Кырачаан киһи бастаан уһуйааҥҥа сылдьар, онтон оскуолаҕа киирэн 11 сыл үөрэнэр, салгыы идэ баһылаан үлэһит буолаары устудьуон үрдүк аатын сүгэр. Эмиэ хас эмэ сыл үөрэнэн, эдэр исписэлиис буолары туоһулуур дьупулуом ылан, дьэ, улахан олоххо үктэнэр.
Биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт эдэр уһуйааччы, билигин төрөөбүт дойдутугар – Амма улууһугар – айымньылаахтык үлэлии сылдьар Вероника Федорованы кытта билсиҥ.
– Вероника, эйигин олус көхтөөх, аныгы кэм уһуйааччытын быһыытынан көрөбүн. Бэйэҥ тускунан кэпсээн, сэһэргээн бар. Ханна, хайдах үлэлии сылдьаҕын?
– “Кыым” ааҕааччылара, дорооболоруҥ! Мин Л.В. Киренскэй аатынан Амматааҕы лиссиэйгэ тэрийээччи-педагог быһыытынан 2016 сыллаахтан үлэлиибин. Бэйэм Аммаҕа оскуоланы бүтэрбитим, улааппытым, ХИФУ выпускнигабын.
– Хайыы үйэ оҕолору кытта үлэлээбитиҥ биэс сыл буолбут эбит. Оҕо эйгэтигэр сылдьар хайдаҕый?
– Оннук эбит ээ. Бу соторутааҕыта эрэ университеты бүтэрбит курдук этим. Оҕолору кытта үлэлиир үчүгэй. Оҕо эйгэтэ сырдык, ыраас, интэриэһинэй диэн, аҕыйах тылынан ойуулаан этиэхпин сөп. Оҕолор эйиэхэ эрэнэллэрин уонна итэҕэйэллэрин билэ-көрө сылдьар ураты иэйии дии саныыбын. Бэйэм талаһан туран оҕолору кытта үлэлииргэ санаммытым.
– Үөрэххин бүтэрэн баран, тоҕо дойдугар төннөн үлэлииргэ быһаарыммыккыный?
– Эдэр киһиэхэ ордук харчы өттүнэн куоракка олорон үлэлииргэ ыарахан этэ. Уопута суох киһини үчүгэй хамнастаах үлэҕэ мээнэ ылбаттар. Ити санааттан улууска тахсан үлэлииргэ санаммытым. Дойдубар тахсан уопутуруом, харчы мунньунуом диэн буолбута. Маны таһынан, төрөөбүт улууһум сайдарыгар кыра да буоллар, кылааппын киллэрээри диэхпин сөп.
– Оҕолору кытта үлэлиир хайдах эбитий? Бу сыллар усталарыгар туох эмэ санаа үөскээтэҕэ дии...
– Бастатан туран, эппиэтинэстээх. Оҕолору мөҕөр, куоласкын сонотор хайдах да сатаммат. Дьиҥэр, биһиги син учууталларбытыттан мөҕүллэн киһи-хара буоллахпыт (күлэр). Билиҥҥи оҕолор ону ылымматтар, син биир бэйэлэрэ хайдах санаабыттарын оҥороллор. Ол иһин мин иитэр-үөрэтэр оҕолорбун кытта доҕордуу сыһыаны олохтуу сатыыбын. Кинилэр – миэхэ, мин кинилэргэ итэҕэйсэрбит курдук сыһыаны үөскэтэбин. Өссө наар аһаҕастык кэпсэтэбин, туох эмэ кыһалҕа үөскээбит буоллаҕына, көмө-тирэх буола сатыыбын, сүбэлиибин. Оччоҕуна оҕолору кытта өйдөһүү тахсар эбит, үлэлииргэ да чэпчэки буолар.
