АЛРОСА хампаанньаҕа бүгүн барыта холбоон – Арассыыйаҕа, Африка дойдуларыгар, Гонкоҥҥа, Холбоһуктаах Араб эмиратыгар, Индияҕа, АХШка, Израильга, Бельгияҕа – 32,5 тыһ. киһи үлэлиир. Ол эрээри хампаанньа үлэһитин баһыйар үгүс өттө – 90-тан тахса бырыһыана, Саха сиригэр олорор уонна үлэлиир.

Бу матырыйаалтан эһиги кинилэр тустарынан уопсай өйдөбүлү ылыаххыт.

Биллэн турар, хампаанньаҕа араас идэлээх, суоллаах-иистээх дьон үлэлииллэр. Ол эрээри, ыстатыыстыка быһыытынан саамай “орто таһымы” ойуулаатахха, маннык хартыына ырылыйан тахсар.

АЛРОСА орто ыстатыыстыкалаах үлэһитин сааһа – 41. Кини сир баайын хостуур комплекска үлэлиир, ол эбэтэр аһаҕас карьертан урууданы тиэйэн таһаарар ыарахан тиэхиньикэни ыытар, эбэтэр, сир анныгар сылдьан алмааһы хостуур. Кини – үрдүк үөрэхтээх, ону таһынан мэлдьи АЛРОСА каадыры бэлэмниир Киинигэр таһымын үрдэтинэр. Кини Саха сиригэр олохсуйан олорор, манна баахтанан сылдьан үлэлиир киһи буолбатах. Кини хампаанньаҕа үлэлээбит ыстааһа 13 сылтан тахсыбытыттан сиэттэрэн, “үлэтин таптыыр эбит” диэн түмүк оҥостуохпутун сөп.

Саҥа киирээччилэр уонна удьуор алмаасчыттар

АЛРОСА Каадыры салайар управлениетын начаалынньыга Алина Пацианская: “Кэлэктиип букатын хамсаабатын, хастыы эмэ сылы быһа састааба төрүт уларыйбатын кэриэтэ. Биһиги хампаанньабытыгар удьуорунан, 50-нуу сыл устата халбаҥнаабакка үлэлээбит династиялар бааллар. Бырамыысыланнас атын тэрилтэлэригэр холоотоххо, каадыр халбаҥнааһына биһиэхэ мэлдьи да намыһах. Ол хампаанньа үлэтэ туруктааҕын, бигэтин көрдөрөр. Киһи биир үлэҕэ өр сырыттаҕына, идэтин толору баһылаабыт профессионалга кубулуйар. Биһиги сир баайын хостуур ураты производствоҕа үлэлиир буоламмыт, үлэһиттэрбит Арассыыйа ханнык баҕарар үлэтин ырыынагар үрдүктүк сыаналаналлар.

Сир баайын хостооһуҥҥа быһаччы кытталларын сэргэ, бэрт элбэх киһи тырааныспар комплексыгар, хапытаалынай тутууга, геологоразведкаҕа сылдьаллар. Хампаанньа ханнык саҥа бырайыагы саҕалыырыттан, штат төһө толорутуттан көрөн, ханнык идэлээх исписэлиис төһө элбэх ирдэнэрэ быһаарыллар. Ол эрээри, геология салаатын исписэлиистэрэ, геодезистар, минералогтар, гидрогеологтар, геофизиктар мэлдьи үрдүктүк сыаналаналлар. Бу маннык идэлээх дьон биһиги хампаанньабытыгар үлэ булар кыахтара атыттардааҕар үрдүк буолар”, – диир.

Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска

АЛРОСА бэйэтин кэккэтигэр эдэр дьону хама­ҕатык ылар, кинилэр исписэлиис быһыытынан сайдалларыгар-үүнэллэригэр кыаҕы биэрэр. Хампаанньаҕа 30-гар диэри саастаах эдэр ыччат 15 %-ны ылар. Эдэр дьону өйүүргэ туһуламмыт хас да бырагыраама үлэлиир. Холобур, хампаанньаҕа үлэлээри улуустан куоракка көһөн кэлбит дьон уопсай дьиэнэн хааччыллаллар, кэлэр өттүгэр кинилэр дьиэ-уот ылыналларыгар көмө оҥоһуллар.

