Кэнники кэмҥэ саамай суолталаах министиэристибэлэрбит тугу тиритэ-хорута үлэлии-хамныы сылдьалларын соччо-бачча билбэппит. Онон бэс ыйын ортото премьер-миниистир Солодовы кытта пресс-кэмпириэнсийэҕэ “биһиги сүрүн миниистирдэри кытта көрсүөхпүтүн эмиэ баҕарабыт” диэбиппит. Суруналыыстар баҕа санааларын учуоттаан, СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ бу күннэргэ пресс-кэмпириэнсийэ тэрийдэ. Тиэмэтэ биир – буола турар уларыйыы-тэлэрийии.
Бэлиэтээн этэр буоллахха, министиэристибэ пресс-сулууспата “бу аан маҥнай маннык форматтаах көрсүһүү буолан эрэр” диэтэ. Ону министиэристибэҕэ Елена Афраимовна Борисова салайааччылаах саҥа хамаанда кэлбитин кэннэ диэн өйдүөххэ сөп. Онон маннык көрсүһүү мэлдьи буолара буоллар диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.
Кэнникинэн бүддьүөт ситимин тэрилтэлэригэр уларыйыылар буола туралларынан, нэһилиэнньэ ону билбэтиттэн, иһитиннэрии суоҕуттан, ситэ тиэрдиллибэтиттэн, долгуйуу, араас сурах-садьык тарҕанар. Онон доруобуйа харыстабыла курдук дьон олоҕор эппиэттээх эйгэҕэ аһаҕас буолуу суолтатын саната сатыыр наадата суох.
Пресс-кэмпириэнсийэҕэ суруналыыстары кытта уопсастыбанньыктар сылдьыбыттара өссө үчүгэй. Былаас уонна нэһилиэнньэ икки ардыгар далаһа уурааччы уопсастыбанньыктар буоллаҕа. Онон даҕаны салгыҥҥа ыйана сылдьар сүрүн ыйытыылары биллэр уопсастыбанньык Иван Шамаев биэрдэ:
– Уларытыы, оптимизация туһунан этэҕит, ол эрээри тыа сирин нэһилиэнньэтэ тугу да билбэт. Кэнники үлэҕитин өссө күүһүртүгүт курдук, биһиэхэ “бу балыыһа амбылатыарыйа буолар”, “бу амбылатыарыйа ФП буолар” диэн суруктар кэллилэр. Аны, ол реорганизация туһунан “Сахалайф” саайка муус устар ыйга бэчээттэммит сыыппаралартан атын сыыппара суох. Ол эбэтэр үлэ кистээн ыытылла турар курдук. Онон уларытыы (“реорганизация”) былаанын хаһан көрүөххэ сөбүй? Хас балыыһа ФАП буолара, хас амбылатыарыйа ФАП буолара, ФАП пууннарга кубулуйарын туһунан былааны?
Иккиһинэн, доруобуйа харыстабылын иннигэр 1,5 миллиард солк. экэниэмийэлииргэ сорук турбут курдук истэбит. Ким оннук соругу туруорар? Ол кырдьык дуо?
Үсүһүнэн, доруобуйаҕа федеральнай үбүлээһин сарбыллар үһү дииллэр. Уларыта тутуу ол иһин буолар эмиэ дииллэр. Биһиги санаабытыгар, бу барыта хас эмэ уонунан сылларга олохсуйбут доруобуйа харыстабылын ситимин алдьатыы буолар.