Эбэн эттэххэ, билигин аныгы оҕолор сайдалларыгар усулуобуйа бөҕө баар. Бииртэн биир саҥа бырайыак, куйаар ситимигэр былаһаакка үөскээн иһэр. Оҕолор бэйэлэригэр бүгэн хаалбакка, сайдыы суолун тобулаллар, билиилэрин-көрүүлэрин чиҥэтэ сылдьаллар. Уһуйааччы кинилэр интэриэстэрин учуоттаан, сөпкө салайан биэрдэҕинэ, эдэр дьон салгыы бэйэлэрэ баран иһэллэр. Холобур, ютубу, инстаграмы, тик-тогу – барытын баһылаатылар эбээт. SMM эҥин диэн саҥа идэҕэ бэйэлэрин холонооччулар элбээтилэр, хаамыраттан олох толлубаттар. Маннык оҕо аһаҕас буолар, бэйэтигэр эрэлэ улаатар дии саныыбын. Аҥаардас үөрэххэ эрэ охтубакка, дьоҕурдарын сайыннарар буолбуттара туох да куһаҕана суох.
– Оскуолаҕа үлэҥ туһунан салгыы сырдат эрэ... Быһаччы үөрэнээччилэри кытта үлэлиир буоллаҕыҥ? Эйигиттэн туох ирдэнэрий?
– Бастаан киирии курдук олохпуттан биир кэрчик кэми сырдатан ааһыым дуу... Мин устудьуоннуур сылларым наһаа чаҕылхайдык уонна умнуллубаттык ааспыттара. Идэлээх сойууска киирэн, университет култуурунай тэрээһиннэрин иилиир-саҕалыыр хамыыһыйа бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитим. Актыбыыс буоламмын, билсэр-көрсөр эйгэм кэҥээн, элбэх эрэллээх доҕотторбун булбутум. Билигин даҕаны устудьуон кэмнээҕи доҕотторбун кытта чугастык алтыһабын. Ол кэрэ кэми билигин сылаастык ахтан-санаан ааһар олус долгутуулаах.
Университекка актыбыыстаабыт уопутум билиҥҥи үлэбэр олус көмөлөһөр. Үөрэх таһынан оҕолор бэйэлэригэр лиидэр хаачыстыбаларын сайыннаралларыгар көмөлөһөбүн. Биһиги оскуола иһинэн араас интэриэһинэй тэрээһиннэри тэрийэбит, улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһиилэргэ кыттабыт. Оҕолор эрдэттэн талааннарын, дьоҕурдарын сайыннардахтарына, инники олохторугар элбэх уустугу көрсүө суохтара диэн санаанан салайтарабын.
Бэйэм омук тылын тылбаасчыта идэлээхпин. Өссө устудьуоннуу сылдьан “бу идэ миэнэ буолбатах эбит” диэн санааҕа кэлбитим. Өрүү айар, тэрийэр үлэҕэ талаһарым, наар олох үөһүгэр буолуохпун баҕарарым. Ол да буоллар син биир үөрэхпин бүтэрбитим. Эдэр исписэлиис буолан баран, оҕолору кытта үлэлиэхпин баҕарабын диэн оскуолаҕа кэлбитим. Этэргэ дылы, сүрэҕим, санаам туохха сытарынан диэххэ. Омук тылын син билэбин эрээри, быраактыка тиийбэт буолан, умна быһыытыйан эрэбин быһыылаах. Тылы үөрэтэр киһи күн аайы дьарыктана сылдьыахтаах, миэхэ ол тиийбэт. Билиҥҥи үйэҕэ араас бырагыраама, төлөпүөҥҥэ сыһыарыы элбэх. Онон туһанан, бэйэбин дьарыктыы сатыыбын.
– Эдэр дьон тыа сиригэр таласпат дииллэрэ төһө оруннааҕый?
– Чэ, баҕар, биэс эҥин сыл анараа өттүгэр ыччат улууска, нэһилиэккэ тиийэн үлэлиири сэҥээрбэт этэ. Хата, билигин эдэр дьон тыа сиригэр тахсан кимнээҕэр үчүгэйдик үлэлиир буолла диэн көрөбүн. Онно төрүөт элбэх буоллаҕа дии. Баҕар, дьиэ кэргэн кыһалҕатынан да буолуон, хамнас балаһыанньата да ордук буолуон сөп. Сорохторго өрөспүүбүлүкэ киинигэр олохсуйар дьиэ-уот, хамнас өттүнэн уустук. Онон аһара баһан “тыа сиригэр эдэр дьон тиийэн үлэлээбэттэр” диир сыыһа буолуо, киһититтэн бэйэтиттэн тутулуктаах. Холобур, мин Аммаҕа олохсуйбутум номнуо биэс сыл буолан, алтыс сылыгар барбыт эбит.
