Дьокуускайга 9 000 кэриҥэ cир учаастагын уу ылар кутталлаах!

Саас өрүстэр эстиилэригэр ууттан чугас дьиэлээх-уоттаах дьон иннэ үрдүгэр олороохтууллар. Күнү-күннүктээн кэтээн-манаан, ыксал суоһаатаҕына, харбыт мууһу үөһэттэн дэлби тэптэрэн, үлэ бөҕө буолар. Атыттар үөрэнэн хааллыбыт быһыылаах, тустаах дьон кыһалҕатын эрэ курдук өйдүүбүт. "Олор ууга барбыттар үһү" эрэ диэни истэбит. Сонньуйааччы сонньуйар, аахайбат – аахайбат.

Олорбуппут сыччах, онтубут баара, былырыын уу ылыан ("зоны затопления") уонна ууга барыан ("зоны подтопления") сөптөөх сирдэр испииһэктэрин Экология министиэристибэтэ оҥорон таһаарбыт. Саха сирин үрдүнэн уопсайа 128 нэһилиэнньэлээх пуун, ол иһигэр Өлүөнэ тардыытыгар турар Дьокуускай куорат баһыйар аҥаара испииһэккэ хабыллыбыт. Бу уларытыы сокуонунан бигэргэнэн хамсаабат баай судаарыстыбаннай реестригэр (ЕГРН) номнуо киирдэ.

Нэһилиэнньэҕэ улахан долгуйуу-айманыы суох курдук эрээри, маннык кыһалҕаҕа кыһарыйтарбыт биирдиилээн ыаллар "уйаларыгар номнуо уу киирдэ"...

Туох охсуулааҕый?

Сорохтор, баҕар: "Уу ылар да, ылбат да сиригэр үйэ-саас тухары олорон кэллибит. Дьокуускай бу сыллар тухары эриһэн турда", – дии саныыргыт буолуо. Ол иһигэр "ээ, чэ, отчуокка эрэ суруйалларыгар ини..." диэччилэр эмиэ бааллар.

Долгуйбат буолар сатаммат: нэһилиэнньэҕэ охсуулаах. Туох охсуулааҕый?

АФ Уу кодексын 67.1 ыстатыйатын 6-с пуунугар олоҕу­ран, уу ылыан уонна ууга барыан сөптөөх сирдэргэ дьиэни-уоту, социальнай эбийиэги тутар төрүт көҥүллэммэт. Аны туран, бу испииһэк оҥоһуллуон иннинэ эрдэ тутуллубут элбэх кыбартыыралаах дьиэлэри, социальнай эбийиэктэри реконструкциялыыр эмиэ бобуллар. Өскөтүн уу ылыан сөптөөх учаастагар куорат дьаһалтатыттан көҥүлэ суох дьиэ тутуннаххына, гааһы да, ититиини да кыайан холботторор-киллэртэрэр кыаҕыҥ суох. Тутуллан бүппүт дьиэҥ көҥдөй көхсүн көрөн баран олороргор эрэ тиийэҕин.

Урукку өттүгэр маннык бобуу суоҕа. Улуус олохтоохторо уу ылыан сөптөөх сиригэр дьиэ туттуохтарын баҕарар буоллахтарына, "хоромньу тахсар түгэнигэр харчы көрдөөбөппүн, бэйэм эппиэтинэспэр ылабын" диэн араспыыска суруйаллара. Оччоҕо дьиэ туттаргар сөбүлэҥ докумуонун биэрэллэрэ. Билигин араспыысканы билиммэттэр, сокуон кытаатан биэрдэ.

Бу испииһэк былырыын кө­рүллүбүтэ уонна ити сыл бигэргэммитэ. Онон, "cибиэһэй" дааннайынан оҥоһуллан турар. Аны туран ити иннинэ төһөлөөх киһи, ыал "кэлин харчыланнахпытына, дьиэ туттуохпут" диэн, учаастак атыылаһан дьолломмута буолуой? Атыылыыр кыахтара эмиэ суох. Ким атыылаһыай?! Саха сирин үрдүнэн ууга барыан, уу ылыан сөптөөх сирдэр испииһэктэрэ тустаах тэрилтэлэр саайтарыгар аһаҕас дьүүлгэ тахсыбыта быданнаата.

Ханнык сирдэр  "уу ылар суонатыгар" киирдилэр?

Хатас улахан аҥаара ууга барыан сөптөөх сирдэр испииһэктэригэр киирдэ

Хатас улахан аҥаара, Дьокуускай кытыы сирдэрэ хабылыннылар. Манна үксүн элбэх оҕолоох ыалларга биэрбит учаастактар киирдилэр.

