“Дьон министиэристибэлэргэ олорбот” эбэтэр Арктика олохтоохторо тугу кэпсииллэрий?  (Суоллааҕы бэлиэтээһин)

Арааһа, дьиҥнээх суруналыыс төһө даҕаны уустук, өйдөммөт, киһи өйүгэр дэбигис оҥорон көрбөт быһыытыгар-майгытыгар сырыттар, туох эрэ сонуну-дьиктини, уратыны бэлиэтии көрөр кыдьыга-идэтэ ааспат-арахпат, сүппэт-оспот быһыылаах. Ити, этэргэ дылы, суруналыыс идэлээх дьон “ыарыылара”.

Бу күннэргэ мин төрөөбүт дойдубар баран кэллим. Кустуурга. Ол сылдьан Үөһээ Дьааҥы уонна Эбээн Бытантай улуустарын дьонун-сэргэтин кытта көрсөн, кинилэр миигин, идэлээх киһини эрэ буолбакка, ааҕааччылары эмиэ сэҥээрдиэхтэрэ дии санаабыт этиилэрин сурунан, чөмчөкөм иһигэр хатаан кэллим.

Хоту көтөр сөмөлүөттэр кыһын тоҕо тардыллалларый?

Икки нэдиэлэ, доҕоор, икки нэдиэлэ! Эппитим курдук, Саҥа дьыл бырааһынньыктарын кэннэ төрөөбүт дойдубар бара сырыттым. Тус наадабынан. Эбээн Бытантай улууһун Кустуур бөһүөлэгэр. Дьэ, киһи “айаннаатым” диир, өтөрүнэн умна охсубат айана буолан таҕыста. Ол курдук, айан кэннэ дьиэбэр эргиллэн кэлээт, сыта-тура толкуйдаан көрөн баран: “Дьокуускайтан Арктика аэропордугар уонна онтон төттөрү Дьокуускайга диэри туох даҕаны моральнай да, матырыйаалынай да хоромньута суох баран кэлэр туһугар, икки нэдиэлэ усталаах туоратыгар саах тэбэр иллэҥ буолуоххун наада эбит”, – диэн түмүккэ кэллим.

Күн тура-тура сөмөлүөт көппөт, “тардыллар буолла” аатыран иһэр. Кэтэһэн да туһа суох! Эн кыһалҕаҕар-соруккар ким да наадыйбат. Таах, күнү-дьылы эрэ барыыгын.

Аны туран, сөмөлүөт тардыллыыта билиэт сыанатыгар дьайара буолуо диэтэххит дуу, саараама, букатын дьайбат. Холобур, Дьокуускайтан Эбээн Бытантай улууһун Саккырыыр бөһүөлэгэр диэри сөмөлүөт билиэтин сыаната биир уһукка 22 тыһыынча солкуобай буолар. Инньэ гынан, дойдугар тиийэн баран төннөн кэлэр буоллаххына, 44 тыһыынча солкуобайгыттан ытыс соттоҕун. Ити – улахан киһиэхэ.

Уопсайынан, хоту улуустарга сөмөлүөт “таҥара биэрбитинэн” көтөр, сыаната – бас быстар ыарахан. Онон Эбээн Бытантайга диэри ыксаабыт дьон Үөһээ Дьааҥы улууһунан эргийэн айанныырга күһэллэллэр. Дьокуускайтан Баатаҕайга диэри сөмөлүөт билиэтин сыаната арыый удамыр дэнэрэ дуу, ортотунан, 15-16 тыһыынча буолар. Чэ, ол даҕаны “чэпчэки” дэммэт. Тос курдук.

Ити икки улуус икки ардыгар үөһэнэн сырыы суох (кыһыҥҥы кэмҥэ). Онон алларанан эрэ тиийэҕин. Ол курдук, Баатаҕайтан Эбээн Бытантайга диэри 370-ча килэмиэтири айаннаан тиийэр туһугар, биирдиилээн таксистарга 30 тыһыынча солкуобайы төлүөххүн наада. Ону даҕаны массыына көһүннэҕинэ. Онон татым үптээх-астаах, кыра кыһалҕалаах, харчылара суох эбээн бытантайдар барахсаттар Дьааҥы нөҥүө мээнэ айаннаабаттар. Арай, кинилэр төрөөбүт дойдуларыгар тиийэр туһугар “халлааммыт туран биэрдин” диэн таҥараҕа эрэ үҥэллэр, сир-дойду иччилэриттэн көрдөһөллөр.