Елена Борисова, миниистир:
– Бу уларытыыны “оптимизация” диэбэппит. Биһиги “мэдиссиинэ көмөтүн хаачыстыбатын тупсарыы” диэн сыаналыыбыт. Эһиги “доруобуйа харыстабылын ситимин алдьатыы” диэтигит. Доруобуйа харыстабыла билигин уруккуттан олохсуйбутун курдук сылдьар. 60 сылтан ордук ол систиэмэ баар. Арай, бу сыллар тухары нормативнай базата уларыйда, доруобуйа харыстабылыгар сыһыан эмиэ уларыйда. Бүгүн доруобуйа харыстабыла атын ханнык баҕарар норуот хаһаайыстыбатын салаатын курдук чуолкай регламеннаах. Бэйэтэ туспа бэрээдэктээх, ыстандаартаах, бирикээстэрдээх. Онно барыта чопчу сурулла сылдьар: төһө нэһилиэнньэҕэ диэри хайдах мэдиссиинэ көмөтө көрүллэрэ, ол көмө ханнык бөлөххө, хайдах тарҕанара.
“Учаастак балыыһата” диэн өйдөбүл суох
– Суукканы эргиччи үлэлиир, күнүскү стационардар туһунан – барыта Федеральнай сокуоҥҥа уонна биһиги 323, 326 №-дээх сүрүн сокуоннарбытыгар сурулла сылдьар. Ол курдук, ”учаастактааҕы балыыһа” диэн өйдөбүл 2012 сылтан, хомойуох иһин, хас да эрэгийиэҥҥэ, ол иһигэр биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр Федеральнай сокуон ирдэбилинэн уларыйбакка сылдьар. Бүгүн сокуон хонуутугар “учаастак балыыһата” диэн өйдөбүл суох. Онон биһиги сорукпут итини Федеральнай сокуон ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрии буолар. Биһиги биир да нэһилиэнньэҕэ биэлсэр пуунун саппаппыт, төттөрүтүн, саҥа мэдиссиинэ тэрилтэлэрин уруккута суох сирдэргэ арыйабыт. Ленскэй оройуоҥҥа, Нерюнгрига (Хани). Ити нэһилиэктэр төһө эмэ ыраах сытталлар, хас да сыл мэдиссиинэ көмөтө суох олорбуттара.
Систиэмэ уларыйыан наада
Иккиһэ, мэдиссиинэ көмөтүн хаачыстыбатын туһунан этэллэр. Хомойуох иһин, нэһилиэнньэ 46% эрэ “оҥоһуллар мэдиссиинэ көмөтүн астынабын” диир. Ол тугу көрдөрөрүй? Ол аата, систиэмэни салгыы маннык тутан олорор табыллыбат. Тугу эрэ уларытар наада. Тугу уларытар нааданый? Мэдиссиинэ көмөтүн форматын уларытар наада. “Маршрутизацияны” уларытар наада. Холобур, оройуоннарга окусуор стационарын сарбыйбыттарыгар айдаан бөҕө этэ. Оттон билигин аныгылыы Перинатальнай киин тутуллан үлэҕэ киирэн, онно сүрдээх үчүгэй быраастар үлэлээн, үрдүкү технологиялаах көмө оҥоһуллан, Уһук Илиҥҥэ суох аныгы тэрил туран, биһиги уу кыһыл оҕо өлүүтүн 5,4 промилеҕа диэри аччаттыбыт. Итинник көрдөрүү Уһук Илиҥҥэ ханна да суох. Уонунан тыһыынча оҕо олоҕун быыһаатыбыт.
Онкология ыарыылаахтар, сүрэх-тымыр ыарыылаахтар туһунан эмиэ этиэххэ наада. Итиннэ барытыгар кэрдиис кэмнээх, маршрутизациялаах, чопчу тугу гынар өйдөбүллээх буолуохтаахпыт. Сыыппаралары бакаа көрдөрбөппүт. Ханна хайдах таһымҥа мэдиссиинэ көмөтө оҥоһуллар буолуоҕун көрөбүт. Биһиги ол үлэни бүтэрдибит даҕаны (ол балаҕан ыйыгар буолуоҕа), барытын аһаҕастык этиэхпит. Улуустарга доруобуйа харыстабылын ситимин биһигиннээҕэр үчүгэйдик билэн олорор кылаабынай быраастары, улуус баһылыктарын, дьокутааттар Сэбиэттэрин кытта быһаарыыны сүбэлэһэн баран биирдэ ылынабыт.