Уустук балаһыанньа Пригороднай, Сыырдаах, Тулагы, Капитоновка, Табаҕа уонна Марха кэккэ түөлбэлэригэр үөскээтэ. Ууга барыан сөптөөх сир, бэл, Маҕан суолун 7-c килэмиэтиригэр кытта баара бэлиэтэннэ.

Дьокуускай бу учаастактарыгар дьиэ туттуон баҕарар дьоҥҥо мээрийэ аккаас биэрэ олорор. Дьаһалта аккаастыырын сокуон бигэргэтэр эбит. Онон аахса-сууттаһа сатыыр туһата суох...

Элиитэлии  203-с түөлбэ?..

203 түөлбэни уу ылыа дуо?

Министиэристибэ, дьаһалта саайтыгар уу ылыан, ууга барыан сөптөөх сирдэр тустарынан суруллар-ыйыллар да, "элитнэй" диэн ааттыыр 203-c түөлбэбит туһунан туох да этиллибэт, хаартаҕа көстүбэт. Бу түөлбэ тутуллан эрдэҕиттэн "кумах үрдүгэр турар, онон улахан уу суурайан ааһар кутталлаах", "Өлүөнэ мууһа хаайдар эрэ уу ылар" диэн кэпсээн толору этэ. Арааһа, сүрэҕэ суох эрэ киһи ити туһунан кэпсээбэтэх буолуохтаах.

Киэҥэ суох сиргэ 16-лыы этээстээх уонтан тахса улахан дьиэни тутан дьэндэттилэр. Уһуйаан, оскуола, атыы-эргиэн кииннэрэ, биир-биир аахтахха, чэ, тутуу элбэх. 2019 сыл сааһыгар өрүс устарыгар муус харан, уу дьон олорор дьиэтин ыксатыгар чугаһаан турардаах. Харбыт мууһу эстэрэн ууну тохтоппуттарын өйдүүбүн. Ол да үрдүнэн бу түөлбэҕэ кыбартыыра олус сыаналаах. Холобур, өрүс диэки кытыы турар дьиэҕэ биир хостоох кыбартыыраны (44,3 кв.м.) 7,5 мөл. солк, оттон үс хостооҕу (90 кв.м.) 15,5 мөл. солк. сыана быһан атыылыы тураллар.

"203-c түөлбэ уу ылар сиригэр турар дуу, суох дуу?" диэн ыйытыылаах Дьокуускай дьаһалтатыгар эрийэ сырыттым. Исписэлиистэр маннык хоруйдаатылар: "203-c түөлбэ уу ыларыгар куттала суох сир буолан испииһэккэ киирбэтэ. Дьокуускай куорат иһигэр, сүрүннээн, сөмөлүөт пуордун диэки өттө хабылынна".

203-c түөлбэ уу ылыан сөптөөх сиринэн ааҕыллыбат эбит, онон испииһэккэ киирбэтэх.

Куорат дьаһалтата  туох диирий?

Бу кыһалҕа, биллэн турар, ордук куорат кытыы сирдэригэр олорор, учаастак атыыласпыт дьону долгутар. Баһылык нэһилиэнньэни кытта көрсө тиийдэҕинэ, олохтоохтор ыйыталаһар ыйытыылара – ити.

Атырдьах ыйын бүтэһик күн­нэригэр Евгений Григорьев Хатас олохтоохторун кытта көрсүһүүтүгэр: "Бүтэһик дааннайдарынан, куорат иһигэр уонна таһынааҕы нэһилиэнньэлээх пууннарга 8 970 учаастак уу ылар суонатыгар киирдэ. Хомойуох иһин, итиннэ дьон дьиэ туттар кыаҕа суох. Биэрэги бөҕөргөтөр даамба ту­ту­лун­наҕына, бу кыһалҕаны бы­һаа­рыахпыт. Ити хайысхаҕа күүскэ үлэлиибит, билигин бырайыактыыр-симиэтэлиир докумуоннарга көннөрүүлэри киллэрэ сылдьабыт", – диэн быһаарбыта.

Инженернэй көмүскэл, чахчы, тутуллуо дуо?

Биир гидротехническай тутууга хас эмэ уонунан мөлүйүөн харчы наада. Бырайыакка көстөрүнэн, түөрт учаастакка – Табаҕаҕа, Хатаска, Пригороднайга, Тулагыга – тутуллара бэлиэтэнэр.

Куорат дьаһалтатын Градостроительство уонна тырааныспар инфраструктуратын департамена Өлүөнэ биэрэгин устун инженернэй көмүскэли тутуу планировкатын өссө былырыын саҕалаабыта. Эрдэ эппитим курдук, ол оҥоһуллан бүтэн, сөбүлэҥи ылан, билигин бырайыактыыр-симиэтэлиир докумуон үлэтэ бара турар. Докумуон оҥоһуллан бү­тэн судаарыстыбаннай эспэртиисэни аастаҕына, "Воспользование и использование природных ресурсов" федеральнай бырагыраамаҕа киир­сэн субсидияны ыларга үлэ­лэ­һиэхтэрэ.

