Олохпут сайдан истэҕин аайы, сыыппара үйэтэ кинигэни, хаһыаты ааҕыыны үтэйэн эрэр. Урут дьон-сэргэ, оҕо аймах кинигэни сыттыктарын анныгар укта сытан ааҕар эбит буоллахтарына, билигин үгүс киһи онтон тэйдэ диэн дьиксинии баар. Ыччат ортотугар ааҕыыны көҕүлүүр инниттэн үөрэх эйгэтигэр бу сыл Ааҕыы сылынан биллэрилиннэ. Онон, дьон-сэргэ, оҕолор төһө ааҕалларын билэ таарыйа улуустарга тахсан бэйэлэриттэн ыйыталаһабыт.
Сардаана НИКИТИНА, Сунтаардааҕы политехническай лиссиэй дириэктэри үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччыта:
– Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ ордук аҕабыт кинигэ ааҕар. Тимир ууһа буолан, идэтинэн Мандар Уус кинигэлэрин, уустар тустарынан, сахалыы фольклору ааҕар. Бэйэм саабыһынан үлэлиир буолан, үөрэҕириигэ сыһыаннаах саҥа уларыйыылар бэчээттэммиттэрин булан ааҕабын. Ону сэргэ уус-уран литэрэтиирэттэн, аангылыйа тылын учуутала буоламмын, тас дойдутааҕы суруйааччылар кинигэлэрин ааҕабын. Оҕолорбутун сахалыы кинигэлэри аахтыннар диэн угуйа сатыыбыт. Улахан кыыспыт – устудьуон, эмиэ омук тылыгар үөрэнэр. Оҕолортон кини саамай элбэхтик ааҕар. Кыра кыыспытын интэриэһин тардаары Саҥа дьыл өрөбүллэригэр бибилэтиэкэҕэ бара сылдьыбыппыт. Сунтаар сэлиэнньэтин бибилэтиэкэтэ Гарри Поттер суруллубута сүүрбэ сылыгар анаан олус сэргэх тэрээһини ыыппыта. Онно баран, кинигэ уларсан кэлбиппит. Дьиэбитигэр иллэҥ кэми буллубут да, оҕолорбутугар кинигэ ааҕыытын тэрийэ сатыыбыт. Ордук харчы көһүннэ да, мэлдьи саҥа кинигэлэри, энциклопедиялары атыылаһар үгэстээхпит.
Билиҥҥи оҕолор, кырдьык, көмпүүтэргэ, суотабай төлөпүөҥҥэ убанан хааллылар. Оҕолору ааҕыыга угуйар балачча уустук. Онон бу сылбыт Ааҕыы сылынан биллэриллибитэ олус үчүгэй. Оҕо интэриэһин тардарга үгүс тэрээһин буолуо.