Хампаанньа эдэр исписэлиистэрэ тэрилтэ араас үөрэтэр бырагыраамаларыгар кыттыахтарын сөп. Олортон саамай улаханнара: “АЛРОСА потенциала” – инновацияҕа уонна саҥаны айар үлэҕэ кыымы саҕар, хампаанньаны эдэр инженердэринэн уонна билим каадырдарынан хааччыйар соруктаах. “АЛРОСА лиидэрдэрэ” – хампаанньа салайар састаабыгар анаммыт корпоративнай бырагыраама. Бу бырагыраама хампаанньа салайар эргимтэтэ идэтийиитин дириҥэтиигэ, салайар дьоҕурун сайыннарыыга туһуланар.

“Аргыс” – ыраах сиртэн кэлбит араас омук бэрэстэбиитэллэрэ АЛРОСА бырамыысыланнай былаһааккаларыгар киирэн оннуларын булалларыгар, кэлэктиипкэ судургутук уонна чэпчэкитик киирэллэригэр анаммыт бырагыраама.

Итини таһынан, АЛРОСАҕа настаабынньыктааһын уонна тус уһуйааччылар бырагыраамалара үлэлииллэр.

2020 сыл туругунан, хампаанньа үлэһитин 31 %-на дьахтар буоларынан киэн туттабыт. Даҕатан эттэххэ, бу үрдүк көрдөрүү бигэтик олоҕуран турбута өр буолла.

Үлэҕэ ылыыга, бастатан туран, исписэлиис таһымыгар улахан болҕомто ууруллар. Олохтоох дьону бастакы уочарат ыларга кыһаналлар. Ол – сиэрдээх, тоҕо диэтэххэ, биһиги үлэлиир эрэгийиэммитин ытыктыыбыт. Олохтоох каадыры үлэҕэ ылыы – эрэгийиэн социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар көмөлөһүү, уустук усулуобуйаҕа олохтоох нэһилиэнньэ сиэрдээх хамнастаах буоларыгар, олоҕун таһыма үрдүүрүгэр көмөлөһүү.

Ити чааһыгар АЛРОСА хампаанньа Саха сирин салалтатын кытта толору өйдөһөн, “Олохтоох каадыры – бырамысыыланнаска” өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама чэрчитинэн үлэлэһэр. Ити бырайыак 2017 с. тэриллэн үлэлиэҕиттэн, бырамыысыланнас эйгэтигэр барыта 25 тыһ. Саха сирин олохтооҕо үлэҕэ киирдэ.

2018-2020 сылларга, бу бырагыраама быһыытынан, АЛРОСАҕа Саха сирин 3929 олохтооҕо үлэлии киирдэ. Кинилэр билигин араас хайысхалаах, таһымнаах идэлэргэ үлэлииллэр, ким эрэ оробуочайдыыр, ким эрэ инженер-тиэхиньик салаатыгар сылдьар. Идэтийиилэрин таһыма намыһах дьон АЛРОСА Каадыры бэлэмниир Киинигэр үөрэнэр кыахтаналлар.

Өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама чэрчитинэн эбэтэр көннөрү үлэҕэ киирии бэрээдэгинэн, 2020 сыл устата АЛРОСАҕа барыта Саха сирин 1735 олохтооҕо киирбитэ.

Саҥа киирбит үлэһиттэргэ анаан настаабын­ньыктааһын бырагыраамата үлэлиир. Атыннык эттэххэ, саҥа киирбит каадырга уопуттаах, сааһырбыт кэллиэгэтэ сыһыарыллан “шефтэһэр”, кэлэктиипкэ киллэрэр, үлэ кистэлэҥнэригэр, тэрилтэ ис култууратыгар уһуйар, үлэҕэ үөскүүр араас быһыыга-майгыга хайдах-туох гыныллыахтааҕар такайар. Ити курдук, настаабынньык үөрэнээччитэ идэтин-үлэтин толору баһылыар, кэлэктиипкэ киириэр диэри сылдьыһар.