Биир да мэдиссиинэ тэрилтэтэ сабыллыбат
Биир да балыыһа, мэдиссиинэ тэрилтэтэ сабыллыбат. Суукканы эргиччи үлэлиир куойкалар суох буоллахтарына, ол аата, кинилэр көдьүүһэ суох үлэлииллэр диэххэ сөп. Оттон мэдиссиинэ социальнай фактора син биир хаалар, мэдиссиинэ соруга – үчүгэйдик, хаачыстыбалаахтык эмтээһин буолар. Ону таһынан, билигин элбэх ыарыыга хайаан да балыыһаҕа сытан эрэ эмтэниэхтээххин диэн буолбат. Нормативка төнүннэххэ, хас биирдии ыарыыга (диагноска) бэйэтэ чопчу регламент, боротокуол баар. Ол эбэтэр, онно ыарыһаҕы ханнык усулуобуйаҕа, хайдах, тугунан эмтиир туһунан барыта чопчу сурулла сылдьар.
Ханна даҕаны федеральнай үбүлээһин аччааһынын, сарбыйыы туһунан этиллибэт. Үбүлээһин ОМС лииньийэтинэн дууһанан (киһи ахсаанынан) кэлэр. Оттон 1, 5 млрд солк. сууманы биһиэхэ ким да сорук гынан туруорбат. Биһиги бүгүн көдьүүстээх, хаачыстыбалаах доруобуйа харыстабылын ситиһиэхтээхпит. Ол – эмтээһин түмүгэр көстүөхтээх. Оттон түмүк – ыарыһах чөл доруобуйата.
Эминэн хааччыйыы
Эминэн хааччыйыы – доруобуйа харыстабылын биир сүрүн тиэмэтэ. Онон миниистир бу боппуруоска тохтоон быһаарда.
– Эминэн хааччыйыы икки хайысхалаах. ОМС лииньийэтинэн атыылаһыллар эмтэр бааллар. Ону эргиччи сууккалаах, ону кытта күнүскү стационардарга туһанабыт. Дьиҥинэн, күнүскү стационарга көһүүттэн дьон тоҕо куттанар? Онно ыарыһах эмин бэйэтэ ылар буолуо дии саныыллар. Ол сыыһа өйдөбүл. Күнүскү стационарга эминэн син биир балыыһа хааччыйар. Бу процедурнай кэбиниэт буолбатах.
Ону кытта Арассыыйаны барытын долгутар боппуруос – эбии эминэн хааччыйыы буолар. Ол икки таһымнаах: биирэ эрэгийиэннээҕи бүддьүөттэн кэлэр, муниципальнай чэпчэтии. Иккиһэ: инбэлииттэр испииһэктэринэн, федеральнай бүддьүөттэн кэлэр. Сыллата өрөспүүбүлүкэҕэ 1,5 млрд солк. хаачыстыбалаах эмп кэлэр. Ол эрээри билигин эминэн хааччыллыы норматива диэн баар. Ол быһыытынан, өрөспүүбүлүкэҕэ биир киһиэхэ сыллааҕы эминэн хааччыллыы норматива 7 тыһыынча 800 солк. Оттон биир саахар диабеттаах ыарыһахха ыйга 20 тыһыынча солк. ороскуоттанар. Онкологиялаах ыарыһахха ыйга 500 тыһыынчаҕа тиийиэн сөп. Онон итинник харчы тардыалаһыытыгар саамай-саамай наадалаах эмтэргэ харчыны биэрэ сатыырбыт өйдөнөр. Ол курдук, онкологияҕа, саахар диабетыгар, ревматоиднай артриттарга туттуллар эмтэр саамай сыаналаахтар. Онкогематологияҕа саамай сыаналаах эмтэр туттуллаллар. Атын даҕаны ыарыылар бааллара өйдөнөр, харах хааппылата, дабылыанньа эмтэрэ, о.д.а.