Арба да, санаабычча эттэххэ, Саккырыырга АИ-92 мааркалаах бэнсиин биир лиитэрэтэ 100 солкуобай буолар.

Мин – билбэппин  

Эбэн эттэххэ, бу курдук хоруона хамсыга бүрүүкээн турар уустук, былдьаһыктаах кэмнэригэр сөмөлүөт сырыыта тардыллара күчүмэҕэйдэри үөскэтиэн, ыарыһах ПЦР анаалыһын түмүгүн ыларын харгыстыан сөп.

Өскөтүн билигин ИФА анаалыһын улууска бэйэтигэр оҥорор эбит буоллахтарына, ПЦР анаалыһын барытын Дьокуускайга эрэ илдьэн оҥороллор. Оттон халлаан туран биэрбэтэҕинэ, анаалыс матырыйаалын сөмөлүөтүнэн Дьокуускайга быһа ыытар кыах суох буолар. Түмүк биллибэт, ыарыһах эмтэммэт...

Онон ити курдук уустук балаһыанньаҕа кыпчыйтаран олорор улуус киин балыыһатын үлэһиттэрэ Дьокуускай куоракка Үөһээ Дьааҥы улууһунан эргийэн айанныыр дьону эттэһэллэр, наарыһынайдары көрдүүллэр. Итини ким эрэ баҕар итэҕэйимиэн, “наһаа оннук буолбата ини, арыый баспыттара буолуо” дии саныан сөп. Дьэ, суох, доҕоор, биир бэйэм оннук “ковидтаах” таһаҕаһы Дьокуускайга диэри эт илиибинэн көтөҕөн аҕалан биэрдим. Балыыһа үлэһиттэрэ барахсаттар “тымныыга туох да буолбат” диэн атаара хаалаахтаабыттара да, чахчы оннук көҥүллэнэрин дуу, суоҕун дуу, ол анаалыс түмүгэр хайдах дьайарын-дьайбатын – мин билбэппин.

Христина Горохова, Саккырыыр бөһүөлэгин олохтооҕо:

– Сыл аайы биир хартыына хатыланар. Туох даҕаны уларыйар санаата суох. Сөмөлүөт ый аҥаарын быһа көппөккө хаайтаран олоруохпутун сөп. Ол да үрдүнэн бырайыас сыанатын түһэрбэттэр. Төттөрүтүн үрдээбитин курдук үрдүү турар.    

“Полярные авиалинии” авиа-хампаанньа пресс-сэкирэтээрэ Станислав Платонов ити туһунан маннык этэр:

– Билэргит курдук, ханнык баҕарар авиа-хампаанньа көтүү кэмигэр куттал суох буолуутун бастакы миэстэҕэ тутар. Күн-дьыл туруга – сөмөлүөт көтөрүн-көппөтүн быһаарар биир саамай улахан фактор. Саха сиригэр ити, чуолаан, кыһыҥҥы өттүгэр сыһыаннаах.

Саха сиригэр ахсынньы (2020 сыл) саҕаланыаҕыттан бытарҕан тымныылар түспүттэрэ. Ол, биллэн турар, биһиги хампаанньабыт сөмөлүөттэрин көтүүтүгэр дьайбыта.

Дьону тиэйиигэ-таһыыга куттал суох буолуутун ирдэбилигэр сурулларынан, хойуу туманнаах күн, көтөр-түһэр балаһа халтараан буоллаҕына, о.д.а. дьайар фактор үөскүүр түгэнигэр, сөмөлүөтү көтүтэр көҥүллэммэт. Аны туран, ол көтөр уонна түһэр пуортарга иккиэннэригэр сыһыаннаах. Холобур, Дьокуускайтан көтөргө төһө даҕаны үчүгэй усулуобуйа баарын иһин, Тиксиигэ халлаан туруга мөлтөх буоллаҕына, эриэйсэ тохтотуллар. Саамай сүрүнэ – пассажирдарга куттал суоһуо суохтаах. Төһө даҕаны ол түмүгэр хампаанньа ороскуотурбутун иһин.

