Харантыын кэмигэр киһи олоҕун хааччыйар суолталаах тэрилтэлэр эрэ үлэлииллэр. Атыы-эргиэн кииннэрэ, аралдьытар-сааратар кулууптар, успуорт эбийиэктэрэ о.д.а. тэрилтэлэр үлэлэрин тохтоттулар. Инньэ гынан, сорох урбаанньыттарга улахан охсуулаах буолла. Онон сибээстээн бу уустук кэмҥэ урбаанньыттар хайдах дьаһанан үлэлии-хамныы сылдьалларын туһунан ыйыталастым.
Ньюргуяна Заморщикова “Сахачай” хампаанньа хотуна.
– Биһиги Саҥа дьыл саҕана Германияҕа быыстапкаҕа сылдьан коронавирус туһунан истибиппит. Мин ону улаханнык аахайбатаҕым. Кэргэним урут “свиной грипп” диэнинэн ыалдьа сылдьыбыт буолан, кини ордук долгуйбута. “Атын вирустан дьон хайдах эмтэнэрин билбэт, ол баар куттала” диэн этэрэ.
Биһиги маҕаһыыммытыгар дьон сылдьара аҕыйаабыта эрээри, кыралаан атыы барара. Биир өттүнэн бэйэбит оҥорон таһаарар буоламмыт, солкуобай кууруһа түһэриттэн-тахсарыттан тутулуга суох бэйэбит бородууксуйалаахпыт үчүгэй. Былырыын оҥорбут хаһааспыт баар буолан, ону көрдөхпүтүнэ санаабыт көтөҕүллэр.
Соҕурууттан сүрүн атыылаһааччыларбыт ый аайы 100 кг чэйи ылар эбит буоллахтарына, кулун тутар ыйтан атыы аччаабытын иһин ылаллара аҕыйаабыта. Ону таһынан, улуустарга атыылаттара ыытар этибит. Сорохтор ол кэмҥэ төлөбүрдэрин хойутатан киирэн барбыттара. Онно ыксаан ылбыппыт. Тоҕо диэтэххэ, кирэдьииппитин төлүүргэ устук балаһыанньа буолбута. Онон түргэн үлүгэрдик Интэриниэт-маҕаһыын www.sakhachai.ru арыйан үлэҕэ киллэрдибит. Куорат иһинэн дьиэҕэ диэри илдьэн биэрэбит. Атыыбыт урукку курдук буолбатах эрээри, бу күннэргэ үлэхтэр киирэн эрэллэр. Инньэ гынан, эрэлбит өссө күүһүрдэ.
Оттон аренда туһунан кэпсиир буоллахха, биһиги маҕаһыыммыт “Туймаада” атыы-эргиэн киинигэр баар. Аренда сыаната ыарахан. Билиҥҥи балаһыанньанан сибээстээн 30 % чэпчэтиини оҥорбуттара. Бу күннэргэ ОДьКХ өҥөтүн эрэ төлүүгүт диэн үөртүлэр. Ону таһынан, “ФАПК Туймаадаҕа” улахан кирэдьииттээхпит. Ыйдааҕы төлөбүрэ элбэх баҕайы. Ону кэмигэр төлүүргэ ыарахан буолла диэммин сурук суруйбутум. Хата, утары бараннар болдьоҕун уһатан биэрдилэр. Бу биһиэхэ улахан көмө буолар.
Билигин саамай сытыы боппуруоспут “үлэһиттэрбитин хайдах хамнастыыбыт?” диэн. От ыйыгар уонна атырдьах ыйыгар үлэбит үгэнэ буолар. Ол кэмҥэ 70 тахса киһини үлэлэтэбит. Билигин ыскылаакка үлэлиир суулуур дьоммутун куулларын, бакыаттарын илдьэ дьиэлэригэр илдьибиппит. Оптовай атыынан дьарыктанар менеджердэр эмиэ дьиэлэриттэн үлэлии олороллор. Куорат иһинэн илдьэн биэриигэ оҕолорбут бэйэлэрэ сылдьаллар. Ол төлөбүрүн кинилэргэ хамнас курдук төлүөхпүт диэммит толкуйдуубут. Кулун тутарга атыыбыт үчүгэй этэ. Бу ыйга хайдах буолара биллибэт. Атыыбыт улаханнык барбатаҕына даҕаны, “на хлеб с водой” син биир төлүөхпүт. Маннык ыарахан кэмҥэ үлэһиттэрбитин хайдах хамнаһа суох хаалларан кэбиһиэхпитий? Онтон аа-дьуо кирэдьииппитин да төлүүр инибит.