Сокуон быһыытынан, биһиги сорох эмтэри аан дойдутааҕы аатынан атыылаһабыт. Атыыга туттуллар аатынан буолбакка. Инньэ гынан, 44 №-дээх ФС-нан сыаната кыра хампаанньа кыайыылааҕынан тахсар. Онон карсилы иһэргэ үөрэммит дьон баар, оттон биһиги панкреатины биэрэбит. Аан дойдутааҕы аатынан атыылаһабыт. Онно панкреатин кыайан тахсар, ол иһин. Оттон, дьиҥинэн, биир сүрүн эмтээх буоллаҕына, эмтиир дьайыыта даҕаны син биир атылыы.
Бу эмп ыарыһахха барсыбат диэн быһаардахтарына, быраастар хамыыһыйаларын быһаарыытынан, кинини торговай ааттаах атын эминэн солбуйуохтарын сөп. Сороҕор, ол эмтэр “умнуллан” да хаалыахтарын сөп. Итинник кыһалҕа 2006 сылтан турар. Хомойуох иһин, ону быһаарыах мэхэньиисими тобула иликтэр. “Эмп страхованиета” диэн пилотнай бырайыагы сорох эрэгийиэннэр киллэрэн эрэллэр диэн истэбит. Биһиги ааспыт сылга ол бырайыакка киирбэтибит, кэлэр сылга киириэхпит диэн эрэнэбит. Оччотугар баҕар, эминэн хааччыллыы тупсуоҕа.
Үрдүкү технология көмөтүнэн эмтээһин улаатан иһэр. Ону кытта сыаналаах эминэн хааччыйыы эмиэ улаатар – маннык ыарыһах эми олоҕун устата иһиэхтээх. Онон өскө үбүлээһин мэхэньиисимин уларыппатахпытына, ол 1,5 млрд солк. харчы хаһан да туохха да тийиэ суоҕа.
Национальнай бырайыак
– Биһиги сүрүн бырайыакпыт “Доруобуйа харыстабыла”. Онно иккис блок – “Демография” Онно 65 саастарын ааспыт дьону диспансеризациялааһын киирэр. Биһиги гериатрия хамсааһынынар Арассыыйаҕа бастакыбыт диэххэ сөп. Бастакы гериатрия киинэ 90-с сылларга тутуллубута. Оттон Гериатрия учаастактара бастаан 2014 сыллаахха олоххо киирбиттэрэ. Билигин биһиги уопуппут Арассыыйаҕа барытыгар тарҕанна. 65 саастарын ааспыт дьоҥҥо диспансеризацияны ыытарга Социальнай харысхал министиэристибэтэ көмөлөһөр. Кинилэр саастаах дьону көрө улуустарга барарбытыгар авто-тырааныспар атыылаһар кыахтаахтар.
Иккис хайысха – “Уопсастыбаннай доруобуйаны тупсарыы”. Бу улахан блок. Айсен Сергеевич Федерация Сэбиэтигэр бу бырайыак Арассыыйаҕа тарҕаныытыгар үлэлэһэ сылдьарынан, өрөспүүбүлүкэ пилотнай стартовай былаһаакка буолар. Үлэ министиэристибэтин, Урбаан министиэристибэтин кытта ыкса үлэлэһэбит.
Бастакы бэрэсидьиэммит Михаил Николаев олук уурбут чөл олоҕун идиэйэтэ Арассыыйаҕа барытыгар тарҕанна. Биһиги производственнай мэдиссиинэ диэн тугуй диэн онно эргиллэн эрэбит, травпууннар, сыахтарга үлэлиир быраастар, корпоративнай мэдиссиинэ туһунан этэбит. Үлэ миэстэтигэр табахтаабат дьоҥҥо туох эмэ буонустары, бириэмийэни олохтуурга, успуордунан утумнаахтык дьарыктанар үлэһиттэри эмиэ хайдах эмэ көҕүлүүргэ сүбэлиибит. Итинэн биһиги эмиэ күүскэ дьарыктаныахпыт.