Хас биирдии быһыыга-майгыга чопчу туох уонна тоҕо гыныллыахтааҕа быһаарыллан турар. Ол быраабылалар булгуччу тутуһуллуохтаахтар. Пассажирдары ким даҕаны эспэримиэҥҥэ кытыарар бырааба да, санаата да суох.    

Өскөтүн пассажир атыыласпыт билиэтин төннөрүөн баҕарар буоллаҕына, харчытын барытын төттөрү ылыан сөп.

Балыыһа үлэһиттэрэ барахсаттар “тымныыга туох да буолбат” диэн атаара хаалаахтаабыттара да, чахчы оннук көҥүллэнэрин дуу, суоҕун дуу, ол анаалыс түмүгэр хайдах дьайарын-дьайбатын – мин билбэппин.

Быйыл хоту хаар аҕыйах дуо?

Дьокуускайдааҕы метеорология киинин чахчыларыттан:

Ахсынньыга Саха сирин үгүс өттүгэр салгын орто тэмпэрэтиирэтэ, быһа холоон, нуорматтан 1-2, хотугулуу-арҕаа, хоту уонна Халыма сүнньүгэр – 3-6, киин улуустарга, соҕуруулуу-арҕаа уонна хотугулуу илин 1-3 кыраадыһынан үрдүк этэ. Эмиэ ити ыйга өрөспүүбүлүкэ былаһын тухары хаардаабыта, нуорма кэриҥэ, нуорманы куоһарар гына түспүтэ.

Материк түгэҕэр диэри тиийэр Атлантика циклонун сылаас долгуна охсон, 2021 сыл тохсунньута “анамальнай” сылаас күннэртэн саҕаламмыта. Тохсунньу бастакы декадатыгар салгын орто тэмпэрэтиирэтэ өрөспүүбүлүкэ хоту, арҕаа, соҕуруулуу-арҕаа уонна соҕуруу өттүгэр нуорматтан 1-6 кыраадыһынан сылаас этэ, 1-2 декада нуорматыттан элбэх хаар түспүтэ. Анаабырга уонна Өлөөҥҥө салгын тэмпэрэтиирэтэ нуорматтан 8-16 кыраадыһынан сылааһа, 4,5 ыйдааҕы хаар түспүтэ. Киин улуустарга, Томпоҕо уонна Өймөкөөҥҥө хаардаабатаҕа, тымныы этэ. Салгын орто тэмпэрэтиирэтэ нуорматтан 1-6 кыраадыһынан намыһаҕа. Ый иккис декадатыгар өрөспүүлүкэ улаҥан аҥаарыгар тымныы турбута. Арай, соҕуруулуу-арҕаа улуустарга эрэ күнүнэн сылыйа-тымныйа, уларыйа турбута.

Сөҥүү түһүүтүн ыйдааҕы көрдөрүүтэ – нуорматтан кыра. Өрөспүүбүлүкэ хотугулуу-арҕаа, арҕаа, соҕуруу уонна киин улуустар сөҕуруу өттүлэригэр – нуорма кэриҥэ.

Олунньу тохсунньуттан 5-8 кыраадыһынан “сылаас”. Өрөспүүбүлүкэ үгүс улууһугар салгын орто тэмпэрэтиирэтэ -33-38 кыраадыска тэҥнэһэн турар.

