Ытыктабыллаах ааҕааччылар!
Сэтинньи 30 күнүгэр этигэн Хомуспут күнүн номнуо онус сылын бэлиэтээтибит. Санаттахха, 2011 с. бэс ыйын 24 күнүгэр Саха сирин устуоруйатыгар аан бастаан “Аан дойдуга саамай улахан хомус ансаамбыла” диэн Гиннесс рекордун олохтообуппут. Ол аата номнуо 10 сыл ааспыт.
Ити күн СӨ Судаарыстыбаннай циркэтин дьиэтигэр Саха сирин араас муннугуттан 1344 хомусчут мустан, хомуска анаан суруллубут композицияны Гиннесс рекордун бары ирдэбилигэр эппиэттиир гына, биир киһи курдук толорон, рекорду олохтообуппут. Гиннесс рекордун идиэйэтин оччолорго СӨ Тас сибээскэ миниистирэ (билигин РФ Канаадаҕа эргиэҥҥэ бэрэстэбиитэлэ) В.И. Максимов өйөөбүтэ. Рекорд “Хомус аан дойду култуурунай эйгэтигэр” аан дойдутааҕы VII кэнгириэс-бэстибээл чэрчитинэн олохтоммута. Ону Лондонтан анаан-минээн Гиннесс судьуйата Клер Бергисс кэлэн кыраҕытык кэтээбитэ, бигэргэппитэ. Саха сирэ аан дойдуга хомус киинэ буолар үрдүк аатын өссө төгүл чиҥэппитэ. Рекорд олохтоноругар “Ситим” медиа-бөлөх, “Кыым” хаһыат биир тэрийээччи уонна пресс-киини салайааччы быһыытынан улахан кылаатын киллэрбитэ.
Быйыл эмиэ ити күн Ил Түмэн 31-с уочараттаах пленарнай мунньаҕа буолан ааста. Уопсайа 38 боппуруос көрүлүннэ. Сиэссийэҕэ “2022 с. уонна былааннаммыт 2023-2024 сс. СӨ судаарыстыбаннай бүддьүөтүн туһунан” сокуон барылыгар уларытыылары бигэргэттибит уонна бүтэһиктээх ааҕыыга ылынныбыт. Хаһааҥҥытааҕар да улахан дохуоттаах 2022 с. бүддьүөтэ бигэргэннэ – 264 млрд 535,8 мөл. солк. Нолуоктан дохуот эһиил 151 млрд 305,9 мөл. солк. буолуохтаах. Бүддьүөккэ босхо киирии кээмэйэ 113 млрд 229,8 мөл. солк., оттон нолуок дохуотуттан киирии 132 млрд 627,2 мөл. солк. буолара былааннанар: тэрилтэлэр барыстарыттан киирэр нолуок 54 млрд 682 мөл. солк., физическэй сирэйдэртэн дохуот – 29 млрд 261,4 мөл.солк., сир баайын хостооһунтан киирэр нолуок – 20 млрд 250,3 мөл.солк., тэрилтэлэр баайдарыттан-дуолларыттан – 18 млрд 742 мөл.солк. Нолуога суох дохуот (манна, сүрүннээн, СӨ бас билэр аахсыйаларыттан киирэр дивиденнэр) 18 млрд 678,8 мөл. солк. буолуоҕа. Дивидентэн киирэр дохуот 14 млрд 404 мөл. буолара сылыктанар.
Нэһилиэнньэ социальнай харыстабылыгар (социальнай бэлиитикэ, үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабыла, култуура, успуорт) ыытар ороскуота бүддьүөт 49,7 %-нын ылыаҕа.
“Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сырье уонна табаар ырыынагын сүрүннээҕин” судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа эһиил 12 млрд 496 мөл. солк. көрүлүннэ! Итинтэн 646 мөл. солк. федеральнай бүддьүөттэн субсидияланыаҕа. Быйылгы бүддьүөккэ холоотоххо, т/х-гар көрүллэр үп 485 мөл. солк. улаатта. Онон т/х-гар көрүллэр саҕа мэхэниисимнэри олоххо киллэриигэ ботуччу үп көрүлүннэ. Онно сылгы-сүөһү этин элбэтиигэ, бурдугу, хортуоппуйу уонна оҕуруот аһын үүннэриини улаатыннарыы, тэриллиилээх хаґаайыстыбаларга биир төбө сүөһүгэ көрүллэр ыстаапка 35 тыһ. солк. 45 тыґ. солк. диэри улаатта, биэҕэ – 1,5 тыһ. 3 тыһ. солк. диэри, маны таһынан табаҕа – 4122,6 солк. 4995,5 солк. диэри улаатта. Эһиил үүт аһы бэлэмнииргэ 62 тыһ. туонна диэн быһаарылынна. Ити 12 млрд 11 мөл. солк. тыа сирин территориятын кэлимник сайыннарыыга көрүллэр үбү эптэхпитинэ, уопсайа 14 млрд 270 мөл. солк. ала-чуо тыа сиригэр көрүллэр буолла. Дьиҥэ, бастакы ааҕыыга 7 млрд 236 мөл. солк. диэн киирбитэ. Онтон Ил Дархаммыт Айсен Николаев “Т/х-н сайыннарыыга стратегическэй хайысхалар” ыйааҕар тирэҕирэн, иккис ааҕыыга бырабыыталыстыба хамыыһыйата 3 млрд 664 мөл. солк. улаатыннарбыта, оттон биһиги, дьокутааттар туруорсан, көннөрүүлэри киллэрэн, эбии 605 мөл.солк. көрдөрдүбүт (таба иитиитигэр – 90 мөл.солк., үүккэ, эккэ, туорахтаах култуураны үүннэриигэ – 452 мөл.солк.). Ил Дархан быөаарыытынан, сайылыктары, сылгы базаларын, оҕуруот аһын уонна бурдугу харайар базалары тутууга бырабыыталыстыбаҕа быһаччы сорудахтаан эбии 1 млрд солк. көрүлүннэ.
Онон, эһиил өрөспүүбүлүкэбит үбүлүөйдээх сылын бигэ эрэллээхтик көрсөр буоллубут. Тыа сирин ыала байылыат олохтонорун туһугар, уйгу-быйаҥ улаатарыгар, бу үп көдьүүстээхтик дьайарыгар, эһиги олоххут тупсарыгар ис сүрэхпиттэн баҕарабын.