Бу саҥа хайысха куратора – Өрөспүүбүлүкэтээҕи мэдиссиинэ профилактикатын киинэ буолуоҕа. Онно Арктика улуустарыгар анаан мэдиссиинэ консултаассыйаларын биэриэхтээх Тэлэмэдиссиинэ киинэ арыллыаҕа. Ол аата, “узкай” дэнэр исписэлиистэр Арктикаҕа барар буолуохтара. Туох эмэ ыарыылаах киһини буллахтарына, кинини эмтээһини салгыы ыраахтан көрөн олорон ыытыахха сөп. Холобур. Эбээн Бытантай олохтооҕо Дьокуускайга бэйэтэ тус эмчиттээх курдук буолуоҕа. Биһиги Инновация, сибээс министиэристибэтин кытта Арктикаҕа сыыппара сибээһи киллэриигэ ыкса үлэлэһэ сылдьабыт.
Ыарыыны бохсуу (профилактика)
– Сэбиэскэй кэм саҕана ыарыыны эмтээһиҥҥэ сүрүн болҕомто ууруллар эбит буоллаҕына, бүгүн – оннук болҕомто ыарыыны эрдэттэн сэрэтиигэ ууруллар буолла. Билигин биһиги нэһилиэнньэбит, ситиммит онно бэлэмэ суох. Үбүлээһинэ да кыайтара илик диэххэ сөп. Ол эрээри, профилактика медосмотругар урут 200 солк. көрүллэр эбит буоллаҕына, билигин 1200 солк. көрүллэр буолла. Биһиги поликлиникалары оннук көрүүлэри ыытан, көҕүлээн үбүлээһини улаатыннарабыт. Ону кытта көрүөхтээх нэһилиэнньэбит ахсаана эмиэ улаатта.
Биһиги 600 тыһыынча киһини көрүөхтээхпит. Хас иккис киһи диэххэ сөп. Онно оҕолор даҕаны, улаатан эрэр ыччаттар даҕаны, үлэҕэ киирэр дьон даҕаны – бары киирэллэр. Ол түргэн “Здравосмотр” диэн, барыта 235 пмо оҥоһулунна. Онуоха биһиги тугу гынныбыт? Биһиги балыыһалары үбүлээн көҕүлээтибит. Поликлиникаҕа сылдьар дьон 30% – бу хроническай ыарыһахтар. Онон биһиги бу көрүҥү дьоҥҥо актыыбынайдык тэнитэ сатаатыбыт. Ол наадатыгар анал Профилактика киинин тэрийдибит. ФормАтын уларыттыбыт, эбии ыстаат көрдүбүт. Онно урут 20 киһи этэ. Билигин 80 киһи буолла. Тус хайысхалаах исписэлиистэринэн хааччыйдыбыт. Анал бырапагаанданан дьарыктанар салааны тэрийдибит. Кинилэр онно медиаплан оҥостон онон үлэлииллэр, араас ролигы усталлар. Өрөспүүбүлүкэҕэ биир даҕаны доруобуйа туһунан биэрии суох. “Онкопоиск” диэн аахсыйаҕа 60 тыһыынча нэһилиэнньэ сырытта. “Здравосмотр” аахсыйа 51 тыһыынча киһини хапта. Ону кытта биһиги поликлиникалар систиэмэлэрин уларыттыбыт. Медосмотр ыытар уларыйда. Поликлиникаларга туох да улахан уочарат билигин суох. Дьахталлар 40 мүнүүтэ иһигэр медосмотру ааһыахтарын сөп. Оттон эр дьон – 30 мүнүүтэ иһигэр.
Ыстааты сарбыйыы туһунан
“Мэдиссиинэ тэрилтэлэрин уларытыыга төһө ыстаат босхолонуой? Ол ыстааты хайдах гыныаххытый? Ханна көһөрөн биэрэҕит дуу, хайдах?” – диэн ыйытыыга миниистир маннык хоруйдаата.