Гизелла ПОПОВА, Таатта улууһун Игидэй орто оскуолатын педагог-бибилэтиэкэрэ:
– Билиҥҥи үйэҕэ оҕо кинигэни аахпат буолла дииллэр. Дьиҥэ, оҕо ааҕар. Аахпат буолбатах. Төһө да төлөпүөн, гаджет үйэтэ буоллар, сорох оҕолор кинигэни, сурунаалы тутан олорон ааҕалларын ордороллор. Кинигэҕэ интэриэс дьиэ кэргэнтэн, уһуйаан иитээччититтэн, үөрэтэр учууталтан саҕаланыахтаах. Ол аата, биһиги, улахан дьон, оҕоҕо холобур буолуохтаахпыт. Оскуола бибилэтиэкэлэригэр уус-уран кинигэ кэлэрэ кэнники кэмҥэ сэдэхсийдэ. Үөрэх министиэристибэтин сүнньүнэн "Айар" национальнай кыһа кинигэлэрэ аҕыйахтыы устуука кэлэр буолара. Сурутуу диэн урут баар буолара. Билигин суох. Ол иһин оскуола пуондата сылтан сыл эргэрэн иһэр. Аныгы үйэҕэ бэйэбит өрөспүүбүлүкэбит "Айар" кыһа таһынан Арассыыйа ааттаах-суоллаах издательстволарын кинигэлэрэ оскуолаларга, саатар, аҕыйахтыы эксэмпилээринэн тарҕаналлара буоллар. Дьиҥэ, ити боппуруос оҕо ааҕар буоларыгар саамай улахан боппуруос буолар. "Кэскил" хаһыаты, "Чуораанчык" сурунаалы бэйэбит сурутабыт. Манна эмиэ улахан болҕомтону ууран оскуола аайы хастыы эмэ эксэмпилээр тиийэрин курдук, үлэ барара буоллар. Оҕолор наһаа күүтэллэр. Биир хаһыаты, сурунаалы сыа-сым курдук уларса сылдьан ааҕаллар. Ааҕыыга учууталлар болҕомтолорун уураллар. Араас тэрээһин оскуола иһинэн ыытыллар. Улуустааҕы киин бибилэтиэкэ, нэһилиэк бибилэтиэкэтэ ыытар тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттан, миэстэлэһэн үөрүү бөҕөтө буолабыт. Бибилэтиэкэ иһинэн үһүс сылбытын төрөөбүт кыраай устуоруйатын үөрэтэбит. Икки кинигэни таһаартардыбыт. Аны үһүс кинигэбит Автономия 100 сылын көрсө тахсыахтаах. Араас научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэлэргэ, ааҕыыларга кыттабыт. Быйыл өрөспүүбүлүкэ "Инники хардыы" НПК Лопатина Эльза диэн үөрэнээччибит Е.И. Михайлова аатынан "Барҕарыы" пуонда стипендиата буолла.
Анна БУРЦЕВА, Томпо улууһун Кириэс Халдьаайы оскуолатын бибилэтиэкэрэ:
– Оскуола бибилэтиэкэлэригэр харчы көрүллүбэт буолан, билиҥҥи оскуола оҕотун сэҥээрдиэх айылаах аныгы кинигэлэри сакаастыыр кыахпыт суох. Наар харчы суоҕун айдаана. Ити кыһалҕаны этэ сатаан баран, кэнники көтөхпөт да буоллубут. Билиҥҥи оҕолор биир үксүн фантастика кинигэлэри интэриэһиргииллэр дии. Урукку, сэбиэскэй саҕанааҕы, уус-уран кинигэлэри сэргээбэттэр, аахпаттар. Дьиэ кэргэннэригэр төрөппүттэрэ бэйэлэрэ кинигэ атыылаһаллар, онон дьиэлэригэр ааҕаллар. Бэйэбит бибилэтиэкэбитигэр “Саамай ааҕар дьиэ кэргэн” диэн куонкурус тэрийээччибит. Төрөппүттэрбит көхтөөхтүк кытталлар. Биктэриинэ эҥин тэрийдэхпитинэ, оҕолор син аахпыт буолааччылар. Ол аата, дьиэлэригэр ааҕар буоллахтара. Быйылгы Ааҕыы сылынан, оскуола бибилэтиэкэлэригэр харчы көрөллөрө буоллар, билиҥҥи оҕоҕо сөптөөх кинигэлэри сакаастыа, атыылаһыа этибит.
Татьяна АЛЕКСАНДРОВА, Ньурба улууһун дьаһалтатын социальнай боппуруоска кылаабынай испэсэлиис, эдэр ийэлэр түмсүүлэрин чилиэнэ:
– Оҕолорбутун кытта кыра эрдэхтэриттэн дьарыктанабыт. Өрөбүллэргэ хайаан да кинигэ ааҕа сатыыбыт. Хомойуох иһин, хас күн аайы кыаллыбат. Билигин улаатан, тус интэриэстэринэн ааҕаллар. Улахан уол Сахамин – алтыс кылаас, аныгы кинигэлэри, манго, комикс мунньар, ону сөбүлээн ааҕар. Орто уол – үһүс кылаас. Остуоруйалары, кэпсээннэри ааҕар. Ааҕан баран, тугу өйдөөбүттэрин хайаан даҕаны кэпсииллэр, ырытыһабыт.
