Аан дойду араас муннугар олорор сахалартан хоруона вируһун балаһыанньатын, харантыын кэмигэр олохтоммут миэрэлэр уонна хайдах харыстаналларын туһунан ыйыталастым.
Бельгия
Мин Надя Гурьева диэммин. Бельгияҕа Мальмеди диэн куоракка олоробун. Биһиэхэ кулун тутар 18 күнүгэр харантыын биллэриллибитэ. Ону ыам ыйын 3 күнүгэр диэри уһаттылар. Өссө да уһатыахтарын сөп. Үрдүкү салалта этэринэн, хааччахтааһыннар сыыйа-баайа уһуллуохтара. Сүрүн миэрэлэр эмиэ Арассыыйаҕа ылыллыбыт миэрэлэр курдуктар. Ол курдук, супермаркеттар уонна ас маҕаһыыннара эрэ үлэлииллэр. Супермаркеттар сарсыарда 8-тан 9 чааска диэри саастаах дьоҥҥо анаан үлэлииллэр. Саас буолан оҕуруот аһын олордуу кэмэ кэлэн, бу ый 18 күнүттэн саат уонна тутуу матырыйаалларын атыылыыр маҕаһыыннар үлэлэрин саҕалаатылар.
Атырдьах ыйын 31 күнүгэр диэри туох баар улахан тэрээһиннэр, бырааһынньыктар ыытыллаллара бобулунна. Дьон дистанцияны тутуһара (аччаабыта 1,5 м) ирдэнэр. Мааска кэтии булгуччулаах буолбатах эрээри, сүбэлииллэр. Дьиэттэн ыраата барыы көҥүллэммэт. Массыынаҕа иккиттэн элбэх киһи олоруо суохтаах. Ол курдук олорсооччу киһи кэннигэр олоруохтаах. Нэһилиэнньэҕэ иһитиннэрии, биллэрии үлэтэ үчүгэйдик ыытыллар.
Судаарыстыба үлэтэ суох хаалбыт дьоҥҥо босуобуйа, хоруона вирустаах дьону эмтиир мэдиссиинэ үлэһиттэригэр бириэмийэ биэрэр, кирэдьииттэрин төлүүр кыаҕа суох буолбут дьоҥҥо ипотека кирэдьиитин төлөбүрүн алта ыйга диэри уһатар о.д.а көмөнү оҥорор. Ол эрэн, үгүс дьон кризис буолуо диэн куттаналлар.
Билэр дьонум “самоизоляция” эрэсиимин булгуччу тутуһаллар. Ыстараап кээмэйэ 530 евро буолуон сөп. Брюссель куоракка биир уол “самоизоляция” эрэсиимин 14 төгүл кэспитин туһунан аахпытым. Кини кэлэр ый 8-с чыыһылатыгар сууттаныахтаах уонна хас эмэ тыһыынча евро ыстарааптаныахтаах. Сорох эрэгийиэннэргэ полиция үлэһиттэрэ дьон мустар сирдэрин дрон көмөтүнэн булаллар.
Уопсайынан, Бельгияҕа көрдөрүү соччото суох. Тоҕо диэтэххэ, манна аҕа саастаах дьон элбэх буолан, киһи өлүүтэ үгүс. Билигин хоруона вируһа кырдьаҕастар олорор дьилэригэр тиийбит. Манна кырдьаҕастар дьиэлэрэ олус элбэх. Мин билэр дьоммуттан үс киһи ыалдьыбыта уонна этэҥҥэ буолбуттара. Хомойуох иһин, дьүөгэбит аҕата өлбүтэ.
Орто оскуолаларга бары экзаменнар тохтотулуннулар, үгүс үөрэх кыһаларыгар туттарсыы экзаменнара атырдьах ыйыгар диэри көстүлэр. Оттон университеттар ону бэйэлэрэ быһаараллар. Сорохторго “онлайн” быһыытынан эбэтэр ыйыллыбыт дистанцияны тутуһан ыытыахтара. Кылгастык кэпсээтэххэ маннык.
