Кэнники кэмҥэ инновация, IT-технология диэн тыллар элбэхтик иһиллэр буоллулар. Аныгы технология, инновация көмөлөрүнэн олохпут ат бөтөрөҥүнэн түргэнник сайдар, дьулурҕатык барар. Санаан көрүөҕүҥ эрэ, 20-чэ сыл анараа өттүгэр суотабай төлөпүөннээх этибит дуо? Эгэ, ыраах сытар нэһилиэктэрбитигэр интэриниэт баар буолуон, суотабайынан кэпсэтиэхпит диэн, арааһа, түүлбүтүгэр да көрбүппүт саарбах. Оттон билигин адьас атын хартыына.
СӨ инновацияҕа, цифровой сайдыыга уонна инфокоммуникация технологияларыгар миниистирэ Анатолий Семеновтыын көрсөн, өрөспүүбүлүкэбитигэр инновацияны баһылааһын хайдах-туох баран иһэрин, онтон да атын итиннэ сыһыаннаах боппуруостарга ирэ-хоро кэпсэттибит.
– Үтүө күнүнэн, Анатолий Аскалонович! Ил Дархан Айсен Николаев быйыл балаҕан ыйын 4-6 күннэригэр ыытыллыбыт Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа Саха сирэ Уһук Илиҥҥи уокурукка IT уобалаһыгар уонна цифровой сайдыыга мөккүөрэ суох лиидэр буоларын туһунан эппитэ. Бу кылгас кэмҥэ итинник улахан ситиһиини хайдах ситистибит, ситиһиибит төрдө туохханый?
– Уһук Илиҥҥи уокурукка оннук айылаах түргэнник лиидэр буоллубут диирбит арыый да сыыһа курдук. Сэттэ сыллааҕыта IT технология сайдыытын атахтыыр үс сүрүн кыһалҕа баар диэн быһаарбыппыт: бастакытынан, каадыр тиийбэтэ; иккиһинэн, бытаан уонна сыаната ыарахан Интэриниэт уонна, үсүһүнэн, ити үлэни барытын үүннүөхтээх-тэһиинниэхтээх IT-паарка суоҕа. Билигин этиллибит кыһалҕалары быһааран, ити салаа сайдыахтаах акылаата түһэрилиннэ. Күн бүгүн Дьокуускай куоракка 50-тан тахса чааһынай IT оскуола үлэлиир. Алексей Ларионов IT оскуолата, өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын кытта бииргэ үлэлээн, уопутун тарҕатыаҕа.
Оптика утаҕа өрөспүүбүлүкэбит үгүс улууһугар тардыллыаҕыттан сибээс хаачыстыбата уруккута буолбатах, лаппа тубуста. Холобур, 2012 сыллаахха ахсынньы 21 күнүгэр Дьокуускайга оптика утаҕа кэлиитэ хайдах курдук үөрүүлээх, долгутуулаах этэй? “День независимости” диэн сымыйа. Ити кыһалҕалар быһаарыллыбатахтара эбитэ буоллар, MyTona уонна InDriver атын сиргэ үлэлиэх этилэр. Алта сылынан, ол эбэтэр ааспыт сылга IT-паарка бырайыагын үлэтин үчүгэйдик түмүктээбиппитигэр, ити хайысхаҕа саҥа үлэлээччилэргэ диэн 9500 кв.м. иэннээх дьиэ-уот баар буолбута, 63 анал резидеҥҥэ 300-тэн тахса эдэр исписэлиис саҥа үлэнэн хааччыллыбыта.