Сахалыы кинигэни урут сөбүлээн ааҕар этим. Билигин психология, аныгы сайдыы, биисинэс туһунан ааҕабын. Хомойуох иһин, сахалыы итинник литэрэтиирэ аҕыйах. Мичийэ Тоокой, Снежана Тихонова кинигэлэрин аахпытым. Оҕолору ааҕар буоллулар да, сахалыы аахтарабын. Орто сүһүөххэ үөрэнэр саастаах оҕолорго аныгы интэриэһинэй ис хоһоонноох кинигэ суоҕун кэриэтэ, ол иһин оскуола эрэ матырыйаалынан муҥурданабыт. Алын кылаастарга литэрэтиирэ дэлэй.
Иванна, Чокуурдаах орто оскуолатын бибилэтиэкэрэ:
– Хомойуох иһин, сылтан сыл оҕо ааҕара мөлтөөн иһэр. Дьиҥэ, оскуолабытыгар оҕону ааҕарга угуйар араас тэрээһини ыыта сатыыбыт. Куонкурустары, биктэриинэлэри, быыстапкалары тэрийэбит. Мин санаабар, билиҥҥи төрөппүттэр бэйэлэрэ кинигэ аахпаттарыттан, дьиэлэригэр оҕолорун аахтара сатаабаттарыттан оҕолоро эмиэ кинигэҕэ төрүкү интэриэстэрэ суох. Бэрт аҕыйах киһи интэриниэт нөҥүө ааҕар быһыылаах. Ол сабыдыала үөрэхтэригэр эмиэ охсор.
Наталья СИВЦЕВА, Уус Алдан Уһун Күөл нэһилиэгин олохтооҕо:
– Биһиги дьиэ кэргэн иллэҥ кэммитигэр кинигэ, хаһыат ааҕарбытын сөбүлүүбүт. Сиэннэрим үксүн үһүйээннэри, номохтору, кыралар остуоруйалары ааҕаллар. Онтон ким тугу аахпытынан бэйэ-бэйэлэригэр кэпсэтиһэллэр. Миэхэ остуоруйа кэпсэттэрэллэр. Сиэннэрим кэпсиир, саҥарар дьоҕурдарын сайыннараары, бэйэлэрин эмиэ кэпсэттэрэбин.
Альбина ИВАНОВА, Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтин олохтооҕо, биэс оҕолоох ийэ:
– Биһиги дьиэ кэргэн биэс оҕолоохпут. Аҕабытыныын иккиэн Үөһээ Бүлүүтээҕи оҕо спортивнай оскуолатыгар үлэлиибит. Мин үөрэх чааһыгар дириэктэри солбуйабын, аҕабыт – идэтинэн математика учуутала. Оҕо спортивнай оскуолатын интэринээтигэр ыстаарсай иитээччинэн үлэлиир. Дьиэнэн бары успуорду олус сэҥээрэбит, өрө тутабыт. Илии дьоҕурун сайыннарыыга улахан болҕомтону уурабыт. Ону таһынан биир сөбүлүүр дьарыкпыт кинигэ ааҕыыта буолар. Ийэм Зоя Ивановна нуучча тылын учуутала, кинигэҕэ бастаан умсугуппут киһим буолар. Куруук кинигэ, хоһооннор хомуурунньуктарын бэлэхтиир идэлээх этэ. Онтон умсугуйан кинигэ ааҕарбын олус сөбүлүүр буолбутум. Саха суруйааччыларыттан Н.Г.Золотарев-Николай Якутскай, Н.А. Лугинов уо.д.а. айымньыларын сөбүлээн ааҕабыт. Иккиэн оҕо иитиитин туһунан кинигэлэри ааҕан ырытыһабыт. Туһалаах диэбиппитин дьиэ кэргэммитигэр, үлэбитигэр туһанабыт. Эбэбит билигин аны сиэннэргэ мэлдьи кинигэ бэлэх ыыта турар. Онон, кинигэбит ыскаабыгар саҥаттан саҥа оҕо кинигэтэ эбиллэ туратр. Улуу бэйиэттэр Александр Пушкин, Александр Блок, Сергей Есенин уонна оҕолорго аналлаах Агния Барто, Корней Чуковскай, Бүөтүр Тобуруокап хоһооннорун сөбүлээн дьиэбит иһигэр оҕолорбутунуун үөрэтэбит, хамсаныылаах оонньууларбытыгар кырачааннар тылларын сайыннарыыга туһанабыт. Бүөтүр Тобуруокап “Чабырҕах азбуката” диэн аудиолаах кинигэтэ оҕо ааҕа үөрэнэригэр улахан көмөлөөх буолбута диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Төрөппүт бокуойа суох кэмигэр оҕо бэйэтэ буукубалары даҕайан, дорҕооннору истэн билэллэрэ ордук туһалаах.