– Биһиги өрөспүүбүлүкэҕэ баар балаһыанньаны анаалыстаан баран, мэдиссиинэ көмөтүн алын мэдиссиинэ персонала оҥорор эбит диэн көрдүбүт – 5 тыһ., орто мэдиссиинэ персонала – 12 тыһ. Оттон быраастар 4,5 тыһыынча эрэ эбиттэр. Быраастар үксүлэрэ Дьокуускай куоракка түмүллүбүттэр, өрөспүүбүлүкэ эмтиир тэрилтэлэригэр киирэн олороллор. Ол аата, мэдиссиинэ көмөтө “иҥнэҕэр“ эбит. Онон тугу гынабыт?
Даа, сыыһа тыл да буоллар, оптимизацияланабыт. Амма улууһун кытта көрсүстүбүт, бэҕэһээ. Улууска ханнык барыйааннар баар буолуохтарын сөбүн барытын дьүүллэстибит. Төһө мэдиссиинэ үлэһитин сарбыйыахтаахпытын билэбит. Онно биһиги мэдиссиинэ персоналын да, орто уонна алын персоналы да барытын сарбыйабыт. Ол оннугар улууска педиатр, фтизиатр ыстааттарын көрөбүт, хаһан да суох психиатр-нарколог баар буолуоҕа. Улуус нэһилиэнньэтин ахсаанынан уонна куойка ахсаанынан көрүллүбэт суукканы эргиччи үлэлиир реанимацияны хаалларыахпыт. Реанимацияны арыйар бу кылаабынай быраас сөптөөх быһаарыыта этэ, ону хаалларар хайаан да наада диэтибит. Биһиги өлбүт киһини ханна да тиэйбэккэ онно улууска көрөргө патологанатому киллэриэхпит.
Намҥа быраас амбылатыарыйатыгар стоматологы киллэриэхпит. Ити курдук баран иһэбит. Ханна эрэ мэдиссиинэ көмөтүн оҥорбот исписэлииистэрбитин ууратыахпыт, ол эрээри Иенграҕа холобур, орто медперсоналы тутуохпут, суһал көмө ыстаансыйатын арыйаммыт. Ити барыта мэдиссиинэ көмөтүн хаачыстыбатын тупсарыыга туһуланар миэрэлэр.
ОМС үбүлээһинэ
– Баһылык Айсен Николаев уонна Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлэ Солодов өҥөлөрүнэн үбүлээһини ааҕар мэтиэдьикэ уларыйда. Билигин хотугу кээписиэммитин учуоттуур мэтиэдьикэ туттуллар буолуоҕа. Биһиги ону бу саҥа эрэ ситистибит. Кэмниэ кэнэҕэс биһигини кытта 6 субъекка ол мэтиэдьикэ уларыйда. Саамай суолталааҕа, биһиги онон 6 миллиарды ылбыппыт уонна ол мэтиэдьикэ бастайааннай буолара. Бу биир сыллааҕы аахсыйа буолбакка, мантан инньэ биһиги эрэгийиэммит үбүлээһинэ маннык буолуоҕа. Ити хамнаһы үрдэтиигэ эмиэ ананар. 2017 сыллаахха Арассыыйа бэрэсидьиэнин ыйааҕынан эмчиттэр орто уонна алын медперсонал хамнаһа улааппыта, сыллата үрдүү турар.
Хааллара сатыыбыт
Дьулустаан Осипов, уопсастыбанньык:
– РФ Министиэристибэтин 543 бирикээһигэр “Уһук Хотугу оройуоннарга тэҥнэммит сиргэ, нормативка ыйыллыбыттааҕар аҕыйах нэһилиэнньэлээх сиргэ мэдиссиинэ тэрилтэтэ толору кээмэйдээх мэдиссиинэ тэрилтэтэ баар буолуон сөп” дэнэр. Тоҕо биһиги министиэристибэбит ону туһамматый? Биһиги тоҕо уопсай мэдиссиинэ быраактыкатын эппэппитий? Ол тоҕо сатамматый?