Итини тэҥэ, биһиги инники күөҥҥэ тахсарбытыгар уонна, саамай сүрүнэ, көдьүүстээхтик үлэлиирбитигэр төһүү күүһүнэн Инновацияны сайыннарар пуонданы тэрийбиппит буолла. Уһук Илиҥҥи уокурук үрдүнэн маннык анал пуонда Саха сиригэр эрэ баар. Бу пуонда анал бырагырааманы (акселерация) үлэлэппитэ. Бу иннинэ биһиги анал чинчийии, бэрэбиэркэ ыыппыппытыгар IT технологияҕа, инновацияҕа саҥа саҕалааччыларбытыгар сөптөөх көмө, өйөбүл суоҕа тута биллибитэ. Аҥаардас идиэйэ эрэ баара. Ол иһин ити идиэйэлэрин олоххо киллэрэр инниттэн инновационнай бырайыактары бэрт түргэнник сайыннарар анал бырагырааманы толкуйдаабыппыт. Манна үбү-харчыны тардыы, инфраструктураны быһаарыы, үөрэтии киирэллэр. Итиннэ кыттыбыт дьон бырайыактарын толкуйдаан, ону таһаарарга ылсан инбэстииссийэни киллэрэргэ үлэлииллэр. Сыл устата ити бырагырааманы иккитэ үстүү ый уһуннаахтык үлэлэттибит. Бырайыактары куонкурус көмөтүнэн талабыт, этэҥҥэ ааспыт дьон 2 мөл. солк. диэри үбүлэнэллэр. Кинилэр бырайыактарын сайыннарарга «IT-пааркаҕа» баар коворкинг киинин көмөтүнэн ситиһиилээх урбаанньыттары кытта көрсөн кэпсэтэн, элбэҕи-билэн көрөн, салгыы үлэлииллэригэр туһаналлар. Онон бу бырагыраама сүрүн сыала-соруга – саҥа саҕалааччылар (стартап) куорсун анньынан үүнэн тахсалларыгар уонна сөптөөх инбэстииссийэни ылалларыгар көмөлөһүү. Быйыл 20 бырайыак анал бырагыраама илиитин иһинэн ааста. Эһиил эмиэ үлэлэтэр былааннаахпыт.
Онон Уһук Илиҥҥи уокурукка бастыҥнар кэккэлэригэр киирии элбэх үлэттэн кыалынна. Арассыыйа киин баанын сыаналааһынынан, Уһук Илиҥҥи уокурук үрдүнэн IT өҥөнү оҥоруу 70 %-нын Саха сирин хампаанньалара оҥороллор. Биллэн турар, манна MyTona , InDriver уонна FnTastic курдук улахан хампаанньалар төһүү күүһүнэн буоллулар.
– Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн түргэн тэтимнээх интэриниэт лииньийэтэ тардыллар. Үгүс улууска оптика сибээһэ киирдэ. Бүгүҥҥү туругунан түргэн интэриниэтинэн хааччыллыы туруга хайдаҕый? Оптика утаҕа тиийбэт улуустарыгар атын ханнык түргэн сибээс киириэн сөбүй?
– Бүгүҥҥү туругунан түргэн уонна хаачыстыбалаах сибээһи олохтуурга сиринэн барар ситимтэн ордук суох. Спутник сибээһин сыаната ыараханын ааһан, кыамтата кыра. Манна биири өйдүөххэ наада. Сибээс өҥөтүн тарыыба сокуоҥҥа бигэргэтиллибэт, быһаарыллыбат, холобур, уот тарыыбын курдук. Ити саамай сөп. Ити суоҕа эбитэ буоллар сибээс технологията күүскэ уонна балысханнык сайдыа суоҕа этэ. Ол иһин оптика утаҕын тутуу инбэстииссийэ киириититтэн улахан тутулуктаах. Билигин өрөспүүбүлүкэ олохтооҕун 80 %-на түргэн интэриниэтинэн туһанар кыахтаах, 196 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа оптика утаҕа тиэрдилиннэ.
Былырыын сэтинньи 6 күнүнээҕи Ил Дархан инновацияны уонна сыыппараны сайыннарыыга Ыйааҕын чэрчитинэн, 2024 сылга диэри өрөспүүбүлүкэ олохтооҕун 85 %-нын түргэн уонна хаачыстыбалаах сибээһинэн хааччыйыахтаахпыт. Өйдүүр буолуохтааххыт, сыл саҕаланыытыгар Бүлүү түөрт уонна Кэбээйи улуустарыгар оптика сибээһин тиэрдибиппит. Соторутааҕыта Өймөкөөн улууһун Томторугар холбонно, Аммаҕа диэри оптика утаҕын иккис лииньийэтэ уурулунна. Бу күннэргэ Горнай улууһугар үлэ түмүктэннэ. Итини тэҥэ, Бүлүү бөлөх улуустарын кииннэриттэн нэһилиэктэргэ оптика ситимин тардыы барарын сэргэ тилэх баттаһа, мобильнай түргэн интэриниэт киирэр. Ол эбэтэр, сиринэн сибээс ситимэ тардылыннаҕына, 4G технология туһаныллан иһэр. Холобур, «Билайн» хампаанньа 285 ыстаансыйатын саҥардан биэрдэ. Бу сыл бүтүөр диэри 4G стандарты хааччыйар 285 ыстаансыйа үлэлээн, 204 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа түргэн интэриниэт үлэлиэҕэ. Билигин 3G ыстандаарт хабар сиригэр өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 80 %-на олорор буоллаҕына, 4G-нэн нэһилиэнньэ 75 %-на туһанар.