АХШ
Анна Петрова диэммин, АХШ-гар Техаска олоробун . Муус устар 19 күнүнээҕи көрдөрүүнэн, Америка үрдүнэн 742.732 киһи ыалдьыбыт, 68.658 киһи үтүөрбүт, 39.660 киһи өлбүт. Оскуолалар кулун тутар ый саҕаланыаҕыттан сабыллан тураллар. Ол гынан баран, муус устар ый 2 күнүттэн сорох тэрилтэлэр үлэлээн эрэллэр. Атын штаттар харантыыны ыам ыйын 1 күнүгэр диэри тутуһаллар.
Бэнидиэнньиктэн булгуччу мааскалаах сылдьыы дьаһала олоххо киирдэ. Биһиги дьиэбитигэр олоробут. Оҕом дьиэтигэр олорон “онлайн” үөрэнэр, гимнастиканан эмиэ “онлайн” дьарыктанар. Маҕаһыынтан аспытын-үөлбүтүн үлэһэбит уонна массыынанан тиийэн ылабыт. Багажнигы арыйан биэрдэххэ онно уган биэрэллэр. Элбэх киһи харантыыны тутуспат, сорохтор харантыын утары миитиҥнэри тэрийэллэр. Барыта этэҥҥэ буоларыгар баҕарабын.
Германия
Полина Брунс диэн буолабын, Германияҕа балаһыанньа хайдаҕын туһунан кылгастык билиһиннэрэр буоллахха маннык. Төһө киһи ыалдьыбытын интэриниэттэн билэ-көрө олоробут. Көрдөрүү күҥҥэ хаста да уларыйар. Европа атын дойдуларын кытта тэҥнээн көрөр буоллахха, Германияҕа балаһыанньа үчүгэй. Салалтабыт кэмигэр сөптөөх быһаарыныыны ылынан уонна ньиэмэстэр бэйэлэрэ даҕаны олус истигэн, бэрээдэги тутуһар норуот буоланнар ситистилэр ди саныыбын. Ону тэҥэ дуруобуйа харыстабылын систиэмэтэ бэлэмнээх буолуута улахан оруолу оонньоото. Ол гынан баран, көрдөрүү хас чаас аайы уларыйар. Биһиги кулун тутар 16 күнүттэн харантыыҥҥа олоробут. Билиҥҥи туругунан харантыыны ыам ыйын 6 күнүгэр диэри уһаттылар. Кэлин сыыйа-баайа сымнаан, аҕыйах маҕаһыыннар арыллыахтаахтар уонна үрдүкү кылаастар үөрэниэхтээхтэр... Билигин университеттар, оскуолалар, уһуйааннар бакаа сабыллан тураллар. Инникитин хайдах үлэлииллэрэ балаһыанньаттан тутулуктаах.
Канада
Мин Лена диэммин. Канадаҕа балаһыанньа нууччалыы эттэххэ, нормальнай. Харантыыҥҥа олоробут. Оттаваҕа 757 киһи ыалдьыбыт, олортон быһа холоон аҥаара үтүөрбүт, 22 киһи өлбүт. Харантыын кулун тутар 16 күнүттэн саҕаламмыта. Номнуо биир ыйын ааста. Бары үөрэх кыһалара сабыллыбыттара. Оҕолор дьиэлэриттэн олорон үөрэнэллэр. Ас маҕаһыыннара эрэ үлэлииллэр. Судаарыстыба харантыын кэмигэр үлэтэ суох хаалбыт дьоҥҥо төлөбүр оҥорор. Барыта этэҥҥэ буолуо диэммин эрэнэбин.
Лондон
Мин Клавдия Хенке (@kl.henke) диэммин. Биһиги Лондоҥҥа олорбуппут номнуо алтыс сылыгар барда. Ол иннинэ Австрияҕа 22 сыл олорбуппут. Великобританияҕа хоруона вируһун балаһыанньатын туһунан кэпсээтэххэ, бырабыыталыстыба кулун тутар 23 күнүгэр харантыын биллэрбитэ. Биһиги кыратык хойутаан соҕус биллэрдилэр дии санаабыппыт. Ол кэмтэн ыла ас маҕаһыыннара уонна аптекалар эрэ үлэлииллэр. Туох барыта сабыллыбыта ыраатта. Мин үлэлиир хампаанньам харантыын иннинэ, кулун тутар ый ортотуттан дистанционнай үлэҕэ көспүппүт. Хампаанньабыт үлэһиттэрин IP төлөпүөнүнэн, наадалаах тиэхиньикэнэн хааччыйбыта. Онон “онлайн” быһыытынан үлэлии олоробут.