Билиҥҥи үйэҕэ куйаар ситимэ, тэлэбиисэр, олох түргэн тэтимэ кинигэ ааҕыытыгар улахан охсууну оҥордо. Ону учуоттаан туран, биһиги тэлэбиисэр көрүүнү, төлөпүөнүнэн оонньууну хааччахтыыбыт. Ол оннугар дьиэбитигэр кинигэ ааҕыытын бастаан булгуччулаахтык ирдиир этибит. билигин бэйэлэрэ киэһэ аайы кинигэ көрөллөр, ааҕаллар, тугу аахпыттарын уруһуйдууллар. Сатаан ааҕар оҕолор кырачааннарга ааҕан биэрэллэр этэ, кинилэр тугу өйдөөбүттэрин аҕаларыгар баран кэпсииллэр. Иккиэн учуутал идэлээх буолан эбитэ дуу, сыана туруорар идэлээхпит. Оҕо онтон тэптэн, кэлин бэйэтэ баҕаран туран ааҕар буолар. Быйыл бары сатаан ааҕар буолбуттарын иһин, кинигэни аахтаран баран, ис хоһоонун кылгастык кэпсэттэрэбит. Алын кылаас оҕолоругар аналлаах "Айар" кыһа “Ааҕааччы диниэбинньигин” бэчээттэтэн таһаарбыта. Быйылгыттан кыргыттарга ону толорорго үөрэтэ сылдьабыт. Хамсык бүттэҕинэ, бибилэтиэкэлэргэ сылдьыыбытын сөргүтүөхпүт. Дьиэбит иһигэр ый аайы мүнүүтэҕэ ааҕыыга куоталаһыы тэрийэбит, онтубутун сороҕор харчынан көҕүлүүбүт. Кыра уол, алта саастаах эрээри, бастакы кылааска үөрэнэр эдьиийин кытары тэҥҥэ ааҕар. Сороҕор элбэҕи ааҕан кэбиһэн, ол аймалҕана буолабыт. Үлэлээх, үөрэхтээх буоламмыт, киэһээҥҥи аһылыкка бары мустубучча, таабырын таайсыытын тэрийэбит, өс хоһооннору ситэриигэ куоталаһабыт. Бу барыта айар дьоҕурдара сайдыытыгар, тыл саппааһа элбииригэр улахан көмөлөөх. Сахабыт сирин төрөппүттэригэр сүбэлиэм этэ: оҕолоргутугар сахалыы кинигэлэрдэ аахтарыҥ, оччоҕо төрөөбүт тылбыт сүтүө суоҕа, омук быһыытынан сүтүө-симэлийиэ суохпут. "Норуот күүһэ – өйүгэр, өйүн күүһэ – тылыгар".
Балаһаны бэлэмнээтэ Туйаара СИККИЭР.