Түгэнинэн туһанан этиэхпин баҕарабын, олохтоох урбаанньытары өйөөҥ, кинилэр бородууксуйаларын атыылаһыҥ. Ону таһынан, бааннар урбаанньыттарга чэпчэки соҕус усулуобуйалаах кирэдьиит биэрэллэрэ буоллар диэн баҕалаахпын. Оччоҕо тыа дьонуттан от хомуйан, дьону хамнастыырга туттуохпут этэ. Бу соторутааҕыта Арсен Томскай уонна бырааттыы Ушницкайдар көмө оҥорбуттарын истэммит, СӨ үлэ уонна социальнай сайдыы миниистиригэр Елена Волковаҕа эрийэ сылдьыбытым. Кырдьаҕастар дьиэлэригэр 100 кг чэйи биэриэхпитин баҕарабыт диэн эппиппэр наһаа үөрбүтэ. Ол курдук өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 15 интэринээккэ чэйбитин тарҕаппыппыт. Иван-чай киһи иммунитетын күүһүрдэр. Онон аҕа саастаах дьоҥҥо туһалаах буолуо диэммит эрэнэбит. Бу туһунан бассаапка баар анал бөлөхпүтүгэр ыыппытым кэнниттэн, атыттар эмиэ бэйэлэрин эрэгийиэннэригэр кырдьаҕастар дьиэлэригэр чэйдэрин тарҕатан саҕалаабыттара. Биһиги онтон олус үөрэбит.
Вида Ефремова @zen_ykt уонна @japan_secrets_tokyo маҕаһыыннар хаһаайката.
– Мин коронавирус Кытайга тарҕанан баран, “птичий грипп”, “свиной грипп” курдук сүтэн, симэлийэн хаалыа дии санаабытым. Ол иһин туох да бэлэмнэнии эҥин суох этэ. Ил Дархан Айен Николаев биир нэдиэлэ “самоизоляцияҕа” олоруу туһунан иһитиннэрбитигэр, ол нэдиэлэҕэ маҕаһыыннарбытын саппыппыт. Атыыһыт кыргыттарбыт устудьуонкалар, эбээлээхтэр, эһээлээхтэр. Ол иһин бары сөбүлэһэн бараммыт үлэни тохтоторго быһаарыммыппыт.
Сорох урбаанньыттар көмө суох диэн айдааралларын олох өйдөөбөппүн. Тоҕо диэтэххэ, атын дьоҥҥо өссө ыарахан буоллаҕа дии. Ол иһин наһаа ытаммакка, бырабыыталыстыбаны мөхпөккө үлэлиэхтээхпит дии саныыбын. Тулуйарбытыгар, кэтэһэрбитигэр эрэ тиийэбит уонна хайыахпытый?
Уонча үлэһиттээхпин. Харантыын уһаабытын туһунан кыргыттарым эппиттэрэ. “Хайдах эмэ гынан үлэлээбэппит дуо?” дии түспүттэрэ. Кинилэр харчылаһыахтарын баҕаралларын мин эмиэ өйдүүбүн. Ол иһин бүгүҥҥэттэн биир маҕаһыыммыт 12.00-18.00 ч диэри үлэтин саҕалаата. Бу ыарыы түргэнник ааһарыгар эрэнэрбин.
Алена Ядреева @ya.dance.school үҥкүү оскуолатын салайааччыта.