“Урут, ардыгар, дьиэҕиттэн тахсан баран үлэҕэр диэри хаары күрдьэҕинэн солоон барыллар буолар этэ. Быйыл ахсынньыга, этэргэ дылы, бэрт кыратык кыраһалаабыта эрэ диэххэ сөп. Онон бүттэ. Дьиҥэр, быйыл даҕаны уруккутунуу тымныы. Ол эрээри хаар суоҕуттан сылыктаатахха, кэлин айылҕабыт уларыйа турар курдук...”, – диэн олохтоохтор кэпсииллэр. Кырдьык, Баатаҕай-Кустуур уонна Саккырыыр-Баатаҕай кыһыҥҥы айан суолунан кэлэн-баран иһэн бэлиэтии көрдөххө, биир дойдулаахтарым кэпсээннэрэ олохтооххо дылы. Хаар чараас, аҕыйах, күн инньэ кулун тутардааҕы, сааскылыы курдук үөһээ күөрэйэн турар.

Ити көстүүнү Дьокуускайдааҕы гидрометеорология уонна кэтээн көрүү управлениетын начаалынньыга Татьяна Маршалик маннык диэн быһаарар:

– Быйыл “хотугу улуустарга хаар аҕыйах” диир табыллыбата буолуо. Өрөспүүбүлүкэ үгүс улууһугар нуормаҕа эппиэттиир хаар түспүтэ.

Кураанах аптекалаах олорон хамсыгы утары охсуһабыт

Мин дойдубар тиийэ сылдьар кэммэр Кустуур аптеката (онно биир эрэ, ону даҕаны чааһынай аптека баар) кубус-кураанах турара. Дьон “оннооҕор вируһу бохсорго көмөлөһөр саамай боростуой эми-тому, илиини ыраастыыр антисептигы атыылаһар кыаҕа суох олоробут” диэн үҥсэргээхтиир. “Арбидол”, “Анаферон”, о.д.а. билиҥҥи кэмҥэ саамай “популярнай” дэнэр эмтэр тустарынан киһи этэ да барбат. Оннуктары көрүөхтэрэ да биллибэт.

Биллэн турар, маннык түгэҥҥэ киһи тугу гынара өйдөнөр. Сөптөөх эмп-томп суох буоллаҕына, дьон-сэргэ баҕарбатаҕын да иһин “норуот эмтиэкэтин” барҕа баайын туһанарга күһэллэр. Онон мин төрөөбүт бөһүөлэгим дьоно күн бүгүн, бу аныгы, сайдыылаах дэнэр, сыыппара үйэтигэр олорон, араас отунан-маһынан, эмтээх үүнээйилэринэн эмтэнэллэр. Холобур, олортон биир саамай “ходобуойдара” – бөрө ото (нууччалыыта – волчья трава). Итини таһынан, ити оту “каменный зверобой” диэн ааттыыллар. Оттон билимҥэ-наукаҕа “бөрө ото” диэн бэрт сыттаах үүнээйи “щитовик пахучий” (латыынныы – Dryopteris fraqrans) диэн аатынан биллэр. Бу – ДЬААТТААХ от. Онон билбэт, эмкэ-томко аллергиялаах, иһэ үөрэммэтэх киһи ылла да иһэн, туһанан барара букатын көҥүллэммэт. Туһатынааҕар буортута улахан буолуон сөп.

Бөрө ото – туох баар бары ыарыыны эмтиир универсальнай от. Ол эрээри кини дьааттаах буолан, бэрт кыралыынан, тохтуу-тохтуу эмтэнэллэр. Уопсайынан, хоту дойду олохтоохторо ити папоротнигынан хайдах эмтэнэллэрин оҕо эрдэхтэриттэн билэллэр, көрө-истэ улааталлар. Дьэ ол иһин хоруона хамсыга тураатын, биирдиилээн дьон ыалдьан бараатын кытта, дьон-сэргэ бөрө отунан эмтээх ностуойкалары оҥостон барбыта.

***

Бэйэм уопуппуттан (эбэм хайдах үөрэппитинэн): биир ыстакаан оргуйбут ууга үс оту кутан туруоруллар. Ностуойканы биирдии остолобуой ньуосканан күҥҥэ биирдэ иһиллэр. Бу эми уһуннук иһэр көҥүллэммэт. Онон икки эбэтэр балтараа нэдиэлэ буолан баран, уон хонук устата “сынньаныллар”. Күөмэй тымныйыытыгар эбэтэр стоматикка ностуойканан күөмэйи сайҕаныахха, ону тэҥэ өрбөҕү-маарыланы илитинэн кэмпириэстэниэххэ, ыалдьар сири соттуохха сөп.