Үлэ хайдах ыытылла турарын иһитиннэрэр буоллахха, сыл бүтүөр диэри оптика ситимэ Уус Майда бөһүөлэгэр уонна Кэбээйи улууһун Кэбээйи сэлиэнньэтигэр тиийиэҕэ. Кэлэр сылга эмиэ элбэх үлэ ыытыллыаҕа. Ол курдук, Удачнай – Өлөөн хайысханан оптика ситимэ тардыллыаҕа. Дьокуускайтан Магадааҥҥа диэри иккис лииньийэ ууруллан, ити хайысхаҕа сибээс, интэриниэт лаппа тупсуохтара.
Итини тэҥэ, быһайын “Сыыппара экэниэмикэтэ” национальнай бырайыак чэрчитинэн “Информационнай инфраструктура” бырайыагы олоххо киллэриигэ федеральнай куонкурус ыытыллыбыта. Ити түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үс сыл устатыгар 1211 социальнай суолталаах эбийиэк интэриниэт ситимигэр холбонуоҕа. Итини олоххо киллэриигэ федеральнай бүддьүөттэн 1,5 млрд солк. көрүллүөҕэ. Бырайыак былаанын быһыытынан 505 оскуола, 172 биэлсэр-окусуор пууна уонна дьаһалталар, баһаарынай чаастар, Росгвардия уорганнара уонна улуустарга баар быыбардыыр хамыыһыйалар холбонуохтара.
Соторутааҕыта Чурапчы улууһун Толоон нэһилиэгин оскуолатыгар уонна биэлсэр-окусуор пуунугар түргэн тэтимнээх интэриниэти холбообуппут. Холобур, ФАП үлэһиттэрэ Дьокуускайга баар кэллиэгэлэригэр тута сибээскэ тахсыбыттара, сибээс хаачыстыбата үчүгэйэ. Мантан инньэ биэлсэр ханнык баҕарар ыксаллаах түгэҥҥэ улуус киинигэр эбэтэр Дьокуускайга баар кэллиэгэлэрин кытта онлайн киирэн, сүбэ-ама ылар кыахтанна. Манна даҕатан этэр буоллахха, федеральнай куонкурус усулуобуйатынан интэриниэт трафига 2021 сыл бүтүөр диэри субсидияланар.
Биир улахан бырайыакпытынан “Өлүөнэ”, “Бүлүү” уонна “Халыма” федеральнай суоллары сибээһинэн хааччыйыы буолар, быйыл алтынньы 17 күнүгэр РФ Сибээһин министиэристибэтэ элэктэриэн куонкуруһу биллэрбитэ, бырайыагы олоххо киллэриигэ федеральнай бүддьүөттэн 3 млрд солк. көрүлүннэ.
– Тыа сиригэр олорор дьоҥҥо цифровизация толору киирдэҕинэ олохпут хайдах уларыйыай, тупсуой, дьоҥҥо туох кыаҕы биэриэй? Ол туһунан кэпсии түс эрэ.
– Бастакы уочарат дьоҥҥо үлэлииллэригэр-хамсыылларыгар саҥа кыаҕы биэрэр. Саҥа идэни баһылыырга, эбии дохуоту аахсарга көмөлөһөр. Билигин экэниэмикэ, биисинэс ис тутуллара тэтимнээхтик уларыйар, итиннэ барытыгар сыыппара оруола күн-түүн улаатан, суолталанан иһэр. Өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ сир баайа хайдах хостонуутуттан улахан тутулуктаах. Ол гынан баран, аан дойду үрдүнэн IT хампаанньаларыгар холоотоххо ньиэп хампаанньалара мөлтүү-ахсыы туралларыттан сылыктаатахха, аны 15, 30, 50 сылынан ханнык салаа, хайысха инники күөҥҥэ тахсара өйдөнөр. Бүгүҥҥү күҥҥэ аан дойду үрдүнэн Билии сир баайыттан ордук сыаналанар буолла.