– Чааһынай үҥкүү оскуолатын арыйан үлэлэппиппит олунньу ыйга номнуо биир сыла буолла. Маннык балаһыанньа буолуо дии санаабатахпыт, онно бэлэмнэммэтэхпит даҕаны. Этэҥҥэ ааһар ини дии санаабыппыт. Онтубут өссө күүскэ тарҕанан, уһун харантыын биллэриллибитигэр бэлэммит суох курдук буолан хаалла. Инньэ гынан, харчы төнүннэриитэ эҥин буолла. Билигин кэргэмминээн иккиэн элбэҕи толкуйдуубут. Бу уустук кэм ханнык баҕар балаһыанньаттан тахсарга, “выход” буларга үөрэттэ диэххэ сөп.
Билигин “Zoom” диэн сыһыарыыга “онлайн” быһыытынан оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо аналлаах дьарыктары ыытан саҕалаатыбыт. Аренда туһунан этэр буоллахха, сурук суруйбуппут да хоруй кэлэ илик. Уопсайа тоҕус үлэһиттээхпит: икки администратор уонна сэттэ уһуйааччы. 16-с чыыһылаҕа диэри үлэлээбит хамнастарын төлөөбүппүт. Ону таһынан “СММ", "2 ГИС” о.д.а. төлүү олоробут.
Мантан салгыы төһө кыалларынан “онлайн” дьарыктары ыытыахпыт. Харантыын бүттэҕинэ үлэбитин саҥаттан атыннык саҕалыахпытын баҕарабыт. Килийиэннэрбититтэн туох тиийбэтин куруук ыйытабыт. Ону барытын учуоттаан туран харантыын бүттэҕинэ оскуолабытын өссө саҥа таһымҥа таһааран, үчүгэйдик бэлэмнэнэн күүскэ үлэлиэхпит. Онон санаабытын түһэрбэппит.
Ирина Матвеева “Skintime” маҕаһыын ситимин хотуна.
– Коронавирус Саха сиригэр тиийиэ суоҕа диэн эрэллээх этибит. Сабыллыахпыт эҥин диэн санаабатахпыт. Кытайтан тахсыа суоҕа дии санаабыппыт. Билигин интэриниэт-маҕаһыыммытын сайыннаран, атыылаһааччыларбытыгар дьиэлэригэр диэри илдьэн биэрэбит. Син балачча үлэхтэр киирэллэр. Онон үлэлии олоробут. Оттон маҕаһыыннарбыт сабыллан тураллар.
Харчы киириитэ 4-5 төгүл аҕыйаата диэххэ сөп. Онон балаһыанньабыт кытаанах соҕус. Аренданы атыы-эргиэн кииннэрэ, сорохтор 50 % диэри чэпчэттилэр. Балаһыанньаны өйдөөннөр утары бараллара үчүгэй. Кирэдьииппит болдьоҕун уһатаары ыйыталаһа сылдьабын даҕаны, ИП-га коронавируһунан ыалдьыбатах буоллаххына оҥорботтор эбит. Социальнай нолуок улаханнык кыччаабат.
Биһиги 30-ча үлэһиттээхпит. Хас да киһи тиэрдэн биэриигэ үлэлии сылдьаллар. Уоннааҕылар дьиэлэриттэн олорон үлэлииргэ көстүлэр. Сорохторго уоппускаларын биэрдибит. Харчыларын төлүүбүт, кими да устубаппыт. Урукку мунньубут харчыбытынан быыһана сылдьабыт. Харантыын 30-с чыыһылаҕа диэри буоллаҕына, маннык үлэлии олоруохпут. Ыам ыйыттан үчүгэйдик үлэлиэхпит диэн эрэнэбин.
Владислав Ядреев “Родничок” хампаанньа салайааччыта.
– Мин тэрилтэм бородууксуйата киһи олоҕун хааччыйар буолан, син атыы баран иһэр. Ол эрэн харантыын буолара биллэр. Уопсай көрдөрүү 30-40% түстэ. Бу кэми тулуйуохха, төһө кыалларынан үлэлиэххэ наада дии саныыбын.
Венера Охлопкова