Ыстакааннаах ностуойка бүттэҕинэ, үрдүгэр саҥаттан итии ууну кутан, эмиэ туруора түһэн баран, салгыы туһаныахха сөп. Уопсайынан, от амтана уонна сыта сүтүөр, биллибэт буолуор диэри туһаныллар.  

Мин төрөөбүт бөһүөлэгим дьоно күн бүгүн, бу аныгы, сайдыылаах дэнэр, сыыппара үйэтигэр олорон, араас отунан-маһынан, эмтээх үүнээйилэринэн эмтэнэллэр. Холобур, олортон биир саамай “ходобуойдара” – бөрө ото.

Бөрө отун туһатын туһунан (Бикипиэдьийэттэн)

Бөрө өтө (щитовник пахучий) – Арктика эргимтэтигэр тиийэ үүнэр папоротник биир көрүҥэ буолар. Бөрө ото Арктикаҕа үүнэр папоротниктар ортолоругар биир саамай ураты үүнээйи диэххэ сөп. Кини, сүрүннээн, таас уонна хайа быыһыгар, таастаах сирдэргэ үүнэр.

Бөрө ото дьааттаах үүнээйилэр ахсааннарыгар киирэр. Кини сэбирдэҕэр кумарин алкалоида, дубильнай курдук бэссэстибэлэр, араас эфирнэй арыылар бааллар. Оттон силиһигэр уустук алкалоидтар, арыылар, биофлавоноидтар, органическай кислоталар, чуолаан, кофе уонна аскорбин кислоталара бааллар.

Норуот мэдиссиинэтигэр бөрө отун (от сэбирдэҕин уонна умнаһын эбэтэр силистэри бүтүннүү оргутан, ностуойка оҥорон) бааһы-үүтү оһордорго, испит сири тартарарга (олус элбэх фитонцидтаах), ыарыыны мүлүрүтэргэ, доруобуйаны уопсай бөҕөргөтөргө, күүрбүтү-хаарбыты, ньиэрбэни уоскутарга (истириэһи бохсорго) туһаналлар. Ол иһигэр оҕо киэнин. Бөрө отун сэбирдэҕэ дьахтар ууһатар уорганын ыарыыларыгар (воспаление) уонна оҕо үөскээбэт буолуутугар (бесплодие) эмиэ туһаныллар. Оттон силиһин бу курдук ис-үөс, оһоҕос ыарыыларыгар туһаналлар: суон оһоҕос сүһүрүүтүгэр (колит), дизентерияҕа, бүөр тымныйыытыгар, бэссэстибэ эргиирин кэһиллиитигэр, үөнү (глисты) түһэрэргэ.

Тибиэт хайаларын олохтоохторо бөрө отун араас ыарыыга барытыгар туһаналлара биллэр. Бу от “универсальнай” эмп быһыытынан сыаналанар. Ол курдук, ол дойду омуктара бөрө отун кыраадыһы, үөнү түһэрэргэ, үөһүрүүгэ, төбө ыарыытыгар, эмэһэ тахсыытыгар (геморройга), тыҥа сэллигэр, дизентерияҕа, сөтөлгө, нефриккэ, бэл, атын дьааттаах оттортон сүһүрүүгэ кытта, онтон да атыҥҥа туһаналлар.