Ил Дархан инновацияны уонна сыыппараны сайыннарыыга Ыйааҕын былаанынан улуустарга IT-кииннэр аһыллан үлэлиэхтээхтэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ Сунтаарга, Аллараа Бэстээххэ уонна Намҥа аһыллан үлэлээн эрэллэр, бэрт сотору Ньурба куоракка баар буолуоҕа.
– IT технологиялары баһылыырга ыччаппыт төһө бэлэмнээҕий, төһө элбэх исписэлиис, төһө элбэх киһи бу салааҕа үлэлиирий? Инникитин төһө үлэ миэстэтин тыа сиригэр тэрийэн сайыннарыахха сөбүй?
– Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн IT хайысханан 1500-тэн тахса киһи ситиһиилээхтик дьарыктанар. Былаан быһыытынан 2032 сылга диэри ити хайысханан дьарыктанааччы ахсаана 10 тыһ. диэри тиийиэхтээх. Бу ырыынак олус киэҥ, манна аҥаардас программистар эрэ буолбакка, маркетологтар, дизайнердар, менеджердэр хабыллаллар. Кинилэр бары бииргэ үлэлээн өҥө ырыынагын кэҥэтэллэр, сайыннараллар. Хостуур бырамыысыланнастааҕар кинилэр оҥорбут бородууксуйалара аан дойдуга ордук наадалаах, былдьаһык буолуон сөп. Холобур, мобильнай суотабайдарга аналлаах араас оонньууну, анал киллэһиктэри (приложениелар) аан дойду үрдүнэн элбэх киһи атыылаһыахтара дии саныыбын. Саамай сүрүнэ, смартфон уонна интэриниэт эрэ баар буолуохтаах. Биир өттүнэн, биһиги исписэлиистэрбит айбыт бородууксуйалара бырамыысыланнас улахан хампаанньаларын кыһалҕаларын быһаарар кыахтанарыгар дьулуһабыт. Кинилэр өттүлэриттэн интэриэс баар. Холобур, АЛРОСА АХ бэрисэдьиэнэ Сергей Ивановтуун көрсөн ити этиллибит боппуруостарга бииргэ үлэлииргэ быһаарсыбыппыт, билигин итиннэ сөптөөх үлэ саҕаланна.
Онтон ыччат бу хайысхаҕа ылсан үлэлииргэ бэлэм дуо? Бу өттүгэр өрөспүүбүлүкэ саамай улахан үөрэҕин кыһатынан ааттанар ХИФУ-ну уонна П.И. Дудкин аатынан сибээс уонна энэргиэтикэ колледжын кытта бииргэ үлэлии сылдьабыт. ХИФУ ректорын кытта анаан-минээн көрсөн, университекка технологическай урбаан оскуолаларын аһар туһунан быһаарсыбыппыт. Ол курдук, устудьуоннары биисинэс дьыалатыгар үөрэтэр сорук турар. Өскөтүн, барыта этэҥҥэ бардаҕына, сибээс колледжыгар кэлэр сылтан IT хайысханы үөрэтэр саҥа биридимиэт аһыллыаҕа.
Манна биири өйдүөххэ наада. Бу хайысхаҕа бородууксуйаны тас дойдуларга таһаарар хампаанньалары кытта биир тылы булан үлэлиэхтээхпит. Тоҕо диэтэххэ, IT бородууксуйаны батарыы ырыынага – кыраныыссата суох, ханнык эрэ дойду сиринэн-уотунан кэмнэммэт, быһаарыллыбат. Аан дойду хайа баҕарар туочукатыгар олорон эрэ IT бородууксуйаны оҥорон, айан хайа баҕарар тарҕатыахха, эргиниэххэ сөп. Ол эбэтэр биһиги талааннаах оҕолорбут, устудьуоннарбыт бэйэлэрин биисинэстэрин айа-тута диэн атын сиргэ барбаттар. Холобур, олохтоох хампаанньалартан MyTona-ны, InDriver-ы уонна FnTastic-ы ылан көрүөҕүҥ. Кинилэр дойдуларыттан тэлэһийбэккэ, сөптөөхтүк үлэлээн, аан дойдуга лаппа билиннилэр.