Онон уһун-киэҥ буолсу: докумуон бүтэһиктээх барыйаана хаһан бигэргэнэн, "федераллартан" үп көрүллэн, тутуллан... Үп көрүллэрэ-көрүллүбэтэ өссө чуолкайа биллибэт.

Градостроительство департамена иһитиннэрбитинэн, инженернэй көмүскэл тутулун­наҕына эрэ, Дьокуускай куоракка уу ылыан, ууга барыан сөп­төөх сирдэр кыраныыссалара уларыйыаҕа. Онон, билиҥҥи туругунан, бу айдааннаах суонаттан тахсар биир эрэ суол баар. Ол – гидротехническай тутуу, судургутук эттэххэ, саҥа даамбаны тутуу.

* * *

Учаастак атыылаһыаххыт, дьиэ туттуоххут иннинэ үчү­гэй­дик үөрэтиҥ, уу ылыан сөптөөх сирин испииһэгэр киирбитин-суоҕун билиҥ. Оттон "ууга барар" учаастакка түбэспит дьон, бааргытын биллэриҥ, туруорсуҥ, олорон хаалымаҥ. Этэргэ дылы, ытаабат оҕону эмсэхтээбэттэр.

"Уруу ырааҕа, уу чугаһа ордук" диэн уос номоҕо баар. Бу түбэлтэҕэ "уубут ыраа­ҕа" ордук буолла...

Пригороднай, Сыырдаах, Тулагы, Капитоновка, Чохтоох Хаҥалас, Хатас, Табаҕа, Марха сэлиэнньэлэр, Маҕан­ныыр суол 7-с килэмиэтирэ уонна Дьокуускай куорат өрүс биэрэгэр чугас сытар учаастактара "уу ылыан сөптөөх сирдэригэр" киирэллэр. Куорат үрдүнэн уопсайа 8 970 учаастак бу испииһэккэ хабыллар. Манна дьиэ-уот, социальнай эбийиэк тутар, урукку тутуулары реконструкциялыыр көҥүллэммэт.

Уу ылар сиригэр учаастактаах  дьон санааларын үллэстэллэр

Василий, Сэбиэскэй аармыйа 50 сыла түөлбэҕэ учаас­так атыыласпыт, 43 cаастаах:

– Биһиги учаастакпыт уу ылыан сөптөөх сиригэр киир­дэ. Ханнык киритиэрийинэн киллэрбиттэрин бэйэбит да билбэппит. Бу түөлбэни уруккуттан билэбин. Биирдэ даҕаны уу тахсыбытын өй­дөөбөппүн. Икки сыллааҕы­та учаастак атыылаһан сирин тэҥнээбиппит, коммуникация киллэртэрбиппит. Билигин кэлэн дьиэ туттарбытын көҥүллээбэттэр. Сурук бөҕөтүн суруйан, үҥсэн туһа суох...

Екатерина, Марха олох­тооҕо, 37 cаастаах:

– 2019 cыл сайыныгар учаастак атыылаһан дьиэ туттубуппут, гаас киллэртэрбиппит. Сөбүлэҥ биэрбиттэрэ. Билигин кэлэн "эһиги дьиэҕит уу ылыан сөптөөх сиригэр турар" диэн дьиэбит докумуонун кыайан оҥорторбокко сылдьа­быт. Учаастакпыт Марха ортотугар турар. Хас да килэмиэтир ыраах сытар, уолан эрэр Марха үрэҕин уута тахсыа үһү. Итини хайдах быһаарыахха сөбүй?!

Светлана, Хатас олох­тоо­ҕо, элбэх оҕолоох ийэ:

– Хатас сэлиэнньэтигэр элбэх оҕолоох ыалларга учаастагы тоҕус сыллааҕыта биэрбитинэн барбыттара. Үгүстэр 2018 с. уот ситимэ тардыллыбытын кэннэ биирдэ оҥостон, дьиэ туттан барбыттара. Хатаска элбэх оҕолоох ыаллар кыбартаалларыгар 2000 тахса учаастак баар. Кыбартаал биир өттө ууга барар сиринэн ааттанна. Эрдэ сөбүлэҥ ылбатах дьон дьиэ туттар кыахтара суох. Оттон иккис аҥаарыгар олорор дьон кыайан гаас таттарбат кыһалҕаланнылар. Тоҕо диэтэххэ, гаас ситимэ эмиэ уу ылар сиригэр түбэспит үһү. Хаарыан үппүт-харчыбыт, сырабыт таах салгыҥҥа ыйанар буолла...

Диана КЛЕПАНДИНА.