Ил Дархан Айсен Николаев сэтинньи 21 күнүгэр буолбут СӨ Бырабыыталыстыбатын уонна норуот дьокутааттарын холбоһуктаах сүбэ мунньахтарыгар тыа хаһаайыстыбатын (т/х) кэлэр үс сылга сайдыытын сүрүн хайысхаларын быһаарда.
Кини бырабыыталыстыбаҕа 2022 с. тыа хһаайыстыбатыгар эбии 1 млрд 650 солк. үбүлүүр сорудах биэрдэ.
Мантан 1 млрд солк. т/х эбийиэктэрин (хотоннор, сылгы базалара уо.д.а.) тутууга, саҥардыыга уонна АПК өйөбүлүн пуондатыгар киириэхтээх.
650 мөл. солк. т/х бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылар үлэҕэ тахсар ороскуоттарыгар уонна хоту сир төрүт дьарыктарын өйөбүлүгэр (табаһыттар хамнастарын үрдэтии, үүт ыаһынын уонна эти оҥорууну көҕүлээһиҥҥэ, оҕуруот аһын, бурдугу үүннэриини элбэтиини өйүүргэ, биэ иһин субсидияны улаатыннарыыга) барыахтаах. Ил Дархан итиннэ эбии ааспыт сайын баһаардарыгар эмсэҕэлээбит, ол эрээри учуокка ылыллыбакка хаалбыт базалары, бүтэйдэри, атын да тутуулары чөлүгэр түһэрэргэ үбү көрүҥ диэтэ.
Айсен Сергеевич былырыын эппитин курдук, бу өйөбүл саҥа мэхэньиисимэ тыа сирин олохтоохторун дохуоттара элбииригэр биллэр көмө буолуохтаах. Саамай кылаабынайа, үлэлиир дьон илиитигэр быһа тиийиэхтээх, урукку курдук хас да сүһүөх тиксэрээччи нөҥүө барара умнуллуохтаах.
1,65 млрд солк. үп санаатахха да баараҕай суума. Ол аата төһө да хоруона хамсыга хам туттар, экэниэмикэ сайдыытын мэһэйдээтэр, өрөспүүбүлүкэ былааһа үчүгэйдик үлэлээн булан-талан, итиччэ элбэх харчыны тыа сиригэр ыытар буоллаҕа. Истэр тухары, Эмиэрикэҕэ, Европаҕа, Кытайга производство түһэр, ас сыаната үрдүүр, быйыл кыһын былдьаһык буолан да хаалыан сөп.
Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев “быйыл т/х хаһааҥҥытааҕар да элбэх үп көрүлүннэ” диэн мээнэҕэ эппэтэ. Быйылгы бастакы ааҕыыга т/х баара-суоҕа 7,2 эрэ млрд солк. көрүллэ сылдьыбытын, оттон дьокутааттар уонна бырабыыталыстыба т/х үлэлиир дьон туруорсууларын үөрэтэн, кыһалҕаны өйдөөн, иккис ааҕыыга т/х үбүлээһинэ 12,5 мөл. солк. тиийэ элбээбитин ситиспиттэрин кэпсээтэ. Ити федеральнай бүддьүөттэн кэлэр өйөбүлү эппэккэ туран, бэйэбит бүддьүөппүт харчыта. Былырыын 11,6 млрд солк. көрүллүбүтэ.
А.Еремеев “дьокутааттар бырабыыталыстыбаттан ити үп хас биирдии солкуобайа тустаах дьоҥҥо быһа тиийэрин, көдьүүстээхтик туһанылларын күүскэ ирдиэхпит, тоҕо диэтэххэ, тыаҕа олорор дьон дохуотун үрдэтэр сорук туолуохтаах” диэн, тыа дьонугар кыһамньы кытаанахтык тутуһуллан туолуохтааҕын ирдээтэ.
Айсен Сергеевич Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбата экэнэмиичэскэй: барыһы биэрэр дуу, суох дуу диэн көрүллүбэт ураты салаа: “Т/х дьону бэйэ аһынан хааччыйар уонна Саха сирэ аһылык өттүнэн куттала суох буоларын иһин эппиэттиир. Ыйаахха уонна бүддьүөт бырайыагар ыйыллыбыт тэрээһиннэр кэмигэр булгуччу толоруллуохтаахтар. Т/х производствотыгар дьон былааннаан үлэлиир, онон харчы наада кэмигэр өйөнөн иһиллиэхтээх” диэн саамай сөпкө эттэ.
Т/х үлэһитэ саҥа төрөөбүт ньирэйэ ынах буолуор диэри үс сыл иитэр, саас эрдэттэн бэлэмнээн ыспыт бурдуга, оҕуруотун аһа күһүн биирдэ хомуллар. Сүөһү, сылгы тыыннаах харамайдар, биһиги тымныы усулуобуйабытыгар астарын хааччыйыы эмиэ олох эрдэттэн былааннанан оҥоһуллар. Сир оҥоруута хас эмэ инники сыл үүнүүтүн хааччыйара эмиэ суоттанар.
Онон бу быйыл аан дойду үрдүнэн бүрүүкээбит ыарахан кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ салалтата т/х оҥорон таһаарыытын элбэтэр, ыччаты интэриэстээн сүөһү иитиитигэр сыһыарар, төрүт аһы аһаан доруобуйабытын бөҕөргөтөр соругу быһаарыыга хаһааҥҥытааҕар да кимиилээхтик ылсара тыа сирин инники кэскилигэр улахан эрэли үөскэтэр.
Ол эрээри ити үлүгэр үп күн бүгүн хааһынаҕа кутулла сытар буолбатах. Бырабыыталыстыба эһиил нолуоктаан, федеральнай киини кытта үлэлэһэн, атын да үбү тардан, Ил Дархан соругун толоруохтаах. Манна туох баар кыах барыта тардыллыахтааҕа өйдөнөр. Киһи дьиктиргиэх, бу күннэргэ бүддьүөт кэмитиэтин дьокутааттарыгар экэниэмикэ миниистирэ Майя Данилова бырабыыталыстыба ньиэп хостооччуларга “федераллар кинилэргэ нолуогу үрдэппиттэрин” аһынан, өрөспүүбүлүкэҕэ киириэхтээх нолуоктарын аҕыйатар чэпчэтиини былаанныы сылдьарын билиһиннэрдэ. Ил Түмэҥҥэ урут Е.Борисов саҕана сир баайын хостооччуларга бэриллэр чэпчэтии өрөспүүбүлүкэҕэ төһө туһаны аҕаларын хаста да үөрэтэн, дьүүллэһэн баран, көдьүүһүн тугу да булбатахтара. Санаан да көрдөххө, федеральнай киинтэн нолуокпутун аҕыйаппаккыт диэн тоҕо туруорсубаттарый? Ол оннугар кистээн, Саха сирин тугунан эрэ олуйан, барыстарын элбэтээри киитэрэйдииллэр. Арай т/х үбүлээһинигэр итиччэ суума тиийбэккэ хааллын, Ил Дарханы уган биэрэллэр буолбатах дуо? Туох да диэбит иһин, быйыл Ил Түмэммит Айсен Николаев тыа сирин дьонун дохуотун үрдэтэр соругун толоруу иһин үлэ инники кирбиитэ буолла. 2022 с. үбүлээһин улаатан, аспыт-үөлбүт элбээн, туруктаах буолан бардаҕына, кэлэр сылларга үбүлээһин өссө улаатыахтаах эбит.
Владимир Степанов.