Лиитэрэ бэнсиин көмүскэ тэҥнээх буоллаҕына

Саккырыыр бөһүөлэгэр (бу нэһилиэнньэлээх пуун почтовай аата – Баатаҕай Алыыта) “Саханефтегазсбыт” тэрилтэ биирдэ эмэ АИ-92 мааркалаах бэнсиини иһиттэргэ кутан аҕалар (ол – “тарированнай” дэнэр). Дьэ, ол кэлбит, күн аайы көстүбэт күндү бэнсииҥҥэ ол күн сиэбигэр укта сылдьар харчылаах, үптээх-астаах эрэ киһи сатаан тиксэр. Оттон бэнсиин кэлэр кэмигэр харчыта суох буолан атыыласпакка хаалбыт дьон тиэхиньикэ-көлө уматыгын чааһынайдартан атыылаһарга эбэтэр ол хаһан эрэ кэлиэхтээх дуу, кэлимиэхтээх дуу саҥа собуоһу кэтэһэргэ күһэллэллэр. Арыт уматык собуоһа онон түмүктэнэн да хаалыан сөп. Эһиил суол туруор диэри.

Арба да, санаабычча эттэххэ, Саккырыырга АИ-92 мааркалаах бэнсиин биир лиитэрэтэ 100 солкуобай буолар. Ыаллыы сытар Үөһээ Дьааҥы улууһугар 92-лээх бэнсиин биллэ чэпчэки – лиитэрэтэ 69 солкуобай. Онон бэнсиин биһиэхэ, Эбээн Бытантайга, көмүскэ тэҥнээх.

Биллэрин курдук, аныгы үйэҕэ ханнык баҕарар тыа киһитэ бэнсиинэ суох сатаммат. Бэнсииниҥ, уматыгыҥ суох буоллаҕына бииртэн биир кыһалҕа күөрэйэн тахса турар үгэстэнэр. Холобур, ынаххар-сылгыгар оккун тиэйиэхтээххин, тыаҕа тахсан оһоххо оттор маскын киллэриэхтээххин (ыал эрэ барыта кииннэммит ититиигэ холбонон олорор буолбатах), булка-алка, ойуурга сылдьыахтааххын. Уопсайынан, дьиэ кэргэҥҥин иитиэхтээххин. Мин өссө улуус, бөһүөлэк иһигэр улахан да, кыра да наадаҕа төттөрү-таары кэлэри-барары этэ да барбаппын. Ити саамай наадалааҕын, олоҕу хааччыйар тыын суолталаах суоллары ыйабын.

Даҕатан эттэххэ, Эбээн Бытантай улууһун үрдүнэн биир даҕаны сапыраапка ыстаансыйата суох. Биир даҕаны. Бүтүн улуус үрдүнэн. Онтон сылтаан олохтоох дьон, итиэннэ улуус иһинэн ааһар улахан таһаҕас массыыналарын суоппардара, улаханнык ороскуотураллар, эрэйдэнэллэр.            

Дойдубуттан эргиллэн кэлэн баран ити боппуруоһунан Өрөспүүбүлүкэ хааччыйыыга судаарыстыбаннай кэмитиэтигэр тахса сырыттым. Онтон маннык хоруйу туттум:

– Иһиттээх ньиэп бородууктата улуус ырааҕын-чугаһын уонна иһит (тара) сыанатын учуоттаан туран, “Саханефтегазсбыт” АУо сапыраапкалыыр ыстаансыйаларын сыанатынан атыыланар. Комиссионер ньиэп-бородуукталарын АЗС эрэ сыанатынан атыылыыр бырааптаах, үрдэтиэ суохтаах.

Баатаҕай Алыытын бөһүөлэгэр үлэлиир үс комиссионер баар: “Түгэһиир нэһилиэгэ” муниципальнай тэриллии, “Арктика” ТХПК, “Кочевник” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба. 2020 сыллаахха Баатаҕай Алыытыгар барыта 106,992 туонна иһиттээх ньиэп бородууктата тиэрдиллибитэ. Үөһэ ахтыллыбыт комиссионердар 2021 сылга Баатаҕай Алыыта бөһүөлэгэр барыта 131 туонна уматыгы аҕаларга сайаапка түһэрбиттэрэ.

Табаарынан (ТНП – товары народного потребления) хааччыйыы муниципальнай тэриллии ТНП-ны оҥорооччу аадырыһыгар түһэрбит сайаапкатынан оҥоһуллар. Оҥорон таһаарааччы төһө-хачча табаарга сайаапка киирбитинэн көрөн, барыахтаах табаар уопсай кээмэйин быһаарар.