– Вероника, аны туран, эн наһаа айар куттаах киһигин. Араадьыйаларга ырыаҥ элбэхтик иһиллэр, бэйэҥ саастыылаахтаргар ырыа толорооччу быһыытынан биллэҕин. Ырыаҕа сыһыаныҥ туһунан сырдат эрэ...
– Нэһилиэк вокальнай ансаамбылыгар иккис сылбын дьарыктанабын. Сыанаҕа тахсан соҕотоҕун эмиэ ыллыыбын. Бэйэм кыра эрдэхпиттэн ыллыыр буоламмын, бу дьарыкпын бэйэбин кытта илдьэ сылдьабын. Ырыа миэхэ уоскулаҥы бэлэхтиир. Өр ыллаабатахпына, сыанаҕа тахсыбатахпына, ыалдьан киирэн барабын, доруобуйам туруга мөлтөөбүккэ дылы буолар.
Өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар ырыабын биэрэн турардаахпын, дьон-сэргэ сэҥээриитин син ылбытым. Ыллыырбын олус сөбүлүүбүн, өссө талааммын сайыннарыахпын баҕарабын. Улууска ыытыллар култуурунай тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттабын.
– Эйигин, эдэр киһини, билигин саамай туох кыһалҕа долгутарый?
– Кыһалҕа диэн буолбакка, инники олоҕу торумнааһын диэн буолара буолуо. Киһи син биир олоххо туох эрэ сыаллаах буолуохтаах. Арыый да чугастааҕы долгутар боппуруоһу эттэххэ, үчүгэй үлэ булан, куоракка көһөн үлэлиэхпин баҕарабын. Биир сиргэ олорон хаалбакка, сайдыахха наада. Кэнэҕэс дьиэ-уот тэринэн, төрөппүт үрдүк аатын сүгэн туох баар күүһү оҕону иитиигэ ууруохпун баҕарабын. Бу учуутал быһыытынан үлэлээбит сылларым оҕо иитиититтэн инникитэ олус тутулуктааҕын көрдөрдө. Оҕону сөпкө иитии, сөптөөх суолунан айанныырыгар көмө-тирэх буолуу диэн сыралаах үлэттэн тахсар эбит.
– Биһиги кэпсэтиибитин ыччатынан саҕалаабыппыт, кинилэринэн түмүктүөххэ?
– Билиҥҥи үйэ дьоно билиигэ, сайдыыга олус тардыһыылаахтар. Араас хайысхаҕа барытыгар кимэн киирэн иһэллэр. Саха дьоно ханна тиийбэтэхтэрэ баарай?! Талааннара, сатабыллара диэн сүрдээх. Тыа сиригэр дьоһуннук тэринэн, бур-бур буруо таһааран этэҥҥэ олорор ыал наһаа элбэх, ол аата биһиги төрөөбүт дойдубут сайдар кыахтаах диэн өйдүөххэ сөп. Саамай сүрүнэ, бириэмэни туһата суохха ыыппакка, төһө кыалларынан олоххо көхтөөх буоллахха, барыта табыллар.
Үгүс ыччат билигин чөл олоҕу тутуһар, арыгыны, табаҕы батыспат. Наар дьарыктаах буоларга дьулуһаллар. Туох эрэ саҥаны айа-тута сылдьаллар. Аны туран, саҥаны толкуйдуу түһэллэринэн, уларыйыыга чэпчэкитик сыһыаннаһалларынан маладьыастар. Билигин эдэр дьон араас эйгэҕэ ситиһиилэрин туһунан ааҕа-билэ, истэ сылдьарбыт олус үчүгэй.
Мин эмиэ киһи астына көрөр, сөҕөр, киэн туттар киһитэ буолуохпун баҕарабын. Бэйэм өрөспүүбүлүкэбэр наадалаах уонна туһалаах исписэлиис быһыытынан сайыннахпына, наһаа үчүгэй буолуо этэ, онно эрэллээхтик дьулуһабын.
– Кэпсээниҥ иһин махтал!
Сэһэргэстэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