– Саха дьонун саамай долгутар боппуруос тыа хаһаайыстыбатын сайдыыта. Билигин Арассыыйа үрдүнэн тыа хаһаайыстыбатын “цифровой трансформациялааһын” туһунан үлэ саҕаланна. Бу хайысханан үлэҕэ туох былаан баарый?
– “Цифровой трансформациялааһын” бары хайысханы, салааны барытын таарыйар. Биллэрин курдук, саха дьонун нэһилиэнньэтин үгүс өттө тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар, ити салааҕа үлэлээн-хамсаан хамнас аахсар. Тыа хаһаайыстыбатыгар сыыппара күүскэ туһаныллыахтаах. Маҥнайгы уочаратынан тыа сиригэр сибээс хаачыстыбатын тупсарыахтаахпыт. Ол курдук, “Меркурий” федеральнай бырагырааманы сөпкө туһанарга хайаан да сибээс наада. Бу систиэмэ көмөтүнэн тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйата ханна, хайдах оҥоһуллубутуттан саҕалаан анал сэртипикээтигэр тиийэ барыта тиһиллэн иһэр. Сыыппара тыа хаһаайыстыбатыгар күүскэ киирэн эрэр диир кыахтаахпыт. Булуҥ улууһугар 2900 дьиэ табатын анал чииптээтилэр, онон кинилэри тустаах исписэлиистэр ханан ыырданан сылдьалларын ыраахтан көрөр-истэр кыахтаннылар. Итини тэҥэ, Хаҥалас, Нам улуустарыгар сылгылары спутник көмөтүнэн кыраҕытык көрөр систиэмэ үлэтин саҕалаата. Бу бырайыагы РАН СО криолитозонаҕа биологияҕа кыһалҕаларын института, CLS диэн боронсуустар хампаанньалара уонна СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ бииргэ үлэлээн оҥордулар.
«Эс-Пас» ХЭУо «Бөртө» сылгы собуотун уонна «Эбэ» бааһынай-пиэрмэр хаһаайыстыба сылгыларын спутник көмөтүнэн кэтии сылдьарга аналлаах моойго кэтэрдиллэр моойторуктары (ошейник) оҥорон биэрдилэр. Ити моойторуктар көмөлөрүнэн тустаах учуонайдар сылгылар күҥҥэ төһө ыраах сири сыҕарыйалларыттан саҕалаан хайдах сиринэн-уотунан айанныылларын үөрэтэн чинчийиэхтэрэ. Онтон сылгыһыттар үөрдэрин көрдөөн төһө эмэ киэҥ сиринэн тэлэһийэ ыырданаллара аны тохтуур.
Этэргэ дылы, дьиэлэригэр үүттээх хойуу чэйдэрин иһэ-иһэ, спутник систиэмэтин көмөтүнэн сылгылара ханна сылдьалларын эндэппэккэ билэ-көрө олоруохтара. Элэктэриэн атыы-эргиэн былаһааккалара баар буоллулар. Холобур, өрөспүүбүлүкэҕэ тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥоруунан дьарыктанар “Сахаагропродукт” интэриниэт-маҕаһыын уонтан тахса хампаанньаны кытта үлэлээн эрэр. Хайыы үйэ 1500-тэн тахса олохтоох бородууксуйа атыыга барда.
– “Хаҥалас” сири-уоту урутаан сайыннарыы уонна “Саха сирэ Технопарк” бастакы акылааттарын эн бастаан түһэрбитиҥ. Лаппа кэҥээтилэр быһыылаах.