– Биһиги Арктикаҕа итини туһана олорор буолан, онно туох баар мэдиссиинэ көмөтүн тутан олоробут. Холобур, 3 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ хирург, акушер-гинеколог, эндокринолог көрүллүбэттэр. Ол эрээри биһиги ити бирикээһинэн туһанан ону барытын тутан олоробут: суукканы эргиччи куойкаларыгар, реанимациятыгар тиийэ.
Бүлүү бөлөх улуустарыгар эмиэ ыраах, суола куһаҕан сирдэргэ балыыһалары эмиэ хааллартыыбыт. “Учаастактааҕы балыыһа” диэн ааты ылан баран, “ЦРБ филиала” диэн ааттыыбыт. Юридическай өттүнэн ол көҥүллэнэр. Онон биһиги куойка-миэстэни даҕаны, эмчиттэри даҕаны хааллара сатыыбыт.
Сахакуруорт, Кэппэндээйи туһунан...
“Хоту” профилакторийы, Кэппэндээйи курордун тоҕо бэйэҕитигэр ылбаккыт диэн ыйытыыга “Сонотуоруй-куруорт эмтэниитэ биһиги хайысхабытыгар киирбэт. Сэбиэскэй кэмҥэ сонотуоруй-куруорт эмтэниитэ доруобуйа харыстабылыгар сылдьара куһаҕана суох, көдьүүстээх этэ. Билигин ол барыта производство салаатыгар, эҥин араас тэрилтэлэргэ бэрилиннэ. Оттон ити “Хоту”, Сахакуруорт туһунан этэр буоллахха, биһиги ону ылыахпыт суоҕа, тоҕо диэтэххэ, матырыйаалынай өттүнэн уустуктардаах. Баҕар саҥа мэдиссиинэ өҥөтүн киллэриэхпит, иэммитин кэҥэттиэхпит диэн баран “Хотуну” көрө сылдьыбыппыт. Ол эрээри, суох.
Оттон Кэппэндээйи сонотуоруйун туһунан этэр буоллахха, ону хайдах көдьүүстээхтик туһанар туһунан биһиги атын министиэристибэлэрдиин эмиэ дьүүллэспиппит. Доруобуйа харыстабылыгар билигин мэдиссиинэ реабилитацията эрэ хаалла. Онуоха анал лиссиэнсийэлээх эҥин буолуохтаахтар. Мин бара сылдьан көрбүтүм эрээри усулуобуйата, базата онно эппиэттэспэт. Холобур, реабилитацияҕа наадыйар дьону онно ыытан эмтэтэр ыарахан буолан тахсар. Ол кэриэтэ манна бадарааны тиэйэн аҕалан эмтиир судургу буолуо.
Бэҕэһээ Солодовка мунньах буолбута. Онно икки боппуруос турбута: эбэтэр инбэлииттэри эмтииргэ анаан Социальнай харалта министиэристибэтигэр биэрэргэ эбэтэр Үөрэх министиэристибэтигэр сыллата лааҕырдаах тэрилтэ гыналларыгар биэрэргэ. Үөрэтэ-үөрэтэ, эмтиир аналлаах лааҕыр буолуон сөп этэ. Кэппэндээйи бадараана киһиэхэ барытыгар сөп түбэспэт. Сүрэх ыарыылаах, саахардаах, дабылыанньалаах эҥин дьон онно эмтэммэттэр. Оҕолорго, дьэ, оннук эмтэнии көрүллүөн сөп. Сонотуоруй-куруорт эмтэниитэ ОМС-ка киирэ илигинэ биһиги хаһан даҕаны ылар кыахпыт суох. Ол олус ыарахан буолуоҕа.