Иһиттээх уматык суола-ииһэ, анал стационарнай сапыраапкалыыр ыстаансыйата суох, кырыы сытар, уһук сирдэргэ, ону тэҥэ урукку сылларга дебиторскай иэһэ суох муниципальнай тэриллиилэр дьаһалталарын сайаапкаларынан ыытыллар.

Эбээн Бытантай улууһугар 2020 сыллаахха барыта 219,888 туонна ньиэп бородууктата тиэрдиллибитэ. 2021 сыллаахха улуус 207,580 туонна уматыкка сайаапка түһэрбитэ.

Эбээн Бытантай улууһугар стационарнай сапыраапканы тутар үп-харчы өттүнэн туох даҕаны көдьүүһэ суох. Элбэх уматык атыыламмат буолан, барыс киирбэт.  

Түмүк оннугар

Түмүк оннугар бэрт кылгастык маннык этиэхпин сөп. Соторутааҕыта, аҕыйах хонуктааҕыта диэххэ сөп, Саха өрөспүүбүлүкэтин бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев биир мунньахха “дьон министиэристибэлэргэ олорбот” диэбитэ. Ол эппитэ күн бүгүн кынаттаах тыл буолан өрөспүүбүлүкэ былаһын тухары уостан түспэккэ хатыланар, ахтыллар буолла. Туох да диэбит иһин, өрөспүүбүлүкэ былаастара хоту дойду дьонугар арыый болҕомтолоох соҕустук сыһыаннаһаллара эрэйиллэр. Тоҕо диэтэххэ, омуннаабакка эттэххэ, хоту дойду дьоно үрүҥ күн сырдыгын анныгар дьоллоохтук-соргулаахтык олорор, кэнчээри ыччаты төрөтөн олоҕу салгыыр туһугар күн аайы олох эрэйин-кыһалҕатын муннуларынан тыыраллар, түөстэринэн тэлэллэр. Кинилэр күн аайы, хара сарсыардаттан киэһэ хойукка диэри олох олорор, тыыннаах буолар туһугар тэҥэ суох киирсиигэ охсуһаллар.

ЭБЭН ЭТТЭХХЭ

Кустуур – Эбээн Бытантай улууһун бөһүөлэгэ, Аллараа Бытантай нэһилиэгин киинэ.

Кустуур Саха сирин хоту өттүгэр, Бытантай үрэх хаҥас хочотугар, улуус киинэ Баатаҕай Алыытыттан хотугулуу-илин диэки 67 килэмиэтирдээх сиргэ, сытар. Кыһыҥҥы айан суолунан бардахха, 100 килэмиэтир буолар. 4 чаас кэриҥэ айаннаан тиийиллэр.

2018 с. РФ нэһилиэнньэтин ахсаанын муниципальнай тэриллиилэринэн ааҕыы ыстатыыстыкатыгар киирбитинэн, 2018 с. тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, Аллараа Бытантай нэһилиэгэр 740 киһи олорор. Оскуолатыгар 109 оҕо үөрэнэр. Ол гынан баран...

Мин дойдубуттан Дьокуускайга айаннаан кэлбит кэммэр, тохсунньу 29 күнүгэр, хомолтолоох сурах улуус дьонун барытын аймаата – Кустуур баар-суох соҕотох оскуолата уокка былдьанна. Бу дьиэ 2009 с. тутуллан киирбитэ. Нэһилиэккэ баһаарынай чаас, анал тиэхиньикэ-массыына суох буолан, быыһыыр кыах көстүбэтэх. Көрдөрбүтүнэн туран былдьаммыт.

Нэһилиэккэ “оҕолору ханна үөрэтэбит?” диэн сытыы боппуруос күөрэйдэ. Киһи оҕону-ыччаты үөрэтэригэр сөптөөх дьиэ-уот суох. Онон нэһилиэк олохтоохторо “бу уустук кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ салайааччылара саҥа оскуоланы туттарар сөптөөх быһаарыыны ылыналлар ини” диэн кэтэһэ, эрэнэ хаалаллар.        

Майя Акимова.