– Ити бырайыагы Айсен Николаев Дьокуускай куораты салайар кэмигэр “Хаҥалас” индустриальнай паарканы РФ Бырабыыталыстыбатын быһаччы көмөтүнэн саҕалаабыппыт уонна түмүгэр сири-уоту социальнай-экэнэмиичэскэй урутаан сайыннарыы статуһун ылбыта (ТОСЭР). Итинтэн салгыы сиэттэрэн, хас даҕаны резиденнэрбит сири-уоту социальнай-экэнэмиичэскэй урутаан сайыннарыы статуһун ылан билигин таһаарыылаахтык үлэлии сылдьаллар (“Эгопласт”, “Бигэ”, “Сахалипснеле” уо.да.а.)
– Сахалыы бэчээт, суруналыыстыка инники сайдыытыгар министиэристибэ туох үлэни ыытар былааннааҕый?
– Маҥнай миниистиринэн ананан кэлэрбэр бэчээт сайдыытын арыый атыннык ылынар, көрөр этим. Аныгы информация сайдыытын тэтимин кумааҕы хаһыаттар кыайан ситиэхтэрэ суоҕа уонна дьон сыыйа бэчээттэн тэйиэ диэн дьиксинэрим. Ол билигин да баар суол. Ол эрээри сайдыылаах дойдуларга бэчээт “элиитэ” дэниллэр бородууксуйа буолла. Хаһыаты ааҕыы муодаҕа кубулуйда. Сурутааччы, аргыый наллаан ааҕааччы баарын тухары, хаһыат уонна бэчээт баар буолуохтара.
Саха тылын Интэриниэккэ хото киллэрэн иһиэххэ наада. Аҕыйах сыллааҕыта биир да сахалыы саайт суох этэ. Билигин сахалыы ЯСИА, «Эдэр саас”, “Улусмедиа”, “Кыым.ру” диэн саайтар бааллара олус үчүгэй. Өссө дэлэтиэххэ, кэҥэтиэххэ наада. Оҕолор төрөөбүт тылларынан сөптөөх иһитиннэриини Интэриниэттэн, ютубтан толору ылыахтаахтар. Ол иһин «Кэскил» оҕо кыһатыгар итинник сорук туруорбутум. Билигин анал былаан оҥорон, оҕоҕо аналлаах бары өттүнэн көдьүүстээх иһитиннэрэр, кэпсиир, оҕо болҕомтотун тардар матырыйааллар Интэриниэккэ (социальнай ситимнэргэ, ютубка) күүскэ тарҕатан эрэллэр.
Биһиги эдэр кэрэспэдьиэннэрбитин, эдэр суруйааччыларбытын үөрэтэн-такайан таһаарарбытыгар «Кэскил» оҕо кыһата сөптөөх үлэни ыытыахтаах. Сахалыы бэчээт сайдыыта билигин үүнэр көлүөнэни кытта үлэни хайдах ыытарбытыттан улахан тутулуктаах.
– Социальнай ситимнэргэ саха тылын оруолун хайдах үрдэтиэхпитин сөбүй?
– Социальнай ситимнэр оруолларын сайыннарар бэрт дөбөҥ. Онно бэйэбит сахалыы суруйуохтаахпыт, кэпсэтиэхтээхпит. Бэйэбититтэн улахан тутулуктаах. Бассаапка араас хоһоон, кэпсээн суруйан ыыталлар. Ити эмиэ – сахалыы эйгэни кэҥэтии биир көрүҥэ. Аны туран, билигин көрөөччү, ааҕааччы үксүн иһитиннэриини социальнай ситимнэртэн ылар буолла. Ол иһин сахалыы тылынан тахсар хаһыаттар, сурунааллар, тэлэбиидэнньэ, араадьыйа онно күүскэ киириэхтээхтэр. Аны социальнай ситимнэри туһанааччы сахалыы блогердар элбиэхтэрин наада. Манна судаарыстыба өттүттэн араас грант, көмө оҥоһуллуон сөп. Биллэн турар, наадалаах уонна көдьүүстээх хайысхаларга.
– Быйыл Арассыыйа үрдүнэн сыыппараҕа (цифровое ТВ) көстүбүт. Ыраах сытар, сибээс мөлтөхтүк хабар нэһилиэнньэлээх пууннарыгар сыыппараҕа көһүү хайдах барда?