Буурдуур-дэлби тэптэрэр үлэлэр учаастактарын начаалынньыга Геннадий Федоров:

“Саҥа киирэр каадырдарга көмөлөһүөн, кинилэр адаптацияны ааһалларыгар, производствоны, бырамыысыланнаһы баһылыылларыгар, тыл уонна култуура араастаһыытын чэпчэкитик аһаралларыгар көх-нэм буолуон баҕалаах актыыбынай үлэһиттэри сүүмэрдиибит. Эдэр дьон ортотугар нуучча тылын билбэт буолуу кыһалҕата суох, оттон урукку өттүгэр маннык улахан хампаанньаларга үлэлээбэтэх сааһыран эрэр дьоҥҥо ол – баар. Настаабынньыктааһын бырагыраамата ону мүлүрүтэргэ, сымнатарга туһуланар. Биһиги хамаандабытын кытта ыйга иккитэ-үстэ көрөн кэпсэтэбит, ырытыһабыт, үөскээбит балаһыанньаны дьүүллэһэбит. Ол түмүгэр, хампаанньаҕа үлэҕэ саҥа киирбит киһи хаһан да бэйэтин соҕотох курдук санаммат, чуҥкуйбат. Тэрилтэбит түмсүүлээх буоларыгар, “хамаанда тыына” үөскүүрүгэр бу бырагыраама аһара үчүгэйдик дьайар – настаабынньыктааһын бырагырааматын иһинэн ааспыт дьон кэлэктиипкэ түргэнник киирэллэр, устунан лиидэр буолан, бэйэлэрин тула хамаанда тэринэр таһымҥа кытта тахсаллар”, – диэн кэпсиир.

Үчүгэй исписэлиис буолан тахсар туһугар, үлэлиэххэ уонна таһымы үрдэтиэххэ...

Хампаанньа хас биирдии үлэһитэ үөрэнэр кыахтаах (сороҕор, эбээһинэстээх). Ол идэҕэ бэлэмнээһин, таһымы үрдэтии, куурустары ааһыы, ардыгар учуонай истиэпэни ылыы буолуон сөп. Дьон баһыйар үксэ АЛРОСА Каадыры бэлэмниир Киинигэр үөрэнэр. Үгэс курдук, хас биирдии үлэһит, саамай кыччаабыта 2 сылга биирдэ, ханнык эрэ кууруһу ааһар, разрядын үрдэтэр, бырамыысыланнас куттала суох буолуутун саҥа быраабылаларын үөрэтэр.

АЛРОСА үлэһиттэрэ – билигин Саха сирин саамай элбэх хамнастаах дьоно. 2020 сылга кинилэр орто хамнастара биир ыйга 138,4 тыһ. тэҥнэһэр этэ. Үлэһиттэр идэлээх сойуустарын Кэлэктиибинэй дуогабарын быһыытынан, хамнас сыл аайы индексацияланан иһэр. 2010 сылга холоотоххо, 2020 сылга АЛРОСА үлэһитин хамнаһа 3 төгүл эбилиннэ. Ол – инфляцияны лаппа куотан иһэр көрдөрүү. Ити курдук, АЛРОСА хамнаһа Саха сирин орто хамнаһын (76,7 тыһ. солк.) 2 төгүл кэриэтэ куоһарар.

Хамнас төлөбүрэ улаатан иһэрин сэргэ, иһигэр араас социальнай төлөбүрдэртэн, биһирэбил бириэмийэлэртэн турар. Үлэ төлөбүрүн пуондата (ФОТ) эмиэ үрдүүр. 2010-2020 сыллар усталарыгар Саха сиригэр АЛРОСА уопсай ФОТ-а 300 млрд солк. тахса көрдөрүүлээх.

Үөһэ этиллибитин курдук, АЛРОСА хампаанньа үлэһиттэрин баһыйар үгүс чааһа Саха сирин олохтоохторо буолан, ФОТ-ка киирэр үп-харчы (атыы-тутуу, эргиэн-урбаан көмөтүнэн), түмүгэр тиийэн, син биир өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин туһугар үлэлиир.