Үрдүкү технологиялаах көмө
– Үрдүкү технологиялаах көмөнү оҥоруу (Высокотехнологичная медицинская помощь – ВМП) сыллата кээмэйэ улаатан иһэр. Үөрүүлээҕэ – өрөспүүбүлүкэ таһыгар барааччы кээмэйэ сыллата намтыы турар. ВМП эпэрээссийэтэ өрөспүүбүлүкэҕэ оҥоһуллар. Онон биһиги сүрэх-тымыр киинэ үлэҕэ киирдэҕинэ, таһыгар тахсан эмтэнии кээмэйэ өссө аччыа диибит.
Атын субъектарга баран эмтэнии ханнык ыарыыларга элбэҕий? Бастакытынан, сүрэх, тымыр ыарыылара. Иккис – онкология, үһүс – ортопедия, сүһүөҕү солбуйуу, төрдүһүнэн, экстракорпоральнай ньыманан оҕо үөскэтии. Биһиэхэ элбэх көмөнү оҥорорго кыахпыт тиийбэт. Сүрэх-тымыр киинин үлэҕэ киллэрдэхпитинэ, дьиэбит иэнэ пациеннары бэйэбитигэр эмтииргэ көҥүллүө. Каадырбыт да сүрдээх учүгэй.
Ааспыт нэдиэлэҕэ Арассыыйа сүрүн онколога кэлэ сырытта. Кини онкология балыыһаларын кэрийдэ, олус астынна. Биһиги салалтабытыгар махтанна, дьону онкокиин тутуллуор диэри маннык үчүгэй усулуобуйаҕа киллэрбиттэрин бэлиэтээн туран. ЭКО-ҕа бэйэбитигэр эмиэ кыахпыт улаатар. 2016 сылга Кииммит формата уларыйыаҕыттан, ЭКО көмөтүнэн төрөөбүт оҕо ахсаана эбиллэ турар.
Экология иэдээниттэн эмсэҕэлээбиттэргэ
– Бүлүү улуустарыгар. Бэс ыйыгар улахан кэллиэгийэ буолбута. Бүгүн өйдөбүл уларыйыан наада. Нэһилиэнньэ көннөрү мэдиссиинэ осмотрун баҕарбат. Диспансеризацияны эҥин буолбакка, кини экология алдьархайын дьайыыта доруобуйа туругар баар дуу суох дуу – ону үөрэттэрээри гыналлар. Ити хайысхаҕа бырабыыталыстыба үлэлии сылдьар. Онно билим (наука) кыттыыны ылар. Оттон биһиги былааннаммыт курдук, диспансеризацияны эҥин эрэ ыытабыт.
Өссө төгүл ыстаат, бакаансыйа...
Биһиэхэ билигин 1300 бакаансыйа баар. Ону сороҕун биһиги сарбыйыахпыт. Тоҕо ону улууска сарбыйабыт? Кардио-, онко-диспансердары хааччыйаары. Паллиативнай мэдиссиинэ көмөтүн элбэтээри. Итини экэниэмийэ диэбэппит, көдьүүс диибит. Күҥҥэ 7 ыарыһаҕы көрөр учаастак бырааһа бу көдьүүһэ суох үлэлиир быраас. Улууһугар син биир өлүү бырыһыана үрдүк буоллаҕына, ол аата көдьүүһэ суох үлэлии олорор быраас диэн буолар. Онон чуолкай көмө оҥоһуллуутун таһыма баар буолуохтаах. Ол быраас оннугар биэлсэр да олоруон сөп. Кими кытта сибээстэһэри, ханна ыытары билэр биэлсэр даҕаны ыарыһахтары ыыта олоруон сөп. Сороҕор, миэстэтигэр дьон бэйэтин быраастарыгар итэҕэйбэт, тоҕо оннугуй, биһиги онно үлэлиэхтээхпит.
Дьэ, биһиги бэрдэ суох ньыманы туттан эрэбит, ону өйдүүбүт. Ол эрээри, кэлин тиһэҕэр бу барыта үчүгэй түмүктэниэ диэн эрэнэбит.
Нина ГЕРАСИМОВА.