– «Күөх экраны» сыыппараҕа көһөрүү этэҥҥэ ааста. Манна сүрүн оруолу барыта биир күн ыытыллыбатаҕа ылла. Ол эбэтэр бэлэмнэнии үлэтэ сыл инниттэн барбыта. Дьон барытын эрдэттэн билэн, наадалаах оборудованиены ылалларыгар уонна 20 ханаал буор-босхо көстөрүн туһунан кэпсииргэ, өйдөтөргө муниципальнай былаас уонна сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр күүскэ ылсан үлэлээтилэр.
Оттон сыыппара ситимэ тиийбэт сиригэр ыраах олорор 211 нэһилиэккэ (18 тыһ. киһи) спутник анал оборудованиетын сыанатын чэпчэтэн атыылыылларыгар уонна спутник тэлэбиидэнньэтин ханаалларын босхо көрөллөрүгэр сөптөөх үлэни ыытан олоробут. Холобур, «НТВ-ПЛЮС» абоненнара 21, «Орион» (Телекарта) киэннэрэ 35 ханааллары босхо көрөллөрүн таһынан, итиннэ эбии «Саха» НКИХ ханааллара киирэн биэрдилэр.
Итини тэҥэ, нэһилиэктэргэ олорор инбэлиит оҕолоох, кыаммат ыалларга, соҕотох олорор дьоҥҥо уонна социальнай өттүнэн көмөҕө наадыйааччыларга СӨ бырабыыталыстыбатын дьаһалынан спутник тэлэбиидэнньэтин туруоруу буор босхо ыытыллыахтаах. Маны оҥорторорго улууска, нэһилиэккэ баар социальнай харалта управлениетын кытта билсиэхтээхтэр.
– Саха дьоно биир саамай сөбүлээн көрөр ханааллара “Саха” НКИХ буолар. Бу ханаал төһө үчүгэйдик көстөрө, биэриилэрин хаачыстыбата барыбытын долгутар. Ол эрээри кини сыыппараҕа көһүүгэ “бастакы” да, “иккис” даҕаны мультиплекска киирбэтэҕэ. “Үһүскэ” киирэр кыаҕа суох диэн кэпсээн эмиэ баар. Оччотугар национальнай тэлэбиидэнньэбит дьылҕата хайдах буолуой?
– «Саха» НКИХ сыыппараҕа киирэ илик. Министиэристибэ уонна Саха өрөспүүбүлүкэтин салалтата өрүү ити боппуруоһу дьаныһан туран туруорсар. РФ Госдууматын дьокутааттарын кытта эмиэ үлэлэһэбит. Хомойуох иһин, «бастакы” да, “иккис” да мультиплекстарга киирбэтибит. “Үһүс” олохтоох мультиплекс тэриллэригэр элбэх үп ирдэнэр, аны сөптөөх частоталары ким хайдах туһанарын, сатанарын-сатамматын эмиэ быһаара иликтэр. Ол да буоллар, салгынынан аналогка тахсыбыппытын курдук тахса олоробут.
“Медиахилсс” тэрилтэ кэтээн көрүүтүнэн, «Саха» НКИХ, бэл, сорох кэмҥэ федеральнай ханааллары куоһарар. Онон биһиги эрэллээхпит. Көрөөччү баарын тухары саха тэлэбиидэнньэтэ сайда туруоҕа. “Саха” НКИХ сыыппараҕа киирбэтэҕин да иһин, аныгы технологияны (интэриниэт, кабель, спутник) толору баһылаан син биир көрөөччүбүтүгэр тиийиэхпит. Бэл, социальнай ситимнэргэ тахсабыт. Яндекс.эфир, nvk-online.ru, yk24.ru көмөлөрүнэн быһа эпииргэ “Саха” НКИХ өрүү баар.
Манна даҕатан эттэххэ, эрэгийиэн туруорсуутун федеральнай киин өйөөн, “Якутия 24” ханаал ОТР ханаалга 5 чаас устата тахсар буолуоҕа. Онон өрөспүүбүлүкэ сонуннарын сыыппаранан көрүөхпүт.
– Түбүктээх үлэҕиттэн быыс булан кэпсэппитиҥ иһин улаханнык махтанабын! Өрөспүүбүлүкэбит сайдыытын түстүүр саҥаттан саҥа дьоһун бырайыак элбээтин. Үлэҕэр ситиһиилэри баҕарабын!
Александр ТАРАСОВ.