Оттон миэрэлэр туһунан этэр буоллахха, 2 миэтэрэлээх дистанцияны тутуһуохтаахпыт, ас-үөл эбэтэр эмп-томп эрэ ыла таһырдьа тахсар көҥүллэнэр. Күҥҥэ биирдэ күүлэйдии, салгын сии тахсыахха сөп эрээри, дьиэттэн ыраатыа суохтаахпыт. Боруоппус эҥин наадата суох, ыстараап көрүллүбэт. Ону таһынан, аймахтарынан эҥин ыалдьыттыыр көҥүллэммэт. Сорох дойдуларга нэдиэлэҕэ аҕыйахта сөмөлүөттэр көтөллөр. Мааска, бэрчээккэ кэтии ирдэнэр эрээри, ону тутуспат дьон бааллар. Ол эрэн, ас атыылаһа таҕыстахпына үгүс дьон мааскалаах, бэрчээккэлээх сылдьарын көрөбүн. Харантыын үс ый буолуо диэбиттэрэ. Үстүү нэдиэлэ буола-буола авторизация буолуохтаах этэ. Бырабыыталыстыба бүтэһик пресс-конференциятыгар ыам ыйын 10 күнүгэр диэри харантыын уһуурун туһунан биллэрбитэ. Оттон статистика көрдөрүүтэ наһаа ынырык эбит. Ол курдук 120 тыһ киһи ыалдьа охсубут. Муус устар 19 күнүнээҕи көрдөрүүнэн 16060 киһи өлбүт. Кылгас кэм иһигэр бачча элбэх киһи өлбүтэ ыар көстүү. Великобританияҕа хоруона вируһа тохсунньу ыйга саҕаламмыт диэбиттэрэ, олох даҕаны балаҕан ыйыттан саҕаламмыт эбит.
Бырабыыталыстыба харантыын иккис нэдиэлэтигэр үлэтэ суох хаалбыт дьоҥҥо хамнастарын 80 % төлүүр курдук кэмпэнсээссийэ көрүллэрин туһунан быһаарбыта. Ол аата ыйга 2,500 фунт, солкуобайга таһаардахха 240 тыһ солк курдук буолар. Ону таһынан, тиийиммэт-түгэммэт ыаллар оҕолоро дистанционнай үөрэххэ хаалбакка, ситиһиилээхтик үөрэнэллэригэр планшетынан, ноутбугунан уонна интэриниэтинэн хааччыйбыттара. Бу барыта харантыын кэнниттэн бэйэлэригэр хаалар. Оскуолалар баччааҥҥа диэри сабыллан тураллар, хаһан арыллаллара биллибэт. Сайыҥҥы каникулга диэри үлэлииллэрэ саарбах дииллэр.
Хайдах харыстанаҕыт диир буоллахха, эппитим курдук нэдиэлэҕэ биирдэ эрэ ас атыылаһа тахсабыт. Бэйэбит кыра сааттаах буоламмыт, онно тахсан күүлэйдиибит. Ону таһынан, дьиэбитигэр стерилизациялыыр тэриллээхпит. Инньэ гынан, барытын ыраастыы сылдьабыт. Таһырдьа таҕыстахпытына мааска, бэрчээккэ эбэһээт кэтэбит.
Лондон куорат сэттэ зоналаах, биһиги иккис зонаҕа олорбут. Куорат үрдүнэн биһиги оройуоммутугар саамай элбэх ыалдьыбыт киһи олорор эбит. Ол тоҕото биллэр. Уулуссаҕа наһаа элбэх киһи сылдьар. Мин көрдөхпүнэ бэйэтин харыстанар киһи аҕыйах. Бу кэлин балаһыанньабыт уустугуран харыстанар буолан эрэллэр.
