Саха сиригэр Арассыыйа информациятын эйгэтин болҕомтото билигин хаһааҥҥытааҕар да улахан. Ону бары билэбит. Быйыл күһүн биһиги аан дойдуну хоту олорор бөһүөлэктэри оҕуруот аһынан хааччыйыыны парашютунан түһэрэн соһуттубут. Авиация сайдыытыгар дойдуга биллэр ситиһиибит итинэн эрэ бүппэт.
Рекорд буолар түргэн тэтимнээх тутуулар
Ан-2 сөмөлүөттэн урут сэбиэскэй кэмҥэ туундараҕа ыстаадаларга наадыйар таһаҕастарын сири кырыйа көтөн иһэн, хаарга быраҕан тиэрдэллэрэ. Мин 1990 с. Оленегорскайтан оннук үлэлиир Ан-2 сөмөлүөтүнэн күнү быһа көтүһэн, ыстаадаларга таһаҕас тиэрдиитин илэ харахпынан көрөн турабын.
Сэбиэскэй кэми санаатахха, кыра сөмөлүөттэр түһэр былаһааккалара, пуортара нэһилиэктэргэ тиийэ бааллара. Авиация ССРС ыһыллар-тоҕуллар кэмигэр дойду үрдүнэн улаханнык оҕустарбыта. Кэлин массыына көлө күүскэ сайдан, үчүгэй суоллар оҥоһуллан, Дьокуускайтан чугас улуустар кииннэригэр аэропортар наадата суох буолбуттара. Киһи сонньуйуох, билигин Чурапчы быраҕыллыбыт аэропорда быллаарга кубулуйуутун хаартыската аан дойдуга ирбэт тоҥ ириитин чаҕылхай туоһута буолан көрдөрүллэр.
Ол да буоллар биһиги курдук киэҥ дойду авиацията суох сатаммаппыт. Авиациябыт сайдыыта 2018 с. федеральнай бырагыраамаларга киирэн үбүлэнэн, элбэх оҥоһуллар. Ил Дархан Айсен Николаев пуортарбыт эргэрбиттэрин саҥардарга туруорсан, 2019 с. Саха сирин 32 аэропордуттан 16-та федеральнай үбүнэн саҥардыллар буолбуттара. Олортон биирдэстэрэ, 7,3 млрд солк. көрүллүбүт Нерюнгри аэропордугар кыра да, улахан да сөмөлүөт түһэр-көтөр балаһата тутуллан бүтэн, сүрэхтэниитэ алтынньы 30 к. буолла. Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Салгын тырааныспарын федеральнай ааҕыныстыбатын салайааччыта Александр Нерадько кэлэ сырытта. Кини Нерюнгрига 3,6 км усталаах, уотунан сырдатар тэрилинэн толору хааччыллыбыт балаһа хоту сир кылгас сылаас кэмин куоттарбакка, болдьоҕун иннинэ, 4 ый иһигэр, хаачыстыбалаахтык тутуллубуттан үөрбүтүн биллэрдэ.
Арассыыйаҕа хоруупсуйаһыттар улахан тутуулар “бытыктарын уһатан”, сыанатын үрдэтэн, судаарыстыбаттан элбэх үбү “ньиргитэн” ылар албастаахтарын туһунан элбэхтик кэпсииллэр. Ыалбытыгар – Амур уобалаһыгар Свободнай космодромун тутуутугар хас да сылы быһа хоруупсуйаны утары охсуһан кыайа иликтэр, сыл аайы саҥа холуобунай дьыала арыллар. Биһиэхэ итинник буолбута иһиллибэт.
Төттөрүтүн, мин көрдөхпүнэ, Саха сирэ быйыл авиация эбийиэктэрин тутууга судаарыстыба үбүн көдьүүстээхтик туһаныыны уонна хоту усулуобуйаҕа түргэн тэтимнээх тутуу рекордарын көрдөрдө.
Сайын баһаардар кэмнэригэр Дьокуускай аэропордун балаһатын оҥоруу болдьоҕун иннинэ тутуллан киирбитэ. Билигин ханнык баҕарар улахан сөмөлүөт түһэр. Эһиил баһаардар буоллахтарына, Бе-200 сөмөлүөттэр мантан үлэлиир буолуохтара.
Нерюнгри аэропордун балаһатын саҥардыы бырайыагар 2021 с. атырдьах ыйыттан 2022 с. ахсынньытыгар диэри тутуллар диэн ыйыллыбыта. Оттон ити тутуу баара-суоҕа 4 ыйынан бүтэн үлэҕэ киирдэ. Билигин аэровокзал дьиэтэ ситэриллэ турар.
Биһиэхэ соцситимнэргэ Кытайга түргэнник туталлар, оттон Арассыыйаҕа “хайаан да бытыктанан уһуур” диэн кириитикэ элбэх. Оттон быйыл Саха сиригэр тыйыс усулуобуйа, уустук үлэ диэн бытаарбакка, икки улахан аэропорт кылгас кэмҥэ тутуллан, сертификация ааһан туһаҕа киирбиттэрэ, биһиэннэрэ да сатаан тутар буолбуттарын туоһулуур.
Нерюнгрига бэдэрээччит тутааччы эбии тардыбыт үлэ күүһүн сатаан дьаһайан, аныгы тиэхиньикэни, технологияны туһанан, бэйэтэ бетону оҥорор үс собуотун толору үлэлэтэн, соругун ситиһиилээхтик толорбутун бэлиэтиир наадалаах. Итинник сайдан, сэбиэскэй кэмҥэ аатырбыт Саха сирин тутуутун комплекса, иккис тыынын ылан, уруккутун курдук, аата дойду үрдүнэн сатараатар бэрт этэ.
