Олунньу 23 күнэ - саха омугар бэлиэ даата. Бу күн 1943 сыллаахха бүүс-бүтүннүү кэриэтэ саха буойуттарыттан турар 19 анал хайыһар биригээдэтэ Ильмень күөлүгэр, өстөөҕү кытары тэҥэ суох кырыктаах кыргыһыыга уот-будулҕан ортотунан ааспыта.
Арассыыйа бэрэсидьиэнигэр Саха сиринээҕи Бастайааннай Бэрэстэбиитилистибэтэ - Новгородскай уобаласка, олохтоох былаас уорганнарын көмөлөрүнэн, кыайыыга дьулуспут, эдэркээн тыыннарын толук уурбут саха ньургун уолаттарын кэриэстээн, Ильмень күөлгэ кыргыһыы 78-ыс сылын бэлиэтиир тэрээһин ыытта.
Саха сирин делегациятыгар киирдилэр: Ильмень күөлгэ охтубут саллааттар хаан-уруу сыдьааннара, Бастайааннай Бэрэстэбиитилистибэ иһинэн Уопсастыбыннай сүбэ чилиэттэрэ, Санкт-Петебурдааҕы саха сириттэн сылдьар дьон, устудьоннар түмсүүлэрин бэрэстэбиитэллэрэ. Ыалдьыттар Демьянскай кимэн киириигэ 3-үс, 19-ус, 40-ус анал хайыһар биригээдэлэргэ кыргыһа сылдьан дьоруойдуу охтубут саха буойуттара бииргэ көмүллүбүт уҥуохтарыгар, пааматынньыктарыгар сырыттылар.
Ыалдьыттар Устрека дэриэбинэ кытыытыгар, саха буойуттарын пааматынньыктарыгар, бииргэ көмүллүбүт уҥуохтарыгар, итиэннэ «Улуу Новгород – Старай Русса» улахан суол тоҕойугар турар “Саха буойуттарыгар -Старай Русса көмүскээччилэригэр» диэн ааттаах улахан мэҥэ таас өйдөбүнньүккэ тыыннаах сибэккки дьөрбөтүн уурдулар. 2020 сыллаахха Ретле дэриэбинэ таһыгар, Ильмень күөл кытылыгар Ньурба улууһун уопсастыбынньыктарынан туруоруллубут аар сэргэҕэ сылдьыы - кэриэстэбил күн умнуллубат түгэнинэн буолла.
Буойуннары ахтан-санаан ааһар кэриэстэбил миитиҥҥэ, Устереке дэриэбинэҕэ, Старай Русса оройуонун дьаһалтатын бэрэстэбиитэллэрэ, саха сирин делегациятын бэрэстэбиитэллэрэ, бэтэрээннэрэ тыл эттилэр.
“Ордук бэлиэтээн туран истиҥ махтал тылларын этиэхпин баҕарабын Наговскай сэлиэнньэ олохтоохторугар, биһиги буойуттарбыт бииргэ көмүллүбүт уҥуохтарын көрөн-харайан, харыстабыллаахтык сыһыаннаһалларыгар. Ис сүрэхпиттэн махтаныам этэ «Долина» экспедиция ыччатарыгар, кинилэр күн бүгүҥҥэ диэри утумнаахтык биһиги саллаатарбыт сырдык ааттарын үйэтитэргэ көрдүүр-булар дьаныардаах үлэлэрин тохтоппокко ыыталларыгар” – диэн тыл эттэ Арассыыйа бэрэссидьиэнигэр Саха сиринээҕи Бастайааннай Бэрэстэбиитилистибэтин солбуйааччыта Юрий Кравцов. Старай Русса оройуонун уонна Наговскай сэлиэнньэ бэтэрэннэрин сэбиэттэригэр Саха сирин аатыттан бэлиэ бэлэхтэрин туттарда.
Тэрээһин кыттааччыларын ортолоругар Саха сириттэн Марфа Нестерова баар, кини бу күн эһэтэ көмүллэ сытар көмүс уҥуоҕар бастакытын сырытта, долгуйан туран сүгүрүйдэ. Кини эһэтэ, саха киһитэ - Никифор Дьяконов манна 1942 сыллааха Новгородскай уобалаһын , Приютино дэриэбинэ босхолооһунун иһин сырдык тыына быстыбыт. « Мин бүгүн «Люблино поле» диэн ааттаах бииргэ көмүллүбүт буойуттар мэҥэ өйдөбүнньүктэригэр эһэм аатын көрдөөн буллум. Тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн уурдум, уонна долгуйан, уйадыйан турдум ийэм миэхэ кэриэс гынан аҕатыгар анаан хаалларан суруйбут хоһоонун аахтым. Новгород сиригэр, олохтоохторугар, Арассыыйа бэрэссидьиэнигэр Саха сиринээҕи Бастайааннай Бэрэстэбиитилистибэтигэр барыларыгар ис сүрэхпиттэн махтаныам этэ, саха саллааттарын бииргэ көмүллүбүт уҥуохтарын наһаа үчүгэйдик көрөн-харайан илдьэ сылдьалларыттан. Ол аата кинилэр хорсун быһыылара умнуллубат, олохторо мээнэҕэ олоруллубатах, ааттара ааттанар - олох салҕанар, кинилэр оҕолоругар, сиэттэригэр». – диэн эттэ саллаат сиэнэ.
Ильмень күөл ньууругар дьоруойдуу охтубут буойуттарын ааттарын үйэтитиигэ саха дьоно, Новгородскай уобалас олохтоохторо сүҥкэн үлэни ыытыллар. Ол курдук Кыайыы буолбута үбүлүөйдээх 75 сылыгар Ильмень күөл кытылыгар турар саха буойуттарын пааматынньыга реконструкцияланан саҥалыы сөргүтүллүбүтэ. Эмиэ бу сыл атырдьах ыйыгар, уопсастыбынньыктар көҕүлээһиннэринэн чэпчэки атлетикаҕа Ильмень күөлү тула сүүрүү буолбута. Ураты сүүрүүгэ Саха сириттэн 6 спортсмен кыттыбыта. Мантан инньэ бу тэрээһин үтүө үгэскэ кубулуйан сылын аайы ыытыллар буолуоҕа уонна бэйэтин тула дойду араас регионнарыттан спортсменнары мунньуоҕа. 2020 сылга, саха буойуттарын сырдык ааттарын үйэтитэр үгүс тэрээһин, дьаҥтан сылтаан атын кэмҥэ көһөрүллүбүттэрэ. Ол тэрээһиннэр биир сүрүн соруктарынан – Чурапчы оскуолатын үөрэнээччилэрэ уонна Новгородскай уобалас көрдүүр-булар этэрээттэрин ыччаттара бииргэ кыттыһан үлэлэрэ буолуоҕа.