Румыния
Аатым Полина Миклюк, Румынияҕа олоробун. Биһиэхэ “комендантский час” диэн киирбитэ. Ол аата уопсастыбаннай тыраанспар бары көрүҥэ тохтоото. Холобур, үлэҕиттэн көҥүллээх эрэ буоллаххына дьиэҕиттэн тахсыаххын сөп. Ону таһынан, ас атыылаһа эбэтэр аптекаҕа барар буоллаххына, анал формаҕа дьиэҕиттэн хаска тахсыбыккын суруйаҕын. Уулуссаларынан полициялар кэрийэ сылдьан, дьон дьиэлэригэр олороллоругар этэллэр. Дьоҥҥо куттал суох буолуутун хааччыйар миэрэлэр түргэнник киирэллэрэ киһини үөрдэр.
Финляндия
Мин аатым Екатерина, Финляндияҕа олорбун. Муус устар 19 күнүнээҕи көрдөрүүнэн , 3783 киһи ыалдьыбыт, 94 киһи өлбүт. Бастаан бу ыарыы күүстээх сибикитэ баар дьонун эрэ бэрэбиэркэлиир этилэр. Оттон билигин кыра да сибикилээх дьону эмиэ көрөр буоллулар. Ыалдьыбыт дьон ахсаана официальнай көрдөрүүттэн элбэх буолуо диэн этэллэр. Эрэстэрээннэр, баардар сабыллан тураллар. Ол эрэн, үлэҕинэн үлэлииллэр. Быһа холоон 140 тыһыынча киһи уоппускаҕа барарга күһэллибит. Сорохтор “удаленно” үлэлии олороллор.
Маҕаһыыннар урукку курдук үлэлии тураллар эрээри, дистанцияны (1,5-2 м) тутуһарга сүбэлииллэр. Кассаларга өстүөкүлэ “барьер” туруорбуттар. Дьон пааркаларга, уулуссаларга күүлэйдии тахсыан сөп. Манна эмиэ дистанцияны тутуһуохха наада. Оттон маасканы кэтии туһунан биир санаа суох. Ол курдук, сорохтор маасканы булгуччу кэтиэххэ наада дииллэр. Атыттар көмөлөспөт, ыалдьыбыт эрэ дьон кэттиннэр дииллэр. Ону таһынан, маасканы сыыһа кэтии төттөрүтүн куһаҕаннык дьайыан сөп диэн эмиэ этэллэр. Бу соторутааҕыта балыыһаларга анаан хас эмэ мөлүйүөн евро суумаҕа мааскалары атыыласпыттара. Олор сүрүн ирдэбилгэ эппиэттээбэт буоланнар улахан айдаан тахсыбыта. Билигин ону быһаарсаллар. Олохтоохтор салайар баартыйа киллэрэр миэрэлэрин өйүүллэр. Дьон социальнай харысхал сулууспаларыгар сайабылыанньа суруйаллар да, төлөбүр хойутуура буолуо диэн сабаҕалыыллар. Бу күҥҥэ балаһыанньа маннык.
Япония
Вида Ефремова диэммин, Японияҕа Токио куоракка олоробун. Японияҕа харантыын уонна “самоизоляция” эрэсиимэ биллэриллибитэ. Дьону күүстэринэн дьиэҕэ олордубаттар эрээри, дьиэлэриттэн үлэлииллэригэр сүбэлииллэр. Оскуола оҕолоро ыам ыйыгар диэри үөрэммэттэр. Устудьуоннар үөрэхтэрэ эмиэ тохтоон турар. Судаарыстыбаннай үлэһиттэр үлэлээбэттэр. Эрэстэрээннэр, киинэ тыйаатырдара, атыы-эргиэн кииннэрэ, аралдьытар-сааратар сирдэр сабыллан тураллар. “Таһырдьа күүлэйдиири тохтотуҥ” диэн сүбэлииллэрин үрдүнэн, баҕалаах дьон дьаарбайаллар. Япония үрдүнэн 8 тыһ тахса киһи ыалдьыбыт. Бу көрдөрүү улаата турар дииллэр. Таһырдьа дьон бары мааскалаах сылдьаллар уонна киэһэ өттүн метроҕа эҥин киһи олох аҕыйах буолар.
Венера ОХЛОПКОВА