Кыра авиация сайдыахтаах
Арассыыйа, Саха сирин биир улахан кыһалҕабыт дьоҕус авиация суоҕа буолар. Аҕыйах ороскуоттаах дьоҕус сөмөлүөттэрэ суох сатаммаппыт ордук хамсык кэмигэр билиннэ. Алтынньы 18 к. Госсэбиэт Бүрүсүдьүүмүгэр Ил Дархан хоту Ан-2, Ан-24 кылаастаах саҥа сөмөлүөттэр наадалар, олору оҥорууну түргэтэтэргэ туруорсубута. Улахан мунньахха элбэҕи кэпсэтэллэр. РФ бырамыысыланнаһын уонна эргиэнин миниистирэ Д.Мантуров онно «Якутия» авиахампаанньа Sukhoi Superjet 100 диэн 5 сөмөлүөттээҕин кэмигэр өрөмүөннээбэт, үчүгэйдик көрбөт, көммөтөҕүнэ төттөрү былдьыахпытын сөп диэбитэ. Дьэ, итини маннааҕы былаас үлэтин баһааҕырдарга “идэтийбит” дьон “Мантуров Николаевка өһүргэммит, ол иһин “Якутияны” кириитикэлээтэ, ити Ил Дархан федеральнай былааһы кытта сатаан үлэлээбэтин көрдөрөр” эҥин диэн холуннара сатаан үөстэрэ эрэ тэстибэтэҕэ. Соҕуруу көтөр билиэт сыанатыгар быйыл саас федеральнай киинтэн субсидия көрүллүбэтэҕэр, кини мөлтөҕүн курдук сайыны быһа ыас оҥостубуттара.
Онтулара баара, РФ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ М.Мишустин дьаһалынан алтынньы 11 к. Москубаҕа, С-Петербурга көтөр билиэт сыаната субсидияланан чэпчээтэ.
Алтынньы 30 к. Дьокуускайга буолбут СӨ Бырабыыталыстыбата Саха сирин салгынын тырааныспарын комплексын сайдыытын көрбүт мунньаҕар Александр Нерадько, сайын сөмөлүөт түһэр балаһатын өрөмүөнүн кэмигэр төһө да ыктардар, «Якутия» авиакомпания дьону таһыыга үчүгэйдик үлэлээтэ диэн хайҕаата. Кини Саха сиригэр «Якутия» уонна «Полярные авиалинии» курдук олохтоох авиахампаанньалары өйүүллэрэ сөптөөх. Бу хампаанньалар айылҕа уустук усулуобуйатыгар үлэлииллэрин бэлиэтээтэ уонна сөмөлүөттэри саҥардыыга, өрөмүөҥҥэ, көрүүгэ-харайыыга эрэгийиэн салалтатын кытта бииргэ үлэлиэхпит диэн эрэннэрдэ. Ол аата СӨ салалтата хас да сылы мэлдьи олохтоох авиахампаанньалары көмүскээн, өйөөн кэлбитэ сөптөөҕүн көрдөрдө.
Мунньахха Ил Дархан Саха сирин курдук киэҥ, улахан эрэгийиэҥҥэ авиацияны солбуйар атын тырааныспар суох, онон Саха сирин иһигэр да, таһыгар да көтүүгэ сөмөлүөт билиэтин сыанатын чэпчэтэр субсидияны быһаарыы тыын суолталааҕын чорботон бэлиэтээтэ. Кырдьык, хоту көтүү Москубаҕа барардааҕар хас эмэ бүк ыарахана уонунан сылларга дьону сордоото. Соҕуруу көтүү субсидияланна, аны өрөспүүбүлүкэ иһигэр көтүү эмиэ субсидияланарын ситиһиини Ил Дархан сөпкө туруоруста.
Мунньахха А.Николаев Госсэбиэккэ эппит кыра авиацияны сайыннарыытын боппуруоһун хатылаан туруоруста. Быйыл хоту аан бастаан оҕуруот аһын кыра сөмөлүөттэн парашютунан түһэрии үчүгэй түмүгү биэрдэ диэтэ. Былырыыҥҥа диэри хоту ыарахан сыанаҕа тиийэр оҕуруот аһа быйыл элбэх дэриэбинэлэргэ түргэнник, чэпчэкитик сибиэһэйдии тиэрдилиннэ. Хас биирдии киилэҕэ тырааныспар ороскуота 400 солк. кэмчилэннэ. Арктика сайдыытыгар бу ыраах сытар бөһүөлэктэри хааччыйыыга түргэн, кыра ороскуоттаах ньымабыт атын регионнарга тарҕанарыгар саарбахтаабаппыт.
Нерадько өрөспүүбүлүкэ кыра авиацияны сайыннарар, анал былаһааккалары тэрийэр этиилэрин өйөөтө.
Ил Дархан Саха сирэ авиация сайдыытыгар, билиэт чэпчииригэр РФ бэрэсидьиэнэ В.Путин, РФ Бырабыыталыстыбатын, Тырааныспар министиэристибэтигэр махтанар. Ити түгэн Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ кыһалҕаларын быһаарыыга федеральнай киин салалтатын кытта биир тылы булан, өйдөһөн-өйөһөн, сатабыллаахтык үлэлиирин көрдөрөр буолбатах дуо?
