юрьевич аара суолга көрсүбүт олохтоохтортон: «Бөһүөлэккэ бөҕү-саҕы хомуйуу хайдаҕый?» – диэн ыйытыласта. Онуоха «билиҥҥитэ этэҥҥэ, кэмигэр хомуйаллар» диэн хоруйдары иһиттибит. Онон ити чааһыгар маҕаннар үлэлэрэ үчүгэйинэн сыаналанна.
Түмүккэ
Субу курдук, Владимир Юрьевич бөһүөлэк үс сүрүн кыһалҕатын быһаарарга сорудахтаата. Ону таһынан элбэх оҕолоохтору уһаайбанан хааччыйыыга кэскиллээх бырайыак тула эмиэ туһалаах кэпсэтии таҕыста.
Сотору кэминэн мээр бастакы солбуйааччыта Маҕаҥҥа нэһилиэнньэни кытта көрсүөҕэ.
– Дьон санаатын истиэхпин баҕарабын, – диир кини. – Оччоҕо эрэ толору хартыына ойууланан тахсыаҕа. Үксүгэр дьаһалта атыны, дьон атыны кэпсиир буолааччы. Онон, «реальнай» балаһыанньаны билэргэ – көннөрү дьон санаатын истэр эмиэ туһалаах. Аны туран, аныгы салайааччылар үөһэттэн ыйыы-кэрдии кэлэрин күүтэн олоруулара аһара элбэх. Инньэ гынан кыһалҕалар кэмигэр быһаарыллыбакка, олус дириҥээн хаалаллар. Соннук салайыы халыыбыттан туоруур уолдьаста. Баһылыктар, исписэлиистэр бэйэлэрэ сүүрэн-көтөн кэмигэр кыһалҕалары сатаан быһаара үөрэниэхтээхтэр, – диэн Владимир Юрьевич саамай сөпкө бэлиэтээбитин кытта сөпсөһүөх эрэ тустаахпыт.
Дьиҥэр, сорох тойотторбут сылаас кабинеттан тахсан балаһыанньа ис дьиҥэр киирэн, сүүрэллэрэ-көтөллөрө буоллар, баҕар, кыһалҕаларбыт да аҕыйыа эбиттэрэ буолуо? Ону эһиги туох дии саныыгыт?
* * *
P.S. Түгэнинэн туһанан Владимир Юрьевиһи бу күннэргэ олоҕун орто омурҕанын туолбутунан уонна бар дьон туһугар Дьокуускай куоракка түмэл дьиэтин бэлэхтээбитинэн истиҥник эҕэрдэлиибит! Бу уустук, үгүс сыраны-сылбаны эрэйэр эппиэттээх үлэҕэр, тус олоххор ситиһиини, кытаанах доруобуйаны, бары үтүөнү баҕарабыт!
Илья ОКОНЕШНИКОВ